13 tot 19 september 1917:putsch in Rusland mislukt

De – al dan niet vermeende – staatsgreep van generaal Lavr Kornilov in Rusland is mislukt. 

De troepen die in opdracht van Kornilov naar de hoofdstad oprukten, hebben de kant van de Petrogradse sovjet gekozen. Zelfs de divisie Don-kozakken, het meest geduchte deel van de troepenmacht, erkent de orders van Kornilov niet meer.

Generaal Aleksandr Krymov, die de troepen aanvoerde, heeft premier Kerenski proberen te overtuigen dat hij kwam om de regering te redden. Kerenski stuurde hem weg. 

Enige tijd later schoot Krymov zichzelf dood. Hij had kort daarvoor nog gezegd. ‘De laatste kaart waarmee het vaderland gered kon worden, is verspeeld.’

Donkozakken op weg naar Moskou

Kornilov heeft zich zonder verzet op zijn hoofdkwartier laten arresteren. Samen met enkele officieren die met hem sympathiseren is hij in een klooster opgesloten.  

Kerenski heeft intussen een “revolutionaire dictatuur” uitgeroepen. Alle macht berust nu bij een directorium van vijf ministers onder zijn leiding. Hij is nu ook generalissimus van de strijdkrachten. 

Kerenski mag dan een dictator zijn geworden, zijn macht lijkt eerder verzwakt door deze verwarde gebeurtenissen. 

De conservatieven en de liberale burgerij zagen in Kornilov de enige die Rusland van de chaos kon redden. In Kerenski hebben ze geen vertrouwen meer. 

Vrouwelijke soldaten van het Bataljon des Doods betuigen hun steun aan Kerenski. Het Bataljon werd in het voorjaar van 1917 opgericht als "een uitdaging aan de mannen om voor Rusland te vechten". Zo'n 5.000 vrouwen boden zich aan, maar uiteindelijk vochten maar enkele honderden echt aan het front.

Anderzijds is de macht van de sovjets en de revolutionaire groepen, versterkt. Ook zij wantrouwen Kerenski, die tenslotte zelf Kornilov had aangesteld. Bovendien heeft Kerenski de feitelijke leiding van het leger overgedragen aan generaal Michajl Aleksejev, die als monarchist en reactionair wordt beschouwd. 

De bolsjewieken, die door Kerenski buiten de wet waren gesteld en uitgeschakeld leken, hebben hun invloed versterkt door mee te doen aan het verzet tegen te putsch. Vooraanstaande bolsjewieken zoals Trotski zijn uit de gevangenis ontslagen en kunnen nu openlijk toespraken houden.

Intussen neemt de chaos in het leger nog toe. Tienduizenden soldaten zijn in de dagen na de putsch gedeserteerd. De overblijvende soldaten agiteren steeds meer voor de vrede en tegen de regering van Kerenski.

Een gepantserde wagen waakt in Petrograd in de buurt van het winterpaleis

Bijna in de marge van de verwarde gebeurtenissen in Rusland, heeft Kerenski op 15 september de Russische republiek uitgeroepen.

In de praktijk brengt dat geen verandering mee. Sinds tsaar Nicolaas II op 15 maart troonsafstand deed, zit Rusland zonder staatshoofd. Dat blijft voorlopig zo. 

Na de troonsafstand van de tsaar weigerde zijn broer Michael hem op te volgen. Hij was enkel bereid de kroon te aanvaarden als een verkozen grondwetgevende vergadering die hem zou aanbieden. 

Die grondwetgevende vergadering is er nog altijd niet. De verkiezingen daarvoor zijn steeds opnieuw uitgeteld. 

Van de muur gerukte portretten van tsaren in een paleis in Petrograd (Getty Images)

Door de radicalisering van de Russische revolutie lijkt het zo goed als uitgesloten dat de monarchie nog behouden zou blijven. De meeste keizerlijke symbolen zijn al lang verwijderd. De socialistische partijen en de sovjets zullen alleen een republikeinse staatsvorm aanvaarden. 

Kerenski wilde niet meer wachten op verkiezingen en vaardigde een decreet uit waarbij Rusland formeel een republiek wordt. Zo hoopt hij de steun van links te behouden. 

Grootvorst Michael zelf werd een paar weken geleden onder huisarrest geplaatst in zijn paleis in de buurt van Petrograd. Ook dat gebeurde op bevel van Kerenski. 

"De Russische beer dreigt Kerenski op te peuzelen, en Kerenski vloekt nadat hij Kornilov heeft uitgeschakeld, want is dat wel zo'n goede zaak?". Karikaturen uit het Duitse satirische weekblab ULK, 14 en 21 september 1917.

Op 15 september zijn in Gent opnieuw 9 mensen gefusilleerd. Bij hen opnieuw een vrouw, Marie De Smet (echtgenote Preenen).

Zoals de drie mannen en twee vrouwen die vorige week, op 12 september, werden terechtgesteld werkten ze voor de spionagediensten D.P. ( De Pauw), Pégoud en Stevens. Die diensten waren met elkaar gelinkt en hielden zich bezig met de observatie van het Duitse militaire spoorwegverkeer in het noorden van Oost-Vlaanderen.

Tekstposter maakt de terechtstellingen bekend, collectie stadsarchief Gent

In totaal zijn twintig mensen in deze zaak ter dood veroordeeld, maar voor 5 werd de straf in dwangarbeid omgezet . Mogelijk hebben er een aantal hun lotgenoten verklikt. 

De processen vonden in juli plaats. Zoals gewoonlijk mochten alleen Duitse advocaten de beschuldigden verdedigen. 

In Gent zijn in de maand september nu al 19 mensen gefusilleerd.

Van links boven, met de klok mee: Louis Keppens, Cyriel Van de Velde, Alfons Verschueren, Oscar Verschueren, Marie Desmet, Pieter Van Quickelborne, Alfred D'hondt, Emiel Peirs en Maurice De Cabooter. Een 10e ter dood veroordeelde, de Nederlandse schipper Arie Houghée, werd pas in december in het Duitse Aken terecht gesteld.

Hoewel de grote Britse aanvallen bij Ieper gestopt zijn, is het in die sector zeker niet kalm.  

De Britse artillerie voert weet massale bombardementen uit. Op één week zijn zeker meer dan 3 miljoen granaten afgevuurd. De Duitsers beantwoorden het vuur met soms tot 400.000 granaten per dag. 

Een deel van de Britse kanonnen doet aan precisie-beschietingen, met het doel de Duitse artillerie uit te schakelen. 

Een Brits kanon in actie ( Collectie Haig, National Library of Scotland)

Dergelijke zware beschietingen zijn meestal een voorbode voor een nieuwe grote aanval.

Vlak ten noorden van de Meenseweg in Geluveld is nog gevochten op kleine schaal. De gevechten concentreerden zich op een ondergrondse bunker die door de Duitsers als verbandpost werd gebruikt. Niet zonder moeite wisten de Britten die onopvallende bunker te veroveren. 

De bunker aan de Meense weg, door de Britten, ‘Cryer Farm’ genoemd, is bewaard gebleven en kan nog worden bezocht

Een verordening van de Duitse gouverneur-generaal van België verstrengt de rantsoenering en distributie van aardappelen. 

Voortaan heeft elke inwoner van het Generalgouvernement recht op 190 gram aardappelen per dag. Tot nu toe was dat 300 g per dag. Het is verboden aardappelen te gebruiken als veevoeder of voor industrieel gebruik.

De prijzen liggen vast. Men mag niet rechtstreeks aardappelen bij de producent kopen. De hele verkoop wordt geregeld door de gemeenten (als er in die gemeenten voldoende aardappelen zijn) of door een centrale administratie. 

In de praktijk heeft niemand vertrouwen in dat systeem. Het gevolg is dat de burgers van de steden massaal de boeren zijn gaan opzoeken. 

"Koken is in 1917 geen plezier meer, maar een zware opgave". Tekeningen uit de collectie Keym, stadsarchief Brussel.

De buurtspoorwegen rond Brussel moeten extra wagons aan de boerentrams hangen om al het volk te vervoeren dat een bezoek aan de buiten brengt. Men schat dat 95% van hen bij hun terugkeer aardappelen verborgen hebben in hun tassen of tussen hun kleren. 

Af en toe worden er “patattenfraudeurs” opgepakt, vooral als ze grote hoeveelheden vervoeren. Sommigen maken er een lucratieve handel van. 

Verzetslieden hebben uitgerekend dat amper 1/5 van de in België geproduceerde aardappelen naar de eigen bevolking gaat. Wat de Duitsers met de rest doen, laat zich raden. 

De regeling geldt niet voor het Etappegebied (Oost- en West-Vlaanderen, het Doornikse), waar de maatregelen nog veel strenger zijn. Een aantal ziekten als gevolg van ondervoeding neemt daar schrikwekkend toe. 

"Eten moet ik, kopen kan ik niet, stelen wil ik niet, daarom wil ik groenten kweken".  Penning ter ere van de volkstuinder. Het zelf telen van groenten werd overal aangemoedigd (Stadsarchief Brussel)

De Duitse en Oostenrijks-Hongaarse bezettingsautoriteiten in Polen hebben een regentschapsraad van het Koninkrijk Polen benoemd.  

Hij bestaat uit drie leden: de aartsbisschop van Warschau, Alexander Kakowski, de Warshause burgemeester prins Zdzislaw Lubomirski en de grootgrondbezitter Józef Ostrowsk, die nog in de Russische Doema heeft gezeten.  De raad zal een echte regering voor Polen moeten benoemen. 

De regentschapsraad komt er in de plaats van de voorlopige staatsraad. Die hield op te bestaan nadat de nationalistische leider Józef Piłsudski door de Duitsers was gearresteerd. 

De regentschapsraad komt er nadat Duitsland en Oostenrijk-Hongarije, die elk een deel van het vroegere Russische Polen bezetten, een week eerder een voorlopige grondwet voor het land hadden uitgevaardigd. 

Van links naar rechts, Józef Ostrowsk, Alexander Kakowski en Zdzislaw Lubomirski (Getty Images) 

De regentschapsraad blijft aan tot een nog te verkiezen parlement een koning aanwijst. Verschillende Duitse vorstenhuizen bekvechten intussen wie de koning van Polen zal leveren. 

De bevoegdheden van het “Koninkrijk Polen” blijven echter beperkt, voornamelijk tot  het onderwijs en de rechtspraak. En dan nog krijgt de Duitstalige minderheid in Polen eigen scholen die onder Duits bestuur vallen.Tot woede van veel Polen. 

Met de grondwet en de regentschapsraad hopen de Centrale Mogendheden de steun van de Polen terug te winnen. Sinds de arrestatie van Pilsudski willen de meeste vrijwilligers van de Poolse Legioenen niet langer aan Duitse zijde vechten tegen de Russen.

Ulanen van een Pools Legioen paraderen in het centrum van Warschau