Waarom de apotheek niet-werkende homeopathische middelen verkoopt

“Kies voor de natuurlijke oplossing.” In een Leuvense apotheek staan de homeopathische middelen dicht bij de kassa. Een beperkt aanbod, zo geeft de apotheker snel aan. Ze heeft de discussie die ontstond nadat Europese wetenschapskoepel EASAC adviseerde om homeopathische middelen strenger te keuren, gevolgd. “Er is een groep op Facebook waar veel Vlaamse apothekers lid van zijn en daar wordt er druk over gesproken. Het ligt gevoelig. Sommige apothekers kunnen zich absoluut niet vinden in het advies. Mag ik u daarom vragen om onze naam niet te vermelden?”

Ze wijst naar de homeopathische bestsellers, zoals Traumeel, een middel tegen spier- en gewrichtspijn. “Dat laatste komen mensen specifiek vragen, ondanks dat het homeopathisch is. Vooral bij kinderen of oudere mensen is dat populair." Traumeel is dan wel een bestseller onder de homeopathische middelen, maar over het algemeen worden zulke middelen bij deze apotheek niet veel verkocht.

De Europese belangenvereniging van producenten ECHAMP schatte in 2015 de totale omzet in België op zo’n 30 miljoen euro, begin deze eeuw was dat nog 35 miljoen euro. In de Europese Unie ligt het cijfer rond een miljard euro met als grootste markten Frankrijk, Duitsland en Italië. De studie van ECHAMP stelt dat 7 procent van de Belgen zulke middelen koopt. Het Federaal Kenniscentrum voor de Zorg publiceerde in 2011 een groot onderzoek waarin het stelde dat 6 procent weleens naar een homeopaat gaat.

Verdund

De Leuvense apotheker heeft geen probleem met homeopathie. "Zeker niet als mensen zich er beter door voelen, maar ik zou het nooit aanraden. Bij keelpijn zal ik nooit naar een homeopathisch middel grijpen.” Een ander verhaal weerklinkt in de Gentse apotheek van Gilbert Denys. De homeopathische middelen staan, samen met klassieke middelen, prominent in zijn zaak. Ze vullen elkaar aan, vindt Denys. Hij is de kritiek dan ook grondig beu. "Het nieuwe advies is een van de vele aanvallen." De werking van homeopathie staat volgens Denys buiten kijf. Wetenschappelijk bewijs heeft ook hij niet, behalve de empirie. Denys ziet dat het werkt. "Wetenschap kan het gewoon niet verklaren, dus zeggen ze dat het niet werkt. Homeopathie stoort mensen die het niet begrijpen."

Homeopathie gaat over grondstoffen, legt farmaceutisch wetenschapper Hans De Loof (UAntwerpen) uit. "Dat kan echt van alles zijn: huidschilfers, brilslang, planten, uranium, noem maar op. Deze stoffen worden verdund tot er in de praktijk nauwelijks iets van overblijft." Het verdunde middel wordt toegediend bij de patiënt, indien de homeopaat stelt dat in onverdunde vorm de grondstof dezelfde ziekteverschijnselen zou geven. Homeopathische middelen moeten een vergunning krijgen van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) en mogen enkel door een apotheek verspreid worden. Een harde claim over de werking kunnen ze niet maken, zo mag het etiket zeggen ‘het ondersteunt uw dieet’, maar niet ‘u wordt vijf kilo lichter’.

De Loof laat er geen twijfel over bestaan. Homeopathie werkt niet, de stoffen zijn zo verdund dat enkel water overblijft. "De consensus in de wetenschappelijke wereld hierover is heel groot. Geen enkele Vlaamse universiteit wil het vak homeopathie doceren. Dat kan niet door de beugel." Toch zijn er artsen die het wel voorschrijven, apotheken die het verdelen en ziekenfondsen die het terugbetalen. Het is moeilijk om voor die tegenstrijdigheid een verklaring te vinden. Het commerciële speelt volgens De Loof zeker een rol. "Artsen specialiseren zich in een niche. Sommige apotheken halen er een omzet uit."

Commercie

Bij de Algemene Pharmaceutische Bond (APB) weten ze het ook: een homeopathisch middel is niet meer dan een veredelde placebo. Dat apotheken het verspreiden, hoewel de wetenschappelijke basis voor het middel flinterdun is, kan woordvoerder Lieven Zwaenepoel van de APB toch begrijpen. "Wij zorgen voor verantwoord toezicht. De werkzaamheid is misschien onvoldoende aangetoond, maar ze zijn ook niet schadelijk. Wij moeten op tijd signaleren als homeopathie niet geschikt is voor de problemen van de patiënt."

Baat het niet, dan schaadt het niet en het middel kan therapeutisch werken, als je er maar in gelooft. Zwaenepoel trekt wel een grens. "Het genereert inkomen. Er is dus een spanningsveld tussen commercie en deontologie, wat net een goede reden is waarom het middel niet simpelweg in de supermarkt te verkrijgen is. Wij hebben een morele plicht om intellectueel eerlijk te zijn tegen onze patiënten. Als zij het vragen dan moeten wij zeggen dat er geen wetenschappelijke grond is om de werkzaamheid te bevestigen."

Apotheker Denys lacht de financiële motivatie weg. Cosmetica en medicatie voor dieren leveren wat op, maar homeopathische middelen niet. "Je gaat er nooit rijk van worden. Never." De toekomst van homeopathie lijkt niet rooskleurig. Het advies van EASAC ligt in lijn met het de filosofie van huidig minister Maggie De Block (Open Vld). Haar voorganger, Laurette Onkelinx (PS) erkende homeopathie nog, maar De Block heeft meermaals aangegeven een koele minnaar te zijn van behandelingen die niet wetenschappelijk gefundeerd zijn. Geneeskunde draait om wetenschappelijk onderbouwde methodes, herhaalde het ministerie gisteren nog.

Dat ministerie kijkt nu naar de terugbetaling van homeopathische middelen door ziekenfondsen. Door strengere regelgeving zijn de afgelopen vijftien jaar veel producten verdwenen. Volgens het FAGG hebben vandaag 27 middelen een volledige vergunning. Daarnaast bieden Vlaamse universiteiten geen verplichte opleiding. Denys merkt dat slechts een handvol artsen zich via omwegen toch wil specialiseren. "Homeopathie zit in de hoek waar de klappen vallen."