Wij sluiten de liveblog hier af

In Catalonië zijn vandaag in totaal 761 mensen geswond geraakt door vhet harde optreden van de Spaanse politie tegen burgers die hun stem wilden  uitbrengen. Dat deelt de Catalaanse regering mee.

De Spaanse premier Mariano Rajoy heeft vanavond voor het eerst van zich laten horen. Erg toegeeflijk stelt hij zich niet op: "Er was vandaag geen referendum in Catalonië." Volgens Rajoy was dit referendum onwettelijk en antidemocratisch. "De Catalanen zijn door een onwettelijke stembusgang bij de neus genomen", aldus de Spaanse premier, die eraan toevoegt dat hij zijn plicht heeft gedaan, ter verdediging van de grondwet.

Een woordvoerder van de Catalaanse regering kapittelt het optreden van de Spaanse politie. "Wat de politie heeft gedaan, is een internationaal schandaal."

De Catalaanse regering heeft meegedeeld dat de stembussen voor het referendum om 20.00 uur dichtgaan, behalve als er nog mensen staan aan te schuiven voor de kiesbureaus.

Bij verschillende gerechtelijke instanties in Catalonië zijn klachten binnengekomen over de Mossos, de Catalaanse politiedienst. Dat meldt het Catalaanse Hooggerechtshof. De Mossos zouden niet actief geprobeerd hebben om stembureaus te sluiten. Het Hooggerechtshof zegt dat het bij de Mossos meer informatie zal inwinnen over de klachten.

Het politieke platform Societat Civil Catalana laat zien dat het mogelijk is om meermaals te stemmen in verschillende stembureaus.

De Catalaanse overheid roept mensen die bij politiegeweld gewond zijn geraakt op om bij de Catalaanse politiedienst Mossos d'Esquadra een klacht in te dienen tegen de Guardia Civil, de paramilitaire politie-eenheid die onder Madrid valt.

Op Twitter circuleert een filmpje waarop te zien is hoe professor politologie Bart Maddens door de Spaanse politie hardhandig wordt weggesleurd bij een stembureau in Barcelona.  Maddens is op dit moment in Spanje als internationaal waarnemer. Op het filmpje is na 8 seconden te zien hoe agenten - rechts in beeld - Maddens naar links trekken.

Dat zegt het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken. Volgens het ministerie zijn 12 politieagenten gewond geraakt.

Ze vraagt dat er onmiddellijk een einde wordt gemaakt aan de politiecharges tegen een "weerloze bevolking" en eist nogmaals het ontslag van de Spaanse premier Mariano Rajoy.

Volgens het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken heeft de politie 79 van de 2.300 stembureaus gesloten. Drie mensen, onder wie een minderjarige, zijn gearresteerd.

Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) veroordeelt het politiegeweld in Catalonië. "Het gebruik van geweld door de overheid moet altijd proportioneel zijn en ik zie in Catalonië geen enkele reden om geweld te gebruiken." Jambon vindt daarom dat Europa een sterk signaal moet geven. "Als dit in bijvoorbeeld Hongarije zou gebeuren, zou iedereen meteen z'n verontwaardiging uiten, nu zijn er twee maten en twee gewichten en dat kan niet. We kennen regimes die geweld gebruiken tegen hun eigen burgers, als die een democratisch recht willen uitoefenen, maar dat zijn regimes waarmee je niet vereenzelvigd wilt worden."   

Dat heeft FC Barcelona bekendgemaakt in een korte mededeling.

Premier Charles Michel heeft via Twitter als een van de eerste regeringsleiders gereageerd op het geweld in Catalonië. De Catalaanse president Puigdemont heeft hem daar, ook al via Twitter, voor bedankt.  

Ook de Schotse premier Nicola Sturgeon en Vlaams minister-president Geert Bourgeois hebben hun bezorgdheid geuit, net als de Sloveense premier Miro Cerar, en Jeremy Corbyn van de Britse Labour-partij.

Maar voor de rest blijft het voorlopig oorverdovend stil. Ook vanuit de Europese Unie is nog niet gereageerd op de toestand in Catalonië.

Volgens het Catalaanse departement Volksgezondheid zijn 337 mensen verzorgd voor verwondingen die ze opliepen bij botsingen met de politie. De meesten van hen liepen slechts kleine verwondingen op. Eerder maakte de Catalaanse overheid gewag van 300 gewonden, maar onder hen zijn er 90 die echt gewond zijn, onder wie een zwaargewond.  

De thuiswedstrijd die FC Barcelona vanmiddag zou spelen tegen Las Palmas is geannuleerd wegens de onrust in Barcelona. De club had de Spaanse voetbalbond gevraagd om de match te mogen uitstellen. Hij zal nu op een later tijdstip worden gespeeld.

Verschillende Belgische politici hebben via Twitter het geweld veroordeeld dat wordt gebruikt tijdens het onafhankelijkheidsreferendum in Catalonië. De eerste die dat deed, was volgens Politico-journalist Ryan Heath premier Charles Michel. "Geweld kan nooit een antwoord zijn", tweet hij. "We veroordelen elke vorm van geweld en herhalen onze oproep tot een politieke dialoog." De Catalaanse vertegenwoordiger bij de EU, Amadeu Altafaj, heeft Michel bedankt voor zijn tweet.

Volgens de Catalaanse regering zijn meer dan 300 mensen gewond geraakt bij het "politiegeweld door de Spaanse staat".

Het Spaanse ministerie van Binnenlandse zaken meldt dat 9 politieagenten en 2 medewerkers van de Guardia Civil gewond zijn geraakt bij onlusten rond het referendum.  

Bij de burgers zijn volgens de hulpdiensten 38 mensen gewond geraakt. Negen van hen werden naar het ziekenhuis gebracht.

Ook de sportwereld krijgt te kampen met het referendum in Catalonië. FC Barcelona moet vanmiddag een thuiswedstrijd spelen, maar de leiding van de club heeft de Spaanse bond gevraagd om de match uit te stellen.

De burgemeester van Barcelona is duidelijk op Twitter: "De politieacties tegen vreedzaam verzet van de bevolking moeten ophouden. Vandaag moeten we allemaal, in Catalonië en in heel het land, het ontslag eisen van Rajoy."

De Catalaanse hulpdiensten hebben 38 mensen verzorgd die gewond raakten bij politie-interventies.  Het gaat om 35 lichtgewonden. Drie mensen zijn er erger aan toe. Negen mensen zijn naar het ziekenhuis gebracht.

Hoe groot is de kans dat de Catalaanse president Puigdemont morgen de onafhankelijkheid uitroept? "Het zal waarschijnlijk niet morgen zijn", verduidelijkt collega André Vermeulen in Barcelona. "Ze hebben nu gezegd dat ze dat binnen de 72 uur gaan doen. We moeten natuurlijk wel nog het resultaat afwachten, maar het lijdt weinig twijfel dat de "ja" voor onafhankelijkheid afgetekend zal winnen."

"Het ongerechtvaardigde gebruik van geweld door de Spaanse staat, irrationeel en onverantwoordelijk, houdt de wil van de Catalanen niet tegen", zegt Puigdemont. Volgens Puigdemont bedient de politie zich van "matrakslagen, rubberkogels en agressie" tegen mensen die "vreedzaam manifesteren". Het politie-optreden geeft volgens Puigdemont een "verschrikkelijk beeld van Spanje".

Ook minister van Binnenlandse Zaken Jam Jambon (N-VA) heeft bij VRT Nieuws gereageerd op het onafhankelijkheidsreferendum in Catalonië. Volgens Jambon is wat de Catalanen doen legitiem, omdat elk volk recht heeft op zelfbeschikking.

"Dit referendum is het begin van een proces, maar zeker niet het einde", zegt Jambon. Ook hij benadrukt de noodzaak van een politieke dialoog. Jambon vindt ook dat de Spaanse overheid zich meer terughoudend moet opstellen. Dat het tot geweld komt, denkt hij niet, want "Catalonië heeft geen geschiedenis van geweld."

Premier Charles Michel heeft bij VRT Nieuws gereageerd op het referendum in Catalonië. Hij spreekt de hoop uit dat de vrede bewaard wordt, en dat beide partijen toch rond de tafel willen zitten om een politieke dialoog op te starten.

Volgens Michel is dit tot nog toe een interne Spaanse aangelegenheid. Als regeringsleider wil hij pas een standpunt innemen als de kwestie op de Europese tafel komt.

Dat blijkt uit beelden op de sociale media. In Barcelona zijn twee manifestanten gewond geraakt.

Het dorp waar de Catalaanse president Puigdemont zijn stem uitbracht, was Cornella del Terri in de provincie Gerona. Dat is niet het dorp waar hij van plan was om te stemmen, want daar is de politie in een zeer gespannen sfeer binnengevallen in het stembureau.

Niemand kan voorspellen hoe de dag in Catalonië zal evolueren. Dat de situatie kan ontsporen, beseft ook Vincent Scheltiens, onderzoeker politieke geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen: "Het is alsof twee sneltreinen op elkaar af rijden en niemand de wissel of de noodrem weet staan", zei hij in "De ochtend". Scheltiens vindt de houding van de Spaanse regering ook "dom" en "autoritair". Ze moet een politieke oplossing vinden, in tegenstelling tot de respressieve aanpak waarvoor ze nu heeft gekozen, stelt hij.

De Spaanse politie heeft de afgelopen dagen alles gedaan om de stembusgang te verhinderen. Zo werden veel stemlokalen door de politie ontruimd en afgesloten. De Catalaanse overheid heeft nu een aantal tegenmaatregelen aangekondigd. Zo kunnen kiezers vandaag in elk stembureau terecht en mogen ze hun kiesbrief thuis zelf printen.

"De vraag is nu wat er gaat gebeuren met de stemmen op het einde van de dag. Komen er nog interventies van de politie? Zullen de stemmen worden aangeslagen? Niemand weet eigenlijk goed wat er hier nog te gebeuren staat." (Correspondent Sven Tuytens)

In zeker één stembureau in Barcelona wordt opgeroepen om de deuren te blokkeren om zo te vermijden dat de politie zou kunnen ingrijpen. Voorlopig zijn er nog geen berichten over een concrete politie-interventie aan een stemlokaal.