En wat nu in Catalonië?

Op zondag 1 oktober draaide generaal Franco zich niet om in zijn graf, maar hij glimlachte. Uiteraard niet omdat er die dag in Catalonië een onafhankelijkheidsreferendum plaatsvond dat de eenheid van Spanje in gevaar brengt, maar wel omdat meer dan 40 jaar na zijn dood Spanjaarden aan de Puerta del Sol opnieuw met uitgestrekte rechterarm de fascistische groet brachten.

In het hart van Madrid wapperden Spaanse vlaggen en werd uit volle borst “Cara al sol” gezongen, het lijflied van de Spaanse falangisten, de stoottroepen van het Francoregime.

Er was een cameraploeg van TVE, de Spaanse televisie. Maar de beelden die zij draaiden, kwamen nooit in het journaal. De oproerpolitie was er ook, want aan de andere kant van het plein stonden betogers die hun steun betuigden voor de slachtoffers van het geweld van de acties van de Spaanse politie en Guardia Civil in Catalonië. Het waren beelden die ze buiten Spanje amper te zien kregen, de beelden van een verdeeld land.

Het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum van 1 oktober heeft ook zijn eigen beeld: dat van een vrouw met witte haren die sterk contrasteren met het rood van een brede straal bloed die over haar aangezicht loopt. Zij is één van meer dan 800 gewonden, Catalanen die op zondag te maken kregen met de harde hand van de Spaanse wet.

De actie van de Spaanse veiligheidsdiensten om in heel Catalonië massaal stembussen in beslag te nemen mislukte. Het werd een hopeloze poging van de Spaanse regering om er bij opstandige Catalanen weer wat Spaanse gevoelens in te knuppelen. De beelden van geweld gingen de hele wereld rond en zorgden voor grote verontwaardiging.

Helaas zijn Spanjaarden dit soort beelden maar al te gewoon geworden. Eerste minister Rajoy houdt niet van weerspannige burgers en zet zonder aarzelen traangas en rubberkogels in om verzet te onderdrukken. We zijn het ondertussen vergeten, maar enkele jaren geleden, tijdens een reeks massabetogingen in de Spaanse hoofdstad tegen de harde besparings­politiek van de regering van de Partido Popular, mocht de Policia Nacional steeds ongestoord haar ‘werk’ doen. En daar hebben we zondag in Catalonië een staaltje van gezien.

Het was voor de agenten van de Spaanse oproerpolitie weer een poosje geleden dat ze nog eens een gelegenheid kregen om op te treden tegen een ‘binnenlandse vijand’. Rajoy werd in het begin van zijn mandaat bekend om zijn uitspraak: “Ik heb lak aan betogers. Wat mij interesseert, is de stille meerderheid die thuis blijft.”

Catalanen die zich op zondag in of nabij een stemlokaal bevonden om deel te nemen aan een illegaal referendum stelden zich daarmee buiten de wet. Wie klappen kreeg, had het zelf gezocht, zo redeneerde Rajoy en de Partido Popular.

Wat een groot deel van Catalonië over hem denkt, kan Mariano Rajoy ook niet schelen. Hij weet dat hij de Catalaanse harten al lang geleden verloren heeft. Wat voor hem telt, is zijn reputatie binnen zijn eigen partij, de Partido Popular en haar conservatieve achterban. Rajoy wil zich als beschermer van de Spaanse eenheid opwerpen en het komt hem goed uit om nog meer te polariseren.

Hij heeft nood aan beelden van gewelddadige separatisten die in Barcelona politiewagens in brand steken. Maar die heeft hij zondag niet gekregen. Catalonië is het Baskenland van de jaren 70 en 80 niet en dat had hij toch moeten weten.

We mogen ons ook niet laten misleiden door de resultaten van het referendum van zondag. Catalonië is een verdeelde samenleving. Zondag hoorden we de stem van de Catalanen die Spanje de rug toe willen keren. Maar waar zijn diegenen gebleven die bij Spanje wensen te blijven?

Deze mensen bleven thuis omdat ze niet geloofden in de legaliteit van deze volksraadpleging. Velen zwijgen liever over hun keuze, uit angst om voor verraders of fascisten uitgescholden te worden. De kloof tussen Madrid en Barcelona is groter dan ooit, maar diezelfde kloof bestaat ook tussen Catalanen. Dit alles is bijzonder tragisch.

De onwrikbare aanpak van Rajoy heeft ervoor gezorgd dat er nu wel een Catalaanse meerderheid voor onafhankelijkheid is. Amper drie jaar geleden haalde de pro-onafhankelijkheid amper 35 tot 40 procent in de beste peilingen.

Er is meer aan de hand. In Catalonië leeft een sterk verlangen naar een andere maatschappij. Men wil weg van de oude politiek van corruptie, nepotisme, belangenvermenging, het systematisch breken van verkiezingsbeloften, weg van de sociale inleveringen.

De mensen zien dat het met het oude Spanje niet meer lukt.

En die ontevredenheid beperkt zich niet tot Catalonië, ze leeft in heel Spanje. De verkiezing van Alda Colau en Manuela Carmena, twee vrouwen uit de rangen van de indignado-beweging, zijn het levend voorbeeld van dat onbehagen bij een deel van de bevolking. Carmena is burgermeester van Madrid, Colau van Barcelona. Beide vrouwen dringen aan op dialoog.

Ze zouden trouwens de aangewezen bemiddelaars kunnen zijn in een poging om dringend een einde te maken aan deze gevaarlijke patstelling. 

Maar ondanks de spanningen wordt er nog steeds geen dialoog opgestart. Rajoy beroept zich op de ongrondwettelijkheid van het referendum. Puur juridisch klopt dat, maar je kan geen politieke crisis oplossen door louter juridische oplossingen aan te bieden. De grondwet verbiedt dat regio's zich afscheuren.

Er is echter nog meer. Rajoy overweegt de toepassing van artikel 155 van de grondwet. Dat laat hem toe 'de autonomie van Catalonië ongedaan te maken' wanneer de regio zich zou afscheiden. Hij zou zelfs het ondenkbare kunnen doen door het leger naar Catalonië te sturen. Zover zal het niet komen. De tijd dringt en Rajoy kan zich nu niet langer achter rechters en politiecombi’s blijven verschuilen.

Vroeg of laat zal hij moeten doen waar hij geen zin in heeft en dat is praten met de Catalaanse minister-president Carles Puigdemont. 

Hetzelfde geldt voor Puigdemont. Ook hij zal met Rajoy moeten praten, want die is nog steeds de premier van Spanje.  En Catalonië is nog steeds Spanje, hoe vervelend de separatisten dat ook vinden.

--

VRT Nieuws wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.