Het creatieve lab van Marc Leemans: “Bezig zijn mag nooit ontaarden in werken.”

Marc Leemans, in het creatieve lab overlopen we een werkdag en zoeken we waar de creatieve momenten zitten en waar de obstructie zit. Dat begint altijd ‘s morgens: hoe laat sta je op?

Dat hangt ervan af hoe vroeg ik in Brussel moet zijn. Op meerdere dagen begint de vergadering in Brussel al om acht uur, de laatste tijd soms zelfs iets vroeger. Bij die vroege vergaderingen heb je dikwijls een ontbijt ter plaatse en dan kan je die tijd uitsparen thuis. Maar gewoonlijk begint de dag hier rond kwart over acht. Ik probeer thuis om halfacht te  vertrekken. 

Je komt naar hier in de auto neem ik aan. Wat gebeurt daar?

In de auto lees ik veel. Ik heb de luxe om iemand te hebben die de auto rijdt terwijl ik al kan werken. Dat is snel kijken naar de media: wat is het nieuws van de dag? En een deel van de tijd gaat op aan telefoons: wie moet ik op dit moment kunnen spreken, om een en ander voor te bereiden, om impulsen te geven. 

En hoe loopt de dag? Is dat hoppen van de ene vergadering naar de andere, of krijg je tijd om even na te denken wat je op die vergaderingen zal zeggen?

Op sommige dagen heb je daar geen tijd voor. Dan hol je van vergadering naar vergadering. Maar je weet dat op voorhand. Veel hangt af van de voorbereiding die je de avond voordien of de ochtend zelf nog kunt doen. Of zelfs in het weekend. Je bent voortdurend aan het anticiperen, je denkt na of de voorbereiding goed zit. Maar we moeten ook veel improviseren, je moet kennis die je vooraf gesprokkeld hebt kunnen inzetten op veel spontane momenten. 

Zijn dat de creatiefste momenten?

Neen. Want datgene wat je op dat moment produceert is het resultaat van een creatief proces vooraf. Ik denk niet dat wat je spontaan kan verzinnen de toets kan doorstaan van degelijkheid en van duurzaamheid. Het creatieve proces speelt zich hier af, aan deze tafel. Dat is een beetje de creatieve tafel, van het ACV, van de voorzitter. Hier kom ik regelmatig samen, soms op onvoorziene momenten, met mensen die input kunnen geven. 

Ik kom met deze serie ook bij kunstenaars, bij schrijvers, mensen die teksten produceren. En die hebben nogal eens last van blackout. Is er zoiets bij een vakbondsvoorzitter als blackout?

Niet een blackout dat je op een bepaald moment niet meer weet waar je aan toe bent. Maar je hebt inderdaad momenten waarop je zegt: hoe ga ik uit deze situatie weggeraken? Je hebt op meerdere momenten de indruk dat je in een impasse zit. Als je dan alles langs de andere kant bekijkt, dan zie je dat er toch een uitweg is. Een uitweg kan zijn dat je op je stappen moet terugkeren en de doodlopende straat moet verlaten om een andere straat te gaan zoeken. Maar misschien is er op het eind van de doodlopende straat toch nog een deurtje, en kom je zo in een steegje en geraak je terug in een bredere weg. 

Is de houding tegenover CD&V een voorbeeld? U had nogal harde kritiek op het regeringswerk, en op het te kleine aandeel van CD&V daarin, volgens het ACV. Ja, daar zit u in een moeilijke positie. 

De vraag is: wie zit in een moeilijke positie? Is het de regering, en bij afleiding de partijen die die regering hebben gevormd? Of is het de vakbond die politiek onafhankelijk en kritisch kijkt naar elk beleid dat geproduceerd wordt door een regering? Ik denk dat we met de hand op het hart kunnen zeggen dat we ook in het verleden voldoende kritisch waren ten opzichte van andere regeringen. We gaan ons niet geremd voelen door een historische relatie om dat niet te zeggen.

Maar dan wringt u CD&V in een moeilijke positie. Want zij worden op hun linkerflank aangevallen, en worden bijna in het kamp geschoven van wat we rechtse partijen noemen die de rest van de regering uitmaken. 

Je mag oorzaak en gevolg niet met elkaar verwarren. Wij zijn reactief op een beleid dat beslist en uitgevoerd wordt, waar politieke keuzes aan voorafgaan. Als wij vinden dat dat politieke evenwicht niet juist zit, dan gaan wij dat zeggen. 

Bij elke staking hoor je zeggen: kunnen die vakbonden geen creatiever actiemiddelen bedenken dan ons allemaal te gijzelen? Ik weet wel, het ACV heeft de laatste keer niet meegestaakt, maar zijn jullie daar bewust mee bezig?

Absoluut. Staking moet het ultieme actiemiddel zijn. Wij geloven veel meer in sensibilisering. Tegen de pensioenplannen van de regering hebben wij een mail-actie opgezet: 70.000 leden hebben een protestmail gestuurd aan alle ministers, dat heeft veel meer effect.

Zijn er dingen die een blok aan uw been zijn? Het klassieke voorbeeld is het bombardement van e-mails, het moeten bijhouden van verschillende sociale media. 

Nee, omdat je je daar kan van afsluiten. En als dat een blok aan je been wordt, dan betekent dat dat je niet goed bezig bent, dat je teveel impulsen laat binnenkomen op momenten dat je die niet moet hebben. Ik ben niet iemand die constant zijn e-mails leest. Ik lees die wel elke dag maar niet op de verkeerde momenten. Als ik een vergadering voorzit van het bestuur van het ACV, dan bestuur ik het ACV en dan ligt de iPad weg, dan ligt de telefoon weg. In de vergadering zelf zitten misschien mensen die met andere dingen bezig zijn. Iemand die mij absoluut moet hebben, die kent wel de wegen om een bericht toch bij mij te krijgen. Maar er zijn andere dingen die een blok aan je been kunnen zijn. Mobiliteit is een toenemende frustratie, daar kan je weinig aan doen. Gisteravond was Brussel een verkeerschaos. Dan ben je wel heel gefrustreerd. Zeker omdat je niet weet hoe lang het zal duren. 

Als je fed up bent, door de files, of door wat er in de vakbond gebeurt, heb je dan truken om je geest leeg te maken?

Ik ben nogal redelijk zen, zelfs op crisismomenten. Het is geen fatalisme, maar ik probeer me altijd in te prenten: als iemand anders dit zou moeten doen, dan zou die wellicht net hetzelfde gevoel hebben. Laat het alsjeblief niet aan mijn persoonlijk hart komen. Dat betekent niet geen betrokkenheid, wel een zekere afstandelijkheid. Ik zal niet zeggen dat er nooit een moment is van fed up, maar dan doe je best even de deur dicht, en dan kom je even vijf of tien minuten tot rust, en dan kan die deur terug open.

En hoe doe je dat? Gewoon achterover leunen?

Ja. Gewoon even alles een plaats geven. Niet verstand op nul, want dan moet je beginnen rationaliseren. Als je fed up bent, dan is het omdat er teveel emo is gekomen. Dan moet je de ratio terug binnen laten, en die emo even downsizen. Hoe kwaad ik ook was daarstraks, hoe kan ik hier de rede terugbrengen? Dat is een proces waar ik niet zoveel tijd voor nodig heb. Vijf of tien minuten  volstaan daar ruimschoots. 

Sommigen noemen dat mindfulness.

Ja, ok, je krijgt modieuze begrippen natuurlijk, die eigenlijk een heel basic gedachtenpatroon van mensen beschrijven. Ik probeer er zo mee om te gaan, dat lukt voor mij, dat lukt voor andere mensen misschien helemaal niet. 

Is sport aan jou besteed?

Veel te weinig. Waar ik toe kom is een beetje joggen, een beetje wandelen, een beetje fietsen. Jammer genoeg heb ik in deze job veel te weinig kansen om dat te doen. Ik kijk altijd met verbazing naar CEO’s die daar in hun agenda veel tijd kunnen voor maken, zelfs tijdens de werkdag. Die kunnen dat inplannen, in een vakbondsagenda is dat onmogelijk. Ik heb de indruk dat het bedrijfsleven meer een cultuur is van: de CEO beslist en zegt wanneer hij bepaalde dingen niet wil. In een vakbond is dat anders, het is een groepsproces. Ik heb wel een impact op bepaalde zaken, gelukkig maar, maar ik kan bepaalde processen niet stoppen op het moment dat de voorzitter zegt: en nu wil ik eens een uurtje gaan joggen of fitnessen. Dat laat ik er dan ook maar bij inschieten, ja.

Is er iets in je dagelijks functioneren dat je aan jezelf zou willen verbeteren?

O heel veel. 

Oei, het gaat dus niet goed?

Je komt niet altijd tot de goede resultaten. Ik bekijk het vooral vanuit die productiviteit: had ik het anders kunnen doen om het resultaat beter te maken? Maar ik heb weinig of geen persoonlijke frustraties, hier lopen mensen genoeg rond die mij voortdurend interpelleren, bijsturen, corrigeren. De voorzitter heeft niet de wijsheid in pacht. Hier zijn heel veel mensen die proberen de onwijsheid van de voorzitter te corrigeren en bij te sturen. 

En heeft die voorzitter een levensmotto?

Ik probeer het soms wel met een boutade te zeggen: bezig zijn mag nooit ontaarden in werken. Ik werk heel hard, en ik werk heel veel. Maar ik voel het niet als een sleur, als een onmogelijke opdracht, ook al zitten we in een sociaal, economisch en zelfs politiek moeilijk tijdsgewricht. Iemand moet het doen, ok, men heeft mij een mandaat gegeven om het te doen. Laat ons proberen om daar samen zo goed mogelijk vorm aan te geven. Dat positivisme probeer ik toch altijd mee te nemen. 

Het creatieve lab rondt altijd af ’s avonds? Wat is het laatste wat je doet?

Het laatste wat ik doe is even in de zetel zitten met mijn vrouw, en even vragen: hoe was je dag? In de loop van de dag komen we elkaar niet tegen. ’s Avonds in de zetel praten we bij. Ik begeef me dan aan één van mijn talrijke tekortkomingen: ik geniet dan van een Westmalle of van een Duvel. Eén.

En hoe laat gaat het licht uit ten huize Leemans?

Da’s ongeveer tussen elf en twaalf. Dat betekent niet dat je voor twaalf uur slaapt, want de molen draait toch nog altijd een beetje door. Dat vind ik één van de kleine onhebbelijkheden die ik maar niet kan oplossen: blijven doordraaien, en daardoor een of twee uur slaap verliezen, dan ben ik kwaad op mezelf. Maar ik kan er weinig aan doen, dat is wel een frustratie.

Foto's: Alex Vanhee, montage podcast: Gunter Joosen