Opsluiting in kinderpsychiatrie is lang geen uitzondering

Volgens internationale richtlijnen mag vrijheidsberoving pas als laatste redmiddel, als er geen alternatieven meer voorhanden zijn en er sprake is van acuut en ernstig gevaar. Opsluiting (in een afzonderingskamer of in een andere ruimte) mag niet als straf of standaardmaatregel en mag enkel in een veilig ingerichte ruimte en onder strikt toezicht.

Vrijheidsberoving blijkt echter niet de uitzondering die het zou moeten zijn. In driekwart van de onderzochte afdelingen voorzien de eigen procedures dat afzondering (in een speciale afzonderingskamer) en separatie (in een andere ruimte, met gesloten deur) niet enkel bij acuut en ernstig gevaar kunnen worden toegepast. In een derde van de concrete gevallen van afzondering of separatie die de Zorginspectie controleerde, ging het ook effectief niet om een laatste noodmaatregel. Op meer dan de helft van de afdelingen wordt afzondering of separatie soms gecombineerd met fixatie (het vastmaken van patiënten). 

Bovendien is de helft van de afzonderings- en separatieruimtes niet in orde met de veiligheid en is het toezicht op de 'opgesloten' patiënten niet altijd sluitend. Dat is vooral zo voor de separatieruimtes. Patiëntenkamers voldoen per definitie niet om mensen met afgesloten deur af te zonderen.

De Zorginspectie benadrukt wel dat er grote onderlinge verschillen zijn tussen de onderzochte afdelingen en er zijn ook heel wat goede praktijken vastgesteld. In een voorafgaande bevraging blijkt dat één op de zeven patiënten ooit afgezonderd of gesepareerd wordt. Bij dat cijfer hoort wel een kanttekening: omdat er geen exacte definitie over bestaat en omdat de registratie niet altijd even goed loopt, is dit een puur indicatief cijfer. "Er zijn afdelingen waar niet wordt afgezonderd en afdelingen waar iemand quasi zeker wordt afgezonderd", zegt Stef van Eekert, afdelingshoofd van de Zorginspectie.

Minister Vandeurzen neemt in elk geval bijkomende maatregelen. Er zullen heldere en duidelijke richtlijnen worden uitgewerkt. Daarnaast zijn er middelen vrijgemaakt voor bouwkundige ingrepen in de psychiatrische diensten en voor vorming over agressiehantering. Minister Vandeurzen wil de bepalingen over vrijheidsbeperkende maatregelen ook verstrengen in het decreet over de rechtspositie van de minderjarige.

"Het isoleren en vastbinden van jongeren mag niet het antwoord zijn om explosieve situaties te ontmijnen. Om een echte kentering teweeg te brengen is er meer nodig dan nieuwe afspraken. Er is nood aan de juiste infrastructuur, genoeg en goed opgeleid personeel", zegt Groen-parlementslid Elke Van den Brandt. "Soms is het beter om een jongere in een crisissituatie of een woede-uitbarsting even uit de groep te verwijderen. Maar dat hoeft niet te betekenen dat de jongere naar de isoleercel moet of vastgebonden moet worden. Integendeel zelfs: dit soort maatregelen hebben vaak een nefaste impact op kwetsbare kinderen en jongeren. Een rustige ruimte waar een kind of jongere in crisis kan bedaren samen met een begeleider, is stukken minder traumatisch dan een isoleercel. Met andere woorden: met voldoende en goed opgeleid personeel en aparte ruimtes kan je kinderen en jongeren in crisis veel beter helpen. Daarom moet de aangekondigde besparing in de omkadering van kinderpsychiatrie dringend teruggedraaid worden", zegt het Groen-parlementslid.

"Zorginspectie maakte voor deze thematische inspecties gebruik van een nieuw normenkader, voornamelijk gebaseerd op goede praktijken uit het buitenland. Vanuit het algemeen referentiekader voor de psychiatrische ziekenhuizen werkt elke voorziening of dienst rond vrijheidsbeperking met een set van eigen procedures. We willen aanstippen dat de audits van Zorginspectie doorgaans door de voorzieningen als positief worden ervaren en worden aangegrepen om bestaande praktijken in vraag te stellen en te werken aan kwaliteitsverbetering. Bij deze inspecties was het echter onvoldoende duidelijk welke 'meetlat' er werd gehanteerd, en tegenover welke standaard de bekomen resultaten van de inspecties werden afgewogen", zegt de koepel.

"We willen ervoor pleiten dat de verschillende soorten vrijheidsbeperkende maatregelen in het publieke debat gemakkelijkheidshalve niet op één hoop worden gegooid. In een setting waar met kinderen wordt gewerkt zijn er steeds ook afspraken en regels die behoren tot het normale 'opvoedkundige' gebeuren: we denken hierbij bijvoorbeeld aan GSM-gebruik tijdens de therapie, afspraken rond het verblijven in bepaalde ruimtes, het nemen van de maaltijden enzovoort", klinkt het in een mededeling.