Everzwijnenplaag? Dit is nog maar het begin

De jagers smeken om te mogen jagen op ontoegankelijke natuurgebieden en militaire domeinen. Maar het zijn ook jagers die meer dan 10 jaar geleden everzwijnen hebben uitgezet. “Ze kweken helaas als ratten, niemand ziet nog een manier om de plaag in te dijken”, bekent een jager ons. “En het gaat exponentieel, ze zitten nu al tot in de dorpskernen. Het is wachten tot het eerste dodelijke verkeersongeluk gebeurt.”

“Het zijn enkele domme jagers geweest”, zegt jager Raf François uit Hechtel-Eksel. “Ze hebben doelbewust everzwijnen uitgezet om te kunnen blijven jagen. Maar de everzwijnen hebben hier in Limburg zoveel rust gevonden in natuurparken en op militaire grond waar ze ongestoord konden kweken. Nu zitten we met een enorm grote plaag. Niemand weet hoe die nog in te dijken is.”

De vraag is of jagers die zelf ook wel in willen dijken. Verschillende betrouwbare bronnen bevestigen dat de everzwijnen niet alleen door jagers zijn uitgezet, maar ook nog eens flink gevoederd worden. “Niet met een beetje lokvoer, maar met duizenden kilo’s maïs. Die wordt in big bags tot in de bossen gebracht.” Op die manier kan een jager die een dure pachtovereenkomst heeft gesloten veel geld vragen aan anderen om op zijn gebied te komen jagen. Die willen immers vertier en waar voor hun geld, ze hoeven niet urenlang te wachten om een dier te schieten. Het is altijd prijs.”

Het wil wat zeggen als een handelaar in wild vlees geen everzwijn uit Limburgse bossen wil. Het vlees is te rozig en te vet, want de everzwijnen zijn vandaag geen echt wilde dieren meer. Waar gaat het vlees dan naartoe? In Wallonië zijn meer poeliers die wel nog bereid zijn de geschoten dieren te komen ophalen. “Maar we krijgen er bij de vleeshandelaar amper iets voor,” zegt de ondervoorzitter van de Limburgse Jagersvereniging Ludo Fastré. “De verwerkingskosten zijn te hoog, en bovendien is een controle in een laboratorium nodig om te zien of het vrij is van trichinella. Dat kost 55 euro per staal.” Trichinella is een parasitaire worm die kan voorkomen in het spierweefsel en bij de mens tot een voedselvergiftiging met fatale complicaties kan leiden.

Een bron geeft toe dat vlees wel vaker ongecontroleerd opgegeten
wordt. “De controle in een laboratorium is te omslachtig en te duur. Tja, dat is dan voor eigen gebruik hé.” De praktijk is niet alleen illegaal maar ook gevaarlijk voor iedereen die van het vlees eet. Want naast Obelix - die uit de stripreeks van Asterix - is er niemand die op zijn eentje een heel everzwijn oppeuzelt. De kans is dus reëel dat het vlees toch op een of andere manier wordt doorverkocht en in de voedselketen terechtkomt. Het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen verbiedt uitdrukkelijk de handel in ongecontroleerd everzwijnenvlees.

Everzwijnen gedijen hier goed: het klimaat is ideaal, ze hebben geen natuurlijke vijanden en ze planten zich snel voort. Een zeug kan 3 worpen in 2 jaar voortbrengen, van 6 tot 8 biggen. Binnen het jaar kunnen die allemaal geslachtsrijp zijn. Het hoeft dus ook niet te verbazen dat ze hun terrein razendsnel uitbreiden. Een groep everzwijnen heeft haar eigen terrein nodig en zoekt nieuwe grond als ze met te veel in één gebied zitten. “Ze lopen zelfs tot op de grote ringweg van Hasselt, waar onlangs nog een bromfietser gevallen is toen hij tegen een everzwijn botste. Het duurt geen jaar meer vooraleer everzwijnen in de tuinen van mensen ongegeneerd op zoek gaan naar eten, ze zullen minder schuw worden en nog meer ongevallen veroorzaken.”

In Beringen zijn er straten waar wekelijks everzwijnen op straat worden aangereden. “Vorige week zijn er hier twee in een half uur tijd doodgereden”, zegt een bewoner van de Bosstraat. Enkele bewoners spannen hun tuin af met elektrische schrikdraad om de varkens weg te houden. Een andere bewoner klaagt dat everzwijnen nu al drie avonden op rij een paardenweide komen omwroeten. “Ik ben vorige week opgeroepen om een aangereden everzwijn te gaan ophalen na een botsing op de noord-zuidverbinding”, zegt Rudi Oyen van het Vogel- en zoogdierenopvangcentrum van Heusden-Zolder. “De auto was perte totale, het dier hebben we moeten euthanaseren. Het is in heel Limburg wekelijkse kost geworden."

In de komende weken houden de jagers nog verschillende georganiseerde drukjachten, waarbij ze met veel jagers tegelijk in één gebied aan de slag gaan. Bij zo’n drukjacht in Hechtel-Eksel zijn eind oktober 56 everzwijnen gedood. Nochtans is het niet zeker of zo’n jacht wel zinvol is. “Je verstoort de groep, en als je niet oppast gaan de dieren gewoon alle richtingen uit, en smeer je het probleem over een grotere oppervlakte uit,” zegt een jager. Het grootste aantal everzwijnen wordt traditioneel vanuit een hoge zitplaats of een jachtkansel geschoten. Dit jaar zijn al zowat 1.000 everzwijnen in Vlaanderen neergelegd, waarvan 800 in Limburg

Opvallend, weinig mensen spreken vrijuit over wat er leeft in de jagerij. De druk om te zwijgen over de ware toedracht is groot. Je mag immers geen gekweekte everzwijnen zonder vergunning transporteren, je kan ze niet uitzetten zonder het jachtdecreet te overtreden. Je mag ze niet enmasse bijvoederen. Het is crimineel ongecontroleerd vlees op te (laten) eten. De toezichthoudende overheid, zoals het Agentschap Natuur en Bos, doet allicht wat het kan. Maar het aantal boswachters wordt jaarlijks afgebouwd. Samen met de lokale politie en het FAVV kunnen ze soms illegale praktijken stoppen. Maar het lijkt dweilen met de kraan open.

Begin dit jaar is in Beringen een kwekerij van everzwijnen opgeruimd. “Er was een hele installatie om de gekweekte dieren op transport te kunnen zetten,” zegt Rudi Oyen. “De everzwijnen vormden hier bijna een toeristische attractie, maar ze was niet in de hand te houden. Geheel toevallig zijn bij de opruiming van de kwekerij dit jaar nog verschillende dieren kunnen ontsnappen omdat plots een stuk van de omheining omhoog stond.”

Het kwaad is begonnen in Beringen, waar dieren in 2005 zijn uitgezet, en even later ook in Leopoldsburg en in Opgrimbie in Maasmechelen. “Het is niet uitgesloten dat er vanuit Nederland en Duitsland, waar ook everzwijnen zitten, exemplaren zijn afgezakt, maar het feit dat we hier nu met een plaag van halftamme everzwijnen zitten, was gewoon te voorspellen,” zegt een bron. “En de jagers kunnen het aantal niet meer aan, al hebben ze grote stukken natuurgebied inmiddels als jachtterrein kunnen inpalmen. Voor natuurverenigingen is het ook niet evident om ten overstaan van hun achterban jagers toe te laten om dieren te gaan doodschieten.” “Misschien dat een dodelijk verkeersongeluk de zaak versnelt,” zegt jager Ludo Fastré. “Maar het is niet te hopen dat het zover komt.”

Je hoeft niet bang te zijn als je op wandel door het bos een groep everzwijnen tegenkomt. Een zeug kan wel agressief reageren als ze een van haar biggen bedreigd ziet door, bijvoorbeeld, een loslopende hond. Maar het everzwijn zal niet zomaar een mens aanvallen. Halftamme everzwijnen die door een mensenhand gevoed zijn, kunnen zich wel opdringerig gedragen en naar mensen toelopen. Dat is in de lente enkele keren gebeurd in Koersel-Beringen. Ook het gedrag van een gewond everzwijn is onvoorspelbaar.

Als een ever zou aanvallen, dan is de kans op verwonding wel groot, want een everzwijn is sterk en heeft grote slagtanden. Een everzwijn eet overigens van alles: eikels, kastanjes, maïs en bieten, en dierlijke eiwitten haalt het uit wormen, muizen, hagedissen, jonge vogels en gewonde dieren. Het grootste gevaar vormt een everzwijn in het verkeer. Als een betonblok van tientallen kilo’s in het donker plots in het midden van de weg. Een keiler, dat is een mannelijk everzwijn, kan 190 kilo wegen.