"Vargasss92 doet me vooral aan James Dean denken"

Tijdens haar jarenlang terreinonderzoek in de Parijse banlieues leerde Kaulingfreks dat diepe frustraties vaak op onverwachte momenten voor erupties zorgen. “Alles wijst erop dat de bijeenkomst op het Brusselse Muntplein van woensdagavond als een onschuldig straatfeestje begon. Socialemediaster Vargasss92 liet weten dat hij op die plek zou opduiken en veel van zijn fans wilden daar absoluut bij zijn. Als ik de filmpjes van Vargasss92 bekijk, begrijp ik trouwens ook wel waarom zoveel jongeren zich met hem identificeren. Er gebeurt niets verkeerds in die filmpjes die vooral over de alledaagse realiteit van jongeren gaan: vrienden dollen wat met elkaar, er worden grapjes gemaakt. Het is de typische leefwereld van de vele jongeren die nooit aan bod komt in de klassieke media. Zo iemand als Vargasss92 doorbreekt die mediastilte met heel veel succes. Voor vele jongeren is hij een populaire broer en als die dan in je stad opduikt, wil je hem natuurlijk in levenden lijve ontmoeten. Zo ontstond aanvankelijk een gezellig straatfeestje.”

Hoe kon dat gezellig straatfeestje dan ontaarden in een gewelddadige confrontatie met de politie?

“Op zo’n moment speelt het enorme perceptieverschil tussen jongeren en politie. De jongeren vinden dat ze een gezellige boel beleven, de politie benadert zo’n tafereel als een veiligheidskwestie waaraan tal van gevaren verbonden zijn. Dat perceptieverschil zorgt voor spanningen die snel uit de hand kunnen lopen. 

"De aanleiding is meestal banaal. Zo waren er vorige zaterdag in Den Haag, net als in Brussel, onlusten na de kwalificatie van het Marokkaanse voetbaleftal. Aan de hand van camerabeelden kon vastgesteld worden wat nu precies de vonk was die de problemen deed ontstaan. Ook daar was het eerst gezellig. Op een bepaald moment begonnen enkele jongeren selfies te nemen van een agent op een motor. Ook dat ging nog goed, maar er werd wat gedrumd waardoor de agent zijn evenwicht verloor en met zijn motor op straat viel. De agent voelde zich blijkbaar bedreigd door de lawaaierige mensenmassa, zette de achtervolging in op een van de jongeren en toen sloeg de vlam in de pan.”

Jongeren en agenten kijken naar elkaar met vooroordelen. Hoe is dat verschil in perceptie ontstaan?

“Het is de almacht van stereotypen. Agenten lopen over straat met stereotypen over migrantenjongeren. Zo zullen ze heel anders reageren op een groep gillende meisjes die op straat Justin Bieber staan op te wachten dan op een groep jongeren van Marokkaanse afkomst die een glimp van Vargasss92 willen opvangen. Bij de jongeren leeft vooral een gevoel van: ‘Waarom mag ik niet gewoon een fijne tijd beleven? Ik word al de hele tijd als een tweederangsburger behandelt en in de gaten gehouden. Waarom behandelen jullie ons voortdurend als potentiële misdadigers? Waarom is er zoveel racisme? Waarom zien ook onze leraars ons als potentiële onruststokers?’ 

"Veel jongeren hebben het gevoel dat ze niet welkom zijn in de publieke ruimte van hun stad. ‘Van wie is deze stad eigenlijk?’, vragen zij zich dan af. ‘Hebben wij ook recht op onze plek? Of is alles van de politie?’ En dan krijg je vaak een selffulfilling prophecy: als jongeren zich belaagd voelen gaan ze zich vaak gedragen naar dat negatief zelfbeeld dat over hen bestaat.”

De politiebonden willen dat jongeren 'opnieuw schrik krijgen' van de politie en roepen de politici op om meer in te zetten op repressie. Is dat de juiste aanpak?

“Het lijkt logisch en het is een begrijpelijke reactie. Maar als je kijkt naar Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten kun je enkel maar vaststellen dat hard politieoptreden averechts werkt. Hoe meer je de politie militariseert, hoe erger het wordt. 

"In de Parijse banlieues heb ik het meermaals gezien: hoe meer politie, hoe meer bakstenen door de ruiten. Daarmee wil ik zeker niet zeggen dat je gewelddadige jongeren niet mag arresteren. Maar als je rellen in je stad wilt voorkomen, moet je investeren in gemeenschapspolitie. Enkel door alledaagse contacten tussen wijkagenten en jongeren neem je het gevoel van wantrouwen weg. Pas als politiemensen zich opnieuw in de wijken begeven en een hechte relatie met inwoners aangaan, zal de politie beschouwd worden als een instituut dat zich met de bekommernissen van wijkbewoners en jongeren bezighoudt.”

Is het eerlijk om zo’n enorme taak enkel aan de politie over te laten?

“Neen, ook bemiddelaars spelen een cruciale rol. Dan heb ik het over mensen die dagelijks in contact staan met jongeren en over veel geloofwaardigheid beschikken. Denk bijvoorbeeld aan de kickbox-coach die zijn clubjongeren door en door kent en veel respect geniet. Als je zo’n persoon in je buurtwerking betrekt, boek je meestal succes. Zo iemand heeft autoriteit en invloed en weet hoe hij of zij die jongeren moet aanpakken. 

"Let op: dat zal zeker niet altijd met zachte woorden gebeuren. Zo’n bemiddelaar zal er niet voor terugschrikken om jongeren die stommiteiten begaan uit te kafferen en op hun plaats te zetten. Maar in tegenstelling tot de oproerpolitie zal zijn/haar gebrul resultaat opleveren en dat heeft alles te maken met het feit dat zo iemand 365 dagen per jaar met jongeren bezig is. Dit gaat heel erg over een langdurige tijdsinvestering.”

In uw boek vergelijkt u socialemediasterren als Vargasss92 en ook de provocatievere rapper Boef met de iconische filmster James Dean. Het zijn de moderne rebels without a cause, zegt u. Wat bedoelt u daarmee?

“Ook James Dean vertegenwoordigde een grote groep jongeren die werd weggezet als gevaarlijk en onaangepast. Met dit verschil dat Dean de blanke jongeren van de Amerikaanse arbeidersgeneratie van de fifties vertegenwoordigde. Die jongeren voelden zich even genegeerd en gefrustreerd als de migrantenjongeren in onze grootsteden.”

Wat zijn de diepe oorzaken van die frustraties?

“We kunnen niet naast hardnekkige discriminatiefenomenen kijken. Neem nu de postcode-discriminatie: uit onderzoek in Nederland en Frankrijk blijkt dat sollicitanten die een brief sturen met daarop de postcode van een zogenaamde probleemwijk zelden uitgenodigd worden voor een gesprek. Meer nog: sollicitanten met een Hollandse naam en een strafblad maken veel meer kans dan sollicitanten met een buitenlandse naam zonder strafblad. Zo creëer je drop-outs die inderdaad op straat gaan rondhangen en die zich als rottigheid bekeken voelen en van wie sommigen zich ook rot gaan gedragen. En dan ontstaat een vicieuze cirkel van morele paniek waarbij een groot deel van de samenleving die jongeren als sociaal onaangepasten wegzet.

“Een gevolg van die morele paniek zijn de gesegregeerde scholen: witte middenklassenouders willen niet dat hun kinderen met die sociaal onaangepasten school lopen waardoor jongeren van verschillende komaf in gescheiden werelden opgroeien. Stereotypen blijven zo naar alle kanten woekeren.”

Hoe kunnen gewone burgers zulke stereotypen tegengaan?

“Door niet bang te zijn van die jongeren en hen te zien als hun eigen dochters en zonen die kansen verdienen. Die jongeren zijn geen vreemde wezens met rare wensen. Het zijn gewone jongeren met gewone verwachtingen: ze willen slagen voor hun eindexamens, een goede baan bemachtigen.”

Uw standpunt staat wel haaks op het overheersende discours in politiek en media waarbij vooral voor meer repressie wordt gepleit. Voelt u zich niet in een hoekje gedrumd?

“Helemaal niet, want na tien jaar onderzoek in Amsterdam, Utrecht en Parijs weet ik wel zeker dat een rechts discours de boel alleen maar verergert. Neem nu die Marokkanen-uitspraak waarvoor Geert Wilders is veroordeeld. Wat denkt u dat dat doet met een jongen van 14 jaar? Zo’n jongen voelt zich beledigd en gaat zich tegen zo’n uitspraak verzetten. Het is typisch voor pubers dat ze daar heftig en irrationeel op reageren. Het structurele probleem van zo’n rechts politiek discours is dat het uitsluitend over veiligheid gaat en dat principes als rechtvaardigheid en gelijke kansen worden weggeduwd. Als je een grote groep burgers die het sociaal economisch moeilijk heeft aan zijn lot overlaat en enkel met veiligheidsmaatregelen benadert, lok je onvermijdelijk een tegenreactie uit.”

U raadt de politici aan om van hun veiligheidsobsessie af te kicken?

“Meer nog: je hebt een nieuwe generatie politici nodig die zelf geboren is in wijken als Borgerhout, Molenbeek, de Parijse banlieues of de Haagse Schilderswijk en die vanuit hun eigen belevingswereld oplossingen aanreiken. Die enorme kloof tussen Molenbeek en de witte machtselite die zegt dat ze er niets van snapt, moet verdwijnen.

“Dit heeft vooral te maken met een blanke elite die haar territorium met allerlei hekken wil beschermen. Je ziet dat niet alleen in de politiek, maar ook in de media waar blanke journalisten nog steeds de norm zijn. Je kunt er niet meer omheen: de witte elite zal die privileges moeten leren delen met anderen. Dit verhaal gaat over ruimte creëren en over de afbraak van een hardnekkige misvatting dat het afstaan van ruimte neerkomt op een verlies van privileges, politieke macht of economische voorspoed. Het is pas door ruimte voor anderen te creëren dat we vooruitgang zullen boeken. We zullen er allemaal beter van worden.”