Hoe gevaarlijk is de "plastic soep" in onze Noordzee voor onze gezondheid? "Er is geen reden tot juichen"
Staatssecretaris voor de Noordzee Philippe De Backer heeft een actieplan voorgesteld om te voorkomen dat onze Noordzee een "plastic soep" zou worden. We horen veel over die zogenoemde microplastics, maar hoe zit het daar precies mee in onze Noordzee, en welk gevaar vormen ze nu eigenlijk voor onze gezondheid? Professor Tom Moens van UGent toont zich bezorgd, omdat we nog maar weinig weten over de kleinere microplastics, die potentieel het gevaarlijkst zijn.
De studies die het kabinet-De Backer publiceerde, zijn weinig hoopgevend. Per hectare drijven er gemiddeld 38 items zwerfvuil rond op onze Noordzee. Het gaat vooral om plastic zakken, verpakkingen, delen van visnetten, kleine plastic pellets enz. Op de zeebodem is de toestand bijna even erg. "Er sluimert een groeiend probleem: dat van de plastic soep", luidt het.
Want naar schatting ongeveer 95 procent van dat zwerfvuil bestaat uit plastics, die fragmenteren tot microplastics en nanoplastics. Die worden trouwens ook aangevoerd via onze rioleringen, waterwegen en rivieren. (foto boven: vissen naar stalen voor microplastics in Washington, VS)
Fijnstof van rubberbanden is een groot probleem
Volgens een Europese studie van Eunomia zijn de grote boosdoeners daar fijnstof op onze wegen (b.v. van slijtage van rubberbanden), microplastics door het wassen van synthetische kleding, verven van wegmarkeringen, verven voor schepen enz. Er zijn ook de zogenoemde "pellet spills" van schepen op zee, een soort basismateriaal voor plastic dat verloren gaat en rechtstreeks in zee terechtkomt. Microplastics blijven decennialang in het water hangen, waar ze zich opstapelen.
Slechts een klein deel heeft te maken met cosmetica, naar schatting 4 tot 8.000 ton per jaar, vergeleken met 40.000 ton voor het fijnstof, en bijna evenveel voor de pellet spills. Maar de vervuiling komt dus van overal: "Je moet de zee zien als een grote vergaarbak. Uiteindelijk komt alles in zee terecht", zegt marinebioloog Francis Kerckhof.
In de Noordzee minder zwerfvuil dan op de oceanen
In zijn persmededeling van vandaag geeft De Backer toe dat er een serieus probleem is: "Als we vandaag niets doen, dan bevindt er zich tegen 2050 meer afval in onze zeeën dan vis", citeert hij het World Economic Forum.
Toch ziet hij ook lichtpunten: de hoeveelheid zwerfvuil in onze Noordzee (3.454 km² voor het Belgische deel) zou beduidend lager liggen dan het gemiddelde van de wereldzeeën, waar er tot drie keer meer zwerfvuil is. Het lozen van toxische stoffen is ook verminderd, tegenover de slechte situatie van vroeger.
Voor de kleinere deeltjes, zien we geen reden om aan te nemen dat de Noordzee beter af is dan gemiddeld
Dus hoe zit dat nu precies? Is er reden tot juichen of niet? Tom Moens, professor marinebiologie aan de Gentse universiteit (UGent), heeft goed en slecht nieuws: "Dat verhaal van die macrodeeltjes (de grotere plasticdeeltjes) is positief, en zal wel kloppen. Maar wat betreft de kleinere deeltjes, zien we geen reden om aan te nemen dat die lager zouden liggen dan in andere wereldzeeën. We springen daar niet uit, positief of negatief. Er is dus geen reden tot juichen."
Over de kleinere plasticdeeltjes weten we nog weinig tot niks. En laat het net de kleinste deeltjes zijn die potentieel het gevaarlijkst zijn
En er is meer. Er zijn nog vele kennishiaten. "Over de kleinere plasticdeeltjes, kleiner dan 38 micrometer, weten we nog weinig tot niks", zegt Moens. "Hoe kleiner ze worden, hoe moeilijker ze terug te vinden zijn. En laat het net de kleinste deeltjes zijn die potentieel het gevaarlijkst zijn. Deeltjes kleiner dan 1 micrometer zijn in staat om binnen te dringen door celmembraan of in andere weefsels."
Wat zijn nu de toxische gevolgen voor ons lichaam? Over de microplastics zelf bestaat nog discussie, maar ze zijn wel in staat om andere vervuilende stoffen te absorberen - "een groot gamma aan polluenten" zelfs, zoals o.a. pcb's, pah's en nonylfenolen - en op hun beurt kunnen die vervuilende stoffen de hormoonhuishouding of ons immuunsysteem verstoren, of kankerverwekkend zijn. Potentieel, want er is nog onzekerheid op dat gebied. Maar dat aspect is sowieso reden tot bezorgdheid bij wetenschappers.
Moens wijst er ook op dat de kleinste microplastics in zeefauna nog volop onderwerp zijn van onderzoek: momenteel weten we er nog heel weinig over, gewoon omdat ze niet of nauwelijks terug te vinden zijn in bijvoorbeeld vis. "Zij zijn moeilijk te kwantificeren." Maar het goede nieuws hier is dat de staatssecretaris ook aandacht besteedt aan monitoring en wetenschappelijk onderzoek, aldus nog Moens.