Gespleten Amerika (deel 1)

Het verhaal van Amerika is het verhaal van een diepe geografische kloof. Ook mijn stad, New York, is gespleten, net zoals zovele andere steden. Megasteden verbrokkelen al jaren in rijk en arm. De diversiteit is er nog wel, een zelfde soort identiteit ook, maar het échte comfort houdt zich steeds meer op in omheinde gebieden. Je vindt een kleine hoeveelheid topbuurten, getto’s, langs de grote metrolijnen en in de kern van de stad. Dat zijn de wijken waar rijkere bewoners werken en wonen: in de banksector, de entertainmentsector, universiteiten, media en kunst. De creatieve klasse. Upper West, Upper East, Battery Park City, The West Village, Wall Street en zijn Cipriani Apartments, Brooklyn Heights aan de overkant van de rivier. 

Daarnaast heb je een tweede stadslaag met minder bemiddelde buurten, de buitenwijken: daar wonen de taxichauffeurs, de kleine ondernemers en winkeliers, de arbeiders, en veel immigranten. Bed-Stuy is zo’n buurt, het is waar Jay-Z ooit opgroeide in de Marcy Projects. Bedford-Stuyvesant bevindt zich op een boogscheut van waar ik woon. Een paar huizenblokken verderop liggen de vervellende buurten die in snel tempo de armere bewoners uitstoten en rijkere onderdanen aantrekken. Gentrification heet dat. Het resultaat is een stedelijke elite en the other half. 

De stad werd de afgelopen jaren zo’n aantrekkingspool dat het voor almaar meer mensen onbetaalbaar wordt. In Manhattan kost 100 vierkante meter woonruimte zo’n 5.000 dollar per maand. Veel bedrijven kopen oude fabrieksgebouwen als kantoorruimte. Gevolg: minder ruimte om te wonen, wat de prijzen weer omhoog stuwt. De recente stijging van de criminaliteit jaagt ook een pak mensen weg. Kortom: het succes van de stad dwarsboomt ook de stedelijke revival. Wat gebeurt in de steden zie je eigenlijk in het hele land. De kloof. Maar in de stad is de kloof minder groot dan daarbuiten. 

Die grotere kloof, die tussen de stad en daarbuiten, is veel dramatischer. Ze is niet enkel sociaal en etnisch, maar gaat ook nog eens over afstand: iemand van het buitengebied komt amper in de stad. De stedeling gaat enkel naar het buitengebied om appels te plukken, te kamperen of een Airbnb te huren. In die gescheiden werelden gebeurt de triage van Trumpianen/rednecks en niet-Trumpianen/kosmopolitische stedelingen. In België kennen we die grote afstanden en mentale kloof niet, iedereen gaat wel eens naar de stad. Vlaanderen is volgens stedenbouwkundige en mijn kameraad in New York, Jens Aerts, één grote nevelstad voor woon-en werkverkeer. 

Tussen de metropolis en het hinterland gaapt altijd afgunst, onbegrip en vervreemding. Het midden van het land bestaat uit een grote groep mensen die zich in de steek gelaten voelen, zich lijken te bevinden in een vroegere fase van de wereld. En zij lijken nu aan zet, zij bepalen het ritme en de ontwikkeling van het land, in de achteruitversnelling. Terwijl alles wijst op de ultieme overwinning van de stad en de stedelijke mentaliteit. Het idee dat Amerika zich nu terugtrekt in een zuiver blanke identiteit is op termijn niet houdbaar.

Zo won Hillary Clinton de presidentsverkiezingen in de dichtst bevolkte gebieden. De rijkste, stedelijke en tolerante en progressieve gebieden aan de kusten van de VS. Dat zijn de delen die op de electorale kaart van Amerika blauw kleuren. Clinton won daarom ook het meeste stemmen in absolute getallen. 

Donald Trump won zowat overal elders. Hij won in de kleine, worstelende, rurale regio’s, de Sun Belt, de Rust Belt, de Bible Belt, de verpauperde Appalachen, het Verre Westen. Trump won waar kiezers zich niet langer deel voelen van het nieuwe verhaal. Daar waar de kiezers zich vervreemd, ontwricht, verwaarloosd en soms hopeloos voelen tussen alle moderniteit van de wereld. Daar waar wapens, religie en pick-uptrucks troost bieden tegen het verval van een stervende levensstijl.

Trump won in de gebieden waar 1 kind op de 5 nog honger lijdt, en daar waar te weinig voltijdse banen zijn, de lonen te laag, de ziekteverzekering te duur, en de scholen onbetaalbaar. Waar kinderopvang een luxe is, want je betaalt er soms tot 1.800 dollar per maand voor (wie kan zich dat nog permitteren?). Daar is het dat de Amerikaanse Droom begint te lijken op een nachtmerrie. 

De 100 rijkste Amerikanen bezitten meer dan alle 39 miljoen zwarte Amerikanen sàmen. Can you believe it? Dàt is de Amerikaanse kloof. Daar waar de economie stagneert en de economische angst het grootst is, daar leven ook de meeste weerstanden tegen de open, globale, permissieve en progressieve samenleving. Daar wordt met angst en weerzin gekeken naar al die rechten voor vrouwen, voor minderheden, immigranten, homo’s, lesbiennes en transgenders. “Allemaal typisch voor de grootstad, die rijke, verwende kosmopolieten”, is de redenering.  

Maar ook de steden lijden en hebben een injectie van leefbaarheid nodig. Om de stad welvarender te maken voor iedereen die er leeft, zijn grootschalige investeringen nodig: meer subsidies voor betaalbare huizen, meer investeringen in openbaar vervoer: de metro’s zitten veel te vol en een ritje is veel te duur – bijna 3 dollar!. Waar blijven de hogesnelheidstreinen om iedereen vlotter te connecteren (de meeste passagierstreinen rijden nog op diesel!)? Waar blijft de verbeterde infrastructuur? In sommige delen van Amerika valt de telefoon voortdurend uit, krijg je geen verbinding met het internet, en zijn er veel te vaak stroompannes. De geografische, politieke en economische onenigheid is helaas te groot om snel en efficiënt de dysfuncties van de VS aan te pakken.

Wie voelt zich nog verwant met de federale overheid in de VS? Trump werd zelfs verkozen na de belofte dat hij het politieke moeras van DC zou gaan droogleggen. Meer en meer stemmen gaan op om terug te keren naar wat sommigen ‘extreem lokalisme’ noemen. Verandering op kleine schaal, in kleine herkenbare clusters: straten, wijken, districten, gemeenten, steden, en staten. Vooral steden kunnen een motor zijn van snellere verandering en probleemoplossend en praktisch beleid. In steden wonen veel getalenteerde mensen samen op een kleine oppervlakte. Steden gaan vaak tegen een federale logica in, bijvoorbeeld ook door bescherming te bieden aan vluchtelingen en minderheden. Hier noemen ze dat ‘sanctuary cities’. 

De 50 grootste steden in de wereld huisvesten amper 7 procent van de wereldbevolking maar genereren wel bijna 40 procent van alle economische activiteit. De toekomst ligt in de stad. En die toekomst is onafwendbaar. Kleine clusters in de stad creëren vernieuwing en economische groei. Maar het gaat te snel, en dat kerft diepe wonden in de samenleving. Grote gebieden in Amerika – tussen de twee oceaankusten – kunnen eigenlijk niet meer mee. De verkiezing van Trump is het resultaat van dat achtergesteld gevoel, van die frustratie. 

Trump is hun wraakengel. Hun ferm opgestoken middenvinger. Onwetendheid over de wereld is geen deugd, maar de angst en het geworstel zijn een niet te verwaarlozen werkelijkheid.

Rij een keer de VS rond of door: de verlaten fabrieken, de verwaarloosde kleine stadjes en gebouwen liggen verspreid als graftombes over het Amerikaanse landschap. In die gebieden heeft Donald Trump de stembusslag gewonnen. 61 procent kreeg hij in ruraal Amerika. 57 procent in gebieden en steden met minder dan een kwart miljoen inwoners.

Clinton won in de megasteden met meer dan een miljoen inwoners. Ze won eigenlijk maar in 500 van de 3.000 Amerikaanse districten. Maar die 500 vormen wel die gebieden waar zowat de helft van alle Amerikanen leven. Die 500 zijn de gebieden waar zowat twee derde van alle economische productie wordt gerealiseerd. 

In steden is het leven een pak duurder en gecompliceerder. Er is meer werk te vinden, maar ook meer concurrentie om talent. Wonen is veel duurder, eten is veel duurder, benzine is veel duurder, scholen en kinderopvang kosten stukken van mensen. In rood (lees: Republikeins) Amerika – weg van de grote stad – is het leven simpeler, trager, de economie minder vernieuwend of ronduit verouderd, liggen de lonen lager, maar zijn de huizen en de kruidenier een pak goedkoper.

De Amerikaanse socioloog en stedenbouwkundige Richard Florida hecht erg veel belang aan de rol van de creatieve klasse in de stedelijke heropleving. In zijn nieuwste boek "The Urban Crisis" (2017) betoogt hij – terecht – dat de electorale kaart van Amerika diep rood kleurt, maar dat er demografisch meer blauw is, op een heel geconcentreerde lap land, in de miljoenensteden aan beide kusten. Conservatief Amerika – vooral de Trumpaanhangers – beschouwen dat stedelijke Amerika als een hatelijke entiteit. 

Er leeft een soort onomkeerbare overtuiging in het diepe Amerikaanse binnenland dat steden welvaart vernietigen in plaats van te bevorderen. Steden zijn elitair. Steden zijn afvalbergen, goddeloze hubs zonder moraal. Steden brengen één en al corruptie en misdaad voort en worden bevolkt door onproductieve, regeringsafhankelijke profiteurs zoals immigranten en minderheden. Dàt is het ingesleten beeld.

Trumps regeeragenda is dan ook anti-stedelijk. Er wordt geknipt in wetenschappelijke programma’s, in medisch onderzoek, in stedelijke huisvesting. Milieuvoorschriften worden aan de laars gelapt, sociale programma’s worden uitgehold en immigranten uit Mexico worden beschouwd als moordenaars en verkrachters. 

Er zijn dus twee Amerika’s en die verschillen als dag en nacht. De twee Amerika’s begrijpen mekaar al een kwarteeuw niet meer, en het zal er de komende jaren niet op verbeteren. De bitterheid en polarisatie in de twee kampen nemen nog toe. Hoe kunnen rood en blauw Amerika weer leren opschieten met mekaar? Hoe ervoor te zorgen dat ze mekaar niet naar het leven blijven staan?

Lees het vervolg in deel 2. Hoe kunnen rood en blauw Amerika weer leren opschieten met mekaar?