Wat nu na Jacob Zuma? Blijft Zuid-Afrika de erfenis van Nelson Mandela verkwanselen?

Het was geen riante meerderheid die Cyril Ramaphosa haalde in december 2017, toen hij verkozen werd tot ANC-voorzitter. Hij haalde 2440 stemmen, zijn rivale Nkosazana Dlamini-Zuma behaalde er 2261.  En in de top van het ANC, het uitvoerend comité, was het ook een nek-aan-nek­verhouding tussen de Ramaphosa- en de Zuma-aanhangers.

Maar in nauwelijks twee maanden tijd is Ramaphosa erin geslaagd het politieke overwicht volledig naar zijn kant te doen kantelen. Nogal wat die-hards uit het Zumakamp blijken eieren voor hun geld te kiezen en steunen nu Ramaphosa, en intussen zijn er wellicht nog veel anderen haastig aan het oversteken naar de kant waar ze hopen aan de bak te komen. 

Een beeld dat menig commentator in Zuid-Afrika doet besluiten dat Ramaphosa niet zozeer zal moeten waken over de eenheid van het African National Congress, maar veeleer over de inhoud van het partijprogramma, over wat het betekent om lid te zijn van het ANC. Hij zal moeten waken over de terugkeer naar de erfenis van Nelson Mandela, respect voor ieders rechten en menselijke waardigheid.

Alleen dan maakt zijn partij kans om bij de verkiezingen in 2019 de grootste te blijven, en hem aan te duiden als staatshoofd van de hele natie.

Cyril Ramaphosa was een sleutelfiguur in de overgangs­periode van 1990-94, toen Zuid-Afrika van apartheidsstaat naar democratie vervelde. Hij leidde de ANC-delegatie die onderhandelde met de blanke Nasionale Party; hij schreef mee aan de nieuwe Zuid-Afrikaanse grondwet, een van de meest vooruitstrevende ter wereld.

Hij weet dus perfect waar het om moet gaan in de politiek: het algemeen belang dienen, en niet het persoonlijk voordeel. Hij heeft zich trouwens de voorbije maanden ook al verscheidene keren scherp afgezet tegen alle vormen van corruptie.

Maar is hij zelf zuiver op de graat? Goeie vraag.

Ramaphosa is niet onbesproken: als een van de rijkste zwarte Zuid-Afrikanen (zijn fortuin wordt geschat op minstens 350 miljoen euro) houdt hij er een  riante levensstijl op na, maar dat vindt hij zijn goed recht, want ‘scholing, kunst, luxe enzovoort zijn dingen waar elke Zuid-Afrikaan in principe van moet kunnen genieten’, al geeft hij toe dat hij zelf wat méér kansen kreeg om ze binnen zijn bereik te krijgen.

De meest fundamentele kritiek krijgt hij nog altijd voor het feit dat hij in het bestuur zat van het mijnconcern Lonmin ten tijde van de Marikana Killings in augustus 2012. Toen kwamen in totaal meer dan veertig mensen om tijdens een wilde staking in de platinamijnen rond Rustenburg. Aanvankelijk ging het om bloedige incidenten tussen vakbondsleden van de National Union of Mineworkers (NUM) en dissidente stakers. Nadat er ook vier veiligheids­agenten waren vermoord, en na tussenkomst van de Lonmindirectie, kwam een grote politiemacht betogende stakers verdrijven en daarbij vielen er – door politiekogels - nog eens 34 doden en meer dan 70 gewonden.

Het was een beeld dat herinneringen opriep aan de duisterste apartheids­jaren met de Sharpville- en Soweto-killings in 1960 en 1976. Het meest tragische was dat de stakers eigenlijk in opstand waren gekomen tegen hun eigen vakbond NUM omdat ze die verweten te veel onder één hoedje te spelen met de directie van Lonmin.

En jawel daar in ‘the board’ zat precies die Cyril Ramaphosa, die uitgerekend 30 jaar eerder zelf aan de wieg had gestaan van de NUM… Bij het officiële  onderzoek achteraf bleek dat Ramaphosa wel degelijk in het conflict de kant had gekozen van de NUM-leiding tégen de wilde stakers, maar dat hij geen rol had gespeeld in het oproepen van de politiemacht of de schietpartij zelf.

Hij gaf ook publiek toe, en betreurde het, dat er te weinig pogingen waren gedaan om het conflict door onderhandelingen op te lossen.

Hoe dan ook, op dit moment wordt Ramaphosa de nieuwe baas in Zuid-Afrika. En hij is de favoriet  – merkwaardig genoeg – van zowel investeerders en zakenlui als van vakbonders en communisten.

De munt, de Zuid-Afrikaanse Rand, heeft in jaren niet meer zo sterk gestaan tegenover de dollar. De investeringen lijken aan te trekken, de torenhoge werkloosheidscijfers – tussen  27% en 36% naargelang de telmethode - hebben eindelijk weer een daling ingezet. Uiteraard een samenspel van uiteenlopende omstandigheden, maar toch lijkt de factor Ramaphosa zeer belangrijk.

Niet moeilijk na de wijdverbreide graaicultuur onder Zuma. Want in een land waar corruptie welig tiert, aarzelen investeerders om zaken te doen.

Maar wie garandeert dat het niet simpelweg een wissel is van de graaiers? Zoals Julius Malema van de Economic Freedom Fighters (EFF) beweert, zelf ex-ANC-jeugdleider en ooit protegé van Zuma. En zelf ook met een zwak voor het goeie leven.

Het ANC heeft in de 24 jaar dat het aan de macht is, veel van zijn aanzien én aanhang verloren. Vooral tijdens de twee ambtstermijnen van president Zuma. Bij de laatste lokale verkiezingen in augustus 2016 viel de partij terug tot een nooit geziene lage score van 54 procent. Het ANC verloor zelfs het bestuur over steden als Johannesburg en Tshwane/Pretoria. 

De ANC-getrouwen die gebleven zijn, hopen nu dat Ramaphosa tegen de volgende parlementsverkiezingen in april 2019 die neerwaartse trend weer kan ombuigen. Voor vele zwarte kiezers, ook niet-ANC’ers, is Ramaphosa zelfs een soort rolmodel: de geslaagde zakenman, een zwarte die het gemaakt heeft. Bovendien een vechter van het eerste uur, en, tegelijk toch iemand die conflicten probeert op te lossen.

Van veel blanken krijgt hij ook het voordeel van de twijfel, al was het maar omdat hij een efficiënt bestuurder is gebleken met management­talent en iemand die ook internationaal en diplomatiek ervaring heeft opgedaan. Het is velen ook niet ontgaan dat hij op 11 februari, in zijn speech op de Mandela­herdenking in Kaapstad, een paar keer fragmenten in het Afrikaans inlaste. Een stille wenk, niet alleen naar de blanke Afrikaners, maar ook naar de grote kleurlingengemeenschap in de Kaap, voor wie het Afrikaans hun moedertaal is.

Het is duidelijk dat één man alleen niet alles kan rechttrekken wat de laatste jaren is scheefgegroeid. En het is zelden ideaal dat één partij decennialang aan de macht blijft, zonder te moeten omzien naar of compromissen te moeten sluiten met de oppositie. Want dat heeft een aanzuigeffect op profiteurs en postjespakkers.

Daarom is de laatste jaren al vaak geopperd dat ‘het beste wat het ANC en Zuid-Afrika kan overkomen, is dat het ANC de macht moet delen met de oppositie’.

In elk geval zijn in Zuid-Afrika de tegenstanders van corruptie en belangen­vermenging er toch geslaagd in om – over de partijgrenzen heen - een algemene consensus te doen groeien van ‘genoeg is genoeg’.

Niet alleen politici hebben daarbij hun rol gespeeld, maar ook het gerecht, de pers, de ‘grassroots’-organisaties.  De ‘Zexit’ (Zuma-exit) werd onafwendbaar. Maar de strijd voor democratie in Zuid-Afrika blijft een taai gevecht. Cyril Ramaphosa zal het geweten hebben.

--

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.