Het middenveld wordt weer politiek (maar niet zoals N-VA denkt)

Beweging.net haalde opmerkelijk hard uit naar N-VA. "Wanneer een overheid het middenveld systematisch verzwakt, ondergraaft ze een belangrijke pijler van de democratie", schreef Beweging.net-voorzitter Peter Wouters. Zijn opiniebijdrage en de reactie erop komen niet uit de lucht vallen.

Het debat over de politieke rol van middenveldorganisaties sluimert al langer. Iedereen is het erover eens dat het middenveld een belangrijke rol te spelen heeft in het stimuleren van ontmoeting en sociale samenhang. Of middenveldorganisaties nog een politieke rol te spelen hebben, daar is niet iedereen van overtuigd. Er zijn goede redenen voor die sceptische houding, maar ze houden vaak weinig rekening met de nieuwe ontwikkelingen in het middenveld.

Vlaams N-VA-parlementslid Marius Meremans vertolkt die sceptische houding. Hij reageerde op het opiniestuk van Wouters, waarin die een "actief en kritisch middenveld dat sociale problemen op de politieke agenda zet" verdedigt. Meremans wijst die kritiek af en stelt dat Beweging.net het gewoon moeilijk heeft omdat ze niet meer zoals vroeger "mee met de regering aan tafel zit om wetten en decreten uit te werken".

Meremans vereenzelvigt de politieke rol van het middenveld met ideologische verzuiling en partijpolitieke gebondenheid. Zeer zeker, er gaat vandaag nog altijd politieke macht uit van de zuilorganisaties. Ze onderhouden nog preferentiële banden met één ideologisch verwante partij, zoals blijkt uit de rol van CD&V in het Arco-dossier. Maar daarnaast is er een nieuwe dynamiek groeiende in het middenveld. Er wordt anders dan vroeger gepolitiseerd. Het opiniestuk van Wouters ademt die nieuwe dynamiek uit.

Het primaat van het politieke

Als machtspartij lijkt N-VA zich te miskijken op deze vernieuwende dynamiek in het middenveld. N-VA hanteert het primaat van de politiek. Het gaat ervan uit dat alleen een politiek bestuur verkozen is om beslissingen te nemen en middenveldorganisaties zich daar niet in moeten mengen. Veel middenveldorganisaties claimen in hun zoektocht naar een nieuwe politieke rol echter steeds meer het primaat van het politieke. Ze richten zich niet louter op partijen, parlementen en besturen (‘de politiek’), maar herpositioneren zichzelf als aanjagers van het georganiseerde meningsverschil over de gewenste inrichting van de samenleving (‘het politieke’).

Sommigen zetten daarbij in op leefstijlpolitiek. Ze maken voorheen private kwesties zoals voeding, seksualiteit en de leefomgeving tot de inzet van publiek debat. Ze doen dit buiten geijkte politieke arena’s zoals parlement, partij en sociaal overleg en zetten hun eigen gedrag in. De succesvolle campagne ‘Dagen Zonder Vlees’ is hier een goed voorbeeld van. Bewuste consumenten maken de vloeren van supermarkten als het ware tot politieke fora.

Anderen kiezen dan weer voor deliberatieve strategieën. Deliberatie gaat ervan uit dat individuele burgers net zo goed als beroepspolitici over de capaciteiten beschikken om beredeneerde politieke keuzes te maken. Ze laten zich daarbij bovendien wellicht minder dan beroepspolitici leiden door ideologische vooroordelen of organisatiebelangen en geven dus rationele argumenten meer kans. De G1000 en de J100 van Antwerpse jeugdorganisaties zijn daar uitstekende voorbeelden van.

Nog anderen kiezen voor een agonistische benadering. Democratie leeft volgens hen bij gratie van het voortdurende conflict over hoe we onze samenleving organiseren. De uitdaging is om ‘politiek vijandschap’ om te buigen naar een situatie waarin de andere gezien wordt als een legitieme politieke tegenstander, waar men het mee oneens is, maar diens bestaansrecht niet in twijfel trekt. De manier waarop de Antwerpse actiegroepen er in het dossier van de Oosterweelverbinding slaagden om zich als legitieme gesprekspartner van de overheid te laten erkennen is daar een voorbeeld van.

Vernieuwing

Sinds de jaren 1990 heeft het Vlaamse middenveld zichzelf uitdrukkelijk gelegitimeerd als aandrager van sociale samenhang en sociaal kapitaal. In de huidige maatschappelijke context, met de grote uitdagingen die hem eigen zijn, is dit onvoldoende. Middenveld en overheid zullen samen moeten nadenken over een hernieuwde politieke rol voor middenveldorganisaties. 

De politieke vernieuwing van het middenveld is al volop bezig. Er is dus voldoende stof tot debat.