Russische topwerken maken van jubileumjaar een nachtmerrie voor MSK in Gent

Al maanden op voorhand werd erover getoeterd. Het vernieuwde MSK vierde vorig jaar zijn tiende verjaardag en dat kon niet onopgemerkt voorbijgaan. Om het jubileum de nodige luister bij te zetten pakte het MSK in oktober uit met een nieuwe presentatie van de permanente collectie. De traditionele historische opstelling moest eraan geloven, er kwam meer aandacht voor de topwerken én er werd een reeks nieuwe aanwinsten aan het publiek voorgesteld. Blikvanger daarbij was een uitgebreide collectie Russische avant-gardekunst die het museum in bruikleen kreeg van de Stichting Dieleghem. In totaal ging het om 26 werken van absolute topnamen als Malevich, Kandinsky en Tatlin. 

Al heel snel na de opening van het vernieuwde museum staken geruchten de kop op over de Russische aanwinsten van het MSK. Helemaal onverwacht was dat niet, modernistische kunst uit Rusland sleept immers een kwalijke reputatie met zich mee wanneer het over vervalsingen gaat. Bovendien bleek ook het echtpaar achter de Stichting Dieleghem, de collectioneurs Igor en Olga Toporovski, wat dat betreft niet onbesproken. Het duo dat een collectie van meer dan vijfhonderd werken bezit, kwam al eerder in opspraak toen het voor een expo in Tours een aantal schilderijen van Aleksandra Ekster uitleende. Ook toen werd de echtheid van de werken betwist.

Begin januari komt de zaak in een stroomversnelling terecht wanneer tien kenners van Russische kunst een open brief publiceren in De Standaard. Daarin roepen ze het MSK op de werken uit de Toporovski-collectie  niet langer tentoon te stellen. Volgens hen zijn de werken zonder uitzondering "hoogst twijfelachtig".  De kenners hekelen het feit dat er geen tentoonstellingsgeschiedenis is, dat de werken nooit in ernstige wetenschappelijke publicaties zijn opgenomen en dat er geen traceerbare sporen van een verkoop zijn. 

In een reactie op de brief laat Catherine de Zegher weten dat het MSK correct en in het volste vertrouwen handelde, zoals in museumkringen gebruikelijk bij dat soort bruiklenen. Het museum heeft uitgebreid gepraat met de Toporovski's en informeerde in die gesprekken uitdrukkelijk naar de herkomst van de werken. Een chemisch echtheidsonderzoek was volgens De Zegher niet aan de orde. 

Expertencommissie

In een poging de storm die daarna opstak te bedaren, besluit Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz (Open Vld) in te grijpen. Hij roept een expertencommissie in het leven die moet onderzoeken of de twijfel over de authenticiteit van de werken gegrond is en of de betwiste werken nog wel in het MSK thuishoren. De commissie moet ook onderzoeken of het museum voldoende zorgvuldigheid aan de dag legde bij het binnenhalen van de werken. 

Zowel de stad Gent als de Stichting Dieleghem zeggen hun medewerking toe. Maar die laatste komt al snel met een aantal voorwaarden. Een toelating voor een materiaalanalyse bijvoorbeeld komt er niet, ook al is dat de enige manier om zekerheid te krijgen. Genoeg reden voor de minister om de stekker uit de commissie te trekken nog voor die met haar werkzaamheden is begonnen. Ook de stad Gent gaat ondertussen op de rem staan. Cultuurschepen Annelies Storms (sp.a) laat weten dat de werken niet langer geëxposeerd kunnen worden. Het bruikleen wordt stopgezet. 

Maar daarmee keert de rust aan het Jan Hoetplein niet terug. Integendeel. Maandagavond gaf de stad Gent opdracht voor een externe audit van het MSK. Die moet aan het licht brengen of alle geijkte regels zijn gevolgd bij het tot stand komen van het bruikleen met de Toporovski's. Over de wankele positie van museumdirecteur Catherine de Zegher wil het stadsbestuur geen uitspraken doen. Haar toekomst hangt af van het resultaat van de audit, klinkt het.