Onderzoekers reconstrueren de kleur van een "enorm schattige" dinosaurus

Van heel wat dinosaurussen weten we behoorlijk goed welke lichaamsvorm ze hadden, maar welke kleur of kleuren de uitgestorven dieren hadden, daar hadden we tot voor kort volledig het raden naar. De laatste tijd is daar echter verandering in gekomen, dankzij meer verfijnde onderzoekstechnieken en goed bewaarde fossiele vondsten.

En nu is een team van onderzoekers erin geslaagd, op basis van kleine structuren die bewaard zijn in de gefossiliseerde huid van een Psittacosaurus,  vast te stellen dat die kleine dinosaurus vooral bruin was, maar dat de onderkant van zijn staart en zijn buik lichter waren. Dat patroon is een camouflagetechniek die "omgekeerde schaduwwerking" heet - countershading in het Engels -, en die de kleine, tweebenige planteneter geholpen zal helpen om niet opgemerkt te worden door hongerige roofdieren. 

Voorts had Psittacosaurus een zwaar gepigmenteerde, dus donkere snuit, en achterpoten die aan de binnenkant gestreept waren, en aan de buitenkant gevlekt met een netvormig patroon.

Uit dat kleurenpatroon kan men afleiden dat Psittacosaurus in bossen leefde met diffuus licht dat door een dicht bladerdak kwam, zeiden de onderzoekers.

Ze maakten een levensgroot driedimensionaal model in kleur, op basis van hun bevindingen (foto bovenaan). "Ons model doet veronderstellen dat Psittacosaurus super, super schattig was. Ik denk dat ze fantastische huisdieren zouden geweest zijn. Ze lijken een beetje op E.T.", zei moleculair paleobioloog Jakob Vinther van de Britse University of Bristol, een van de auteurs van de studie over de kleuren van de dinosaurus. ET is de vriendelijke alien uit de gelijknamige film uit 1982.

Het kleurenpatroon van Psittacosaurus van alle kanten bekeken. (Illustratie: Jakob Vinther et al. in Current Biology)

Psittacosaurus is de derde dinosaurus waarvan men de kleur heeft kunnen afleiden aan de hand van gefossiliseerde organellen - afgescheiden compartimenten van een cel - die melanosomen genoemd worden. Ze bevatten melanine, een groep van natuurlijke pigmenten, die verschillende kleuren kunnen hebben, en die onder meer verantwoordelijk zijn voor het donkerder worden van de huid onder invloed van zonnelicht. Bij gewervelde dieren vindt men melanosomen in de huid, het haar en in pluimen.

Psittacosaurus is wel de eerste eerste dinosaurus, waarbij de onderzoekers ook gefundeerde veronderstellingen hebben kunnen maken over de omgeving waarin het dier geleefd moet hebben, gebaseerd op het kleurenpatroon. Door het te vergelijken met de kleuren van hedendaagse dieren, is men tot de conclusie gekomen dat Psittacosaurus in bossen leefde met een dicht bladerdak, waar het zonlicht maar moeilijk doordringt.

Een fossiel van Psittacosaurus gefotografeerd onder gepolariseerd licht (A), en een verklarende tekening die de verdeling van de pigmentpatronen, de huid en de beenderen weergeeft (B). Groen  zijn beenderen van de voorpoten, blauw van de achterpoten, purper zijn delen van het heiligbeen, rood delen van de schedel en geel de wervelkolom. De stekelige haren op de staart zijn duidelijk te zien. (Illustratie; Jakob Vinther et al. in Current Biology).

Psittacosaurus betekent "papegaaireptiel", wat verwijst naar de kenmerkende bek van de dinosaurus. Hij is een vroeg lid van de gehoornde groep van dinosaurussen waartoe ook de forse triceratops behoort, en hij had een korte snuit en een sterke, grote bek om planten mee te eten. Op zijn staart stonden lange, stekelige haren.

Het is een van de grondigst bestudeerde dinosaurussen, waarvan honderden fossiele exemplaren gevonden zijn. Hij was zowat even groot als een labrador, en als vreedzame planteneter stond hij ongetwijfeld veelvuldig op het menu van roofdieren uit het Krijt-tijdvak, zoals de 9 meter lange Yutyrannus, een neef van de beruchte Tyrannosaurus rex.

"Hij werd opgegeten door een heleboel andere dieren", zei Vinther aan het persbureau Reuters, en hij moet snel een optimaal kleurenpatroon ontwikkeld hebben als camouflage.

De omgekeerde schaduwwerking die Psittacosaurus daarvoor gebruikt, is een patroon dat op een dier schaduwen verbergt, en dat er voor zorgt dat het platter lijkt en minder opvalt, zei Vinther.

"Het komt zowat overal voor. We treffen het aan in de zee, op het land, en bij vliegende vogels. Voorbeelden zijn pinguïns, papegaaiduikers, dolfijnen, makrelen, herten, vossen, antilopen, noem maar op, het is alomtegenwoordig."

De studie over het kleurpatroon van Psittacosaurus is gepubliceerd in "Current Biology".