Van half november tot half december werd in 222 Belgische scholen de concentratie van stikstofdioxide gemeten, een gas dat vooral veroorzaakt wordt door dieselvoertuigen. Scholen die meededen aan het project “Mijn lucht, mijn school” plaatsten passieve samplers aan de straatkant, op de speelplaats en in een klas. In 5 scholen werden waarden gemeten die, omgezet naar gemiddelde jaarconcentraties, de Europese toegelaten grens van 40 μg/m3 overschreden.

Omdat kinderen extra kwetsbaar zijn voor luchtvervuiling, en binnen de Wereldgezondheidsorganisatie de consensus groeit dat er ook onder die Europese drempel een duidelijke gezondheidsimpact is, gaan de initiatiefnemers ervan uit dat we pas onder de 20 μg/m3 van een aanvaardbare luchtkwaliteit kunnen spreken. Slechts een derde de 222 deelnemende scholen valt in die categorie. In 46 procent van de scholen is de luchtkwaliteit matig, in 13 procent slecht en in 2 procent van de scholen werden illegale concentraties stikstofdioxide gemeten.

Street canyons

Volgens BuroBlauw, het Nederlandse labo dat het onderzoek uitvoerde, is de aanwezigheid van verkeer de bepalende factor voor de luchtkwaliteit op school. Het verklaart waarom de vervuiling in elke school tijdens de lesuren met gemiddeld 13 procent toeneemt. Scholen in stedelijk gebied halen minder goede resultaten dan scholen op het platteland. Maar het plaatje is niet zwartwit: ook in buitengebied speelt het effect van street canyons: landelijke scholen in nauwe dorpsstraten met veel verkeer hebben meer te kampen met luchtvervuiling dan stadscholen in brede straten met open bebouwing en weinig verkeer.

Het recht op gezonde lucht komt in het gedrang als je weet welke ziekten worden veroorzaakt door stikstofdioxide, vooral bij kinderen, zegt Wouter Arrazola de Oñate, medisch directeur van de Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg. “Kinderen hebben het recht om gezond op te groeien. Maar luchtvervuiling verhoogt bij hen onder meer het risico op astma, allergieën en diabetes en heeft een negatieve impact op hun cognitieve ontwikkeling.”

Schoolstraat

“De conclusies van dit onderzoek moeten onze politici wakker schudden”, vindt Joeri Thijs van Greenpeace. “Zodat ze eindelijk maatregelen nemen om burgers te beschermen tegen deze vervuiling die ons elke dag vergiftigt.” De scholen kregen zelf ook praktische aanbevelingen, zoals het inrichten van schoolstraten, park & rides en het aanplanten van groen. Zo heeft De Vier Winden in Molenbeek, waar de resultaten werden voorgesteld, sinds enkele jaren het autoverkeer in de straat beperkt tijdens de schoolspitsuren. “Maar alleen kunnen scholen nooit de luchtkwaliteit zo drastisch verbeteren als nodig is voor de gezondheid van de kinderen”, stellen de initiatiefnemers.

GO!: “We hopen dat overheid verantwoordelijkheid zal nemen”

GO!, het onderwijs van de Vlaamse gemeenschap, hoopt dat de overheid met initiatieven zal komen. “De resultaten zijn zorgwekkend”, aldus afgevaardigd bestuurder Raymonda Verdyck. “Maar het gaat om een probleem dat niet door de scholen zelf kan worden aangepakt. We hopen dat de overheid haar verantwoordelijkheid zal nemen.”

Momenteel zijn er vanuit het GO! zelf nog geen concrete initiatieven om de overheid aan te spreken op het probleem. “Maar naar aanleiding van de algemene verkiezingen van volgend jaar, zijn we in samenspraak met de scholen wel bezig met het opstellen van een dossier met onze verzuchtingen voor de nieuwe regering”, zo benadrukt Verdyck. Ook luchtkwaliteit zal in dat dossier worden opgenomen, maar het is nog niet duidelijk hoe dat concreet zal worden ingevuld.

Katholiek Onderwijs Vlaanderen reageert voorlopig nog niet op het nieuws. De onderwijskoepel wil eerst het volledige rapport doornemen.

Crevits: “Kleine maatregelen nemen over beleidsdomeinen heen”

Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) erkent het probleem, maar benadrukt dat ze het probleem niet alleen kan oplossen. “Je kan niet meteen een grote kentering teweeg brengen, maar wel kleine maatregelen invoeren over de beleidsdomeinen heen”, zegt Crevits. “Het is een complex verhaal. Ik heb gevraagd aan Greenpeace of er kleine maatregelen zijn die we al kunnen nemen. Die zijn er, zoals bijvoorbeeld de kiss-and-ridezone van scholen wat verder leggen”, stelt Crevits.

In zijn rapport stelt Greenpeace dat de infrastructuur rond de scholen meer op maat van de voetganger moet komen. Al is dat soms erg moeilijk in drukke, dichtbevolkte straten. “We kunnen scholen niet zomaar verleggen. Het is wel belangrijk dat scholen dicht bij de woonplaats van de mensen liggen, zeker in het geval van basisscholen. Hoe dan ook moeten we bekijken hoe verkeersveilige infrastructuur wordt ingeplant”, verklaart Crevits.

Het is voor de minister duidelijk dat verschillende beleidsdomeinen, zoals onderwijs en mobiliteit, de handen in elkaar moeten slaan. Ze moeten vooral bekijken waar lokaal de grootste problemen zijn. Wegens de belangrijke rol die het autogebruik bij de vervuiling speelt, pleit Greenpeace voor een snelle afschaffing van alle dieselwagens. “De Vlaamse regering neemt wel maatregelen om elektrische wagens te stimuleren. Ik verwacht dan ook veel van het mobiliteitsbudget”, aldus Crevits.

Febiac: “Daling van aantal dieselwagens zal luchtkwaliteit doen verbeteren”

Maar volgens automobielfederatie Febiac zal de luchtkwaliteit op termijn sowieso verbeteren. Febiac benadrukt ook dat er niet uit het ook mag worden verloren dat de luchtkwaliteit er jaar na jaar op vooruit gaat. In een verklaring wordt onder meer gewezen naar de daling van het aantal dieselwagens, die schadelijke stikstofoxiden uitstoten. “Bovendien is de roetuitstoot sterk gedaald sinds de veralgemening van roetfilters op dieselwagens”, klinkt het nog.

Voorts wil Febiac de kiss-and-ridezones verder van de speelplaats installeren, de verkeersstromen verder van de onmiddellijke schoolomgeving laten leggen en de toegang tot de school zo veel mogelijk weghouden van de drukste verkeersas.

De automobielfederatie benadrukt tot slot dat het positief is dat er onderzoek wordt gedaan naar de luchtkwaliteit aan de schoolpoort. Toch wordt er kritiek gegeven op het feit dat Greenpeace normen hanteerde die strenger zijn dan de huidige Europese normen. “Het is wat té makkelijk om zelf de norm te bepalen, dan kies je zelf hoeveel scholen veilig of onveilig zijn.”

Groen wil strengere luchtkwaliteitsnormen en afstandsnormen

Oppositiepartij Groen wil dat de overheid snel ingrijpt . Vlaamse parlementsleden Ingrid Pira en Elisabeth Meuleman willen dat de normen voor luchtkwaliteit verstrengd worden, en ze pleiten ook voor zogenaamde afstandsnormen. “Daarmee kunnen we de blootstelling van kwetsbare bevolkingsgroepen aan luchtverontreiniging terugdringen.”

“Kinderen zijn veel gevoeliger voor de negatieve effecten van luchtvervuiling”, zegt Groen. “Het wordt dringend tijd dat de bevoegde instanties de ernst van de situatie erkennen en beseffen dat ze door hun nalatigheid een hele generatie opzadelen met gezondheidsproblemen. Er moeten nu maatregelen genomen worden om onze kinderen zo veel mogelijk te beschermen.”

Eerst en vooral moeten voor Groen de luchtkwaliteitsnormen verstrengd worden. In plaats van de Europese, zouden de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie gevolgd moeten worden. “We kunnen niet ambitieus genoeg zijn. Er is dan ook maar één norm die we moeten hanteren en dat is de norm gebaseerd op de meest kwetsbaren in de samenleving.”

Daarnaast wil de partij ook afstandsnormen invoeren. Dat betekent dat er geen scholen, ziekenhuizen en woonwijken worden gebouwd vlakbij drukke wegen, en geen drukke wegen meer worden aangelegd in de buurt van kwetsbare bevolkingsgroepen. “In Nederland gebeurt dit al”, luidt het. “Daar mogen zogenaamd gevoelige bestemmingen niet meer aangelegd worden op minder dan 300 meter van een rijksweg en 50 meter van een provincieweg. Nederland toont dat het anders kan, Vlaanderen doet niets.”

Scholen moeten ouders motiveren om kind niet met auto naar school te brengen

Volgens Dirk Avonts, professor aan de faculteit Geneeskunde van de UGent, moeten scholen ook zelf initiatieven nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Zo kunnen ze onder meer ouders motiveren om de kinderen niet met de wagen naar school te brengen. Hij benadrukt dat de slechte luchtkwaliteit kan leiden tot een lagere levensverwachting.

De scholen hebben die luchtkwaliteit uiteraard niet helemaal zelf in de hand. Maar toch kunnen ook zij al initiatieven nemen om het probleem aan te pakken, zegt Avonts. “Ze kunnen bijvoorbeeld de ouders motiveren om de kinderen niet met de auto naar school te brengen. Dat is een zeer eenvoudige oplossing, die gunstige gevolgen zal hebben voor de luchtkwaliteit.”

Daarnaast moeten scholen volgens hem, in samenspraak met de lokale besturen, werk maken van schoolstraten. Dat houdt in dat het verkeer in de straat van de school wordt afgesloten bij het begin en het einde van de schooldag.

“Lagere levensverwachting”

De professor waarschuwt dat de vervuilde lucht zowel op korte als lange termijn gevolgen kan hebben voor de gezondheid van de kinderen. “Kinderen met gevoelige luchtwegen kunnen na meer dan een half uur te maken hebben met een vernauwing van de luchtwegen. Dat kan een astma-aanval uitlokken”, zo klinkt het. “Bij het sporten vergroot ook de kans op inspanningsastma.”

Op lange termijn zijn de gevolgen moeilijker vast te leggen, omdat daarvoor ook moet gekeken worden naar andere factoren, zoals de luchtkwaliteit in de thuisomgeving. “Maar we weten wel dat een slechte luchtkwaliteit op lange termijn de ontwikkeling van de longen kan beïnvloeden. Een mindere ontwikkeling als adolescent kan dan leiden tot een lagere levensverwachting”, klinkt het nog.

Avonts stelt wel dat de vervuilde lucht heel wat minder schadelijk blijft dan roken. “Maar het verschil is dat je wel kan voorkomen dat je kind in aanraking komt met sigarettenrook. Maar je kind moet wel naar school. En je kan maar moeilijk vermijden dat het daar in aanraking komt met de vervuilde lucht.”