De kwaliteit van het islam­onderwijs in Vlaanderen

Wie islamlessen wil geven in het lager onderwijs, zal binnenkort een vereist bekwaamheidsbewijs kunnen behalen aan de Vlaamse hogescholen die de opleiding bachelor lager onderwijs met als keuzevak islam aanbieden. Ook studenten die afstuderen aan KU Leuven en de master in de wereldreligies, optie islamitische theologie en godsdienstwetenschappen behalen, zullen beschikken over een vereist bekwaamheidsbewijs als zij lesgeven in het secundair onderwijs. Minister van Onderwijs Hilde Crevits, de hogescholen en KU Leuven hebben hierover een akkoord bereikt met het Executief van de Moslims van België (EMB).

Zowel wat betreft het initiatief, de inhoud, als de vastlegging van criteria en minimumvereisten hebben Centrum Islamonderwijs en de inspectie Islam, als vragende partij, aan heel het proces deelgenomen en een belangrijke rol gespeeld in de bepaling van de contouren van deze opleidingen.

In feite zijn er grote stappen voorwaarts gezet in het islam­onderwijs in Vlaanderen door deze verwezenlijkingen, omdat we op deze manier op termijn een veel hoger percentage zullen hebben aan islamleerkrachten met het vereiste bekwaamheidsbewijs. Zeker voor het lager onderwijs was dit een pijnpunt, omdat het percentage islamleerkrachten die over een vereist bekwaamheidsbewijs beschikten op 16% stond, terwijl de overgrote meerderheid een voldoend geacht bekwaamheidsbewijs bezit. Voor het secundair onderwijs stond het percentage op ongeveer 40% voor het vereist bekwaamheidsbewijs en de meerderheid geeft les met een voldoend geacht bekwaamheidsbewijs.

Deze lage percentages hebben oorzaken die dit kunnen verklaren, zoals het feit dat in het verleden weinig of geen hogescholen het vak islam aanboden in hun lerarenopleidingen. Administratief waren er nog geen akkoorden afgesloten tussen het ministerie van onderwijs en het EMB om het soort bekwaamheidsbewijs te bepalen voor het vak islam, dat de laatste jaren wordt aangeboden in de lerarenopleidingen van sommige hogescholen in Vlaanderen.

Laten we wel voorzichtig zijn vooraleer we leerkrachten islam gaan stigmatiseren en doen alsof er vroeger leerkrachten lesgaven zonder te beschikken over een diploma, want dit is niet waar.

Een vereist bekwaamheidsbewijs betekent dat iemand een pedagogische bekwaamheid heeft behaald voor de vakken waarvoor hij vakkennis heeft verworven via zijn basisdiploma. De persoon dient bovendien les te geven in de graden en onderwijsvormen waarvoor hij specifiek opgeleid is.

Wat is nu de stand van zaken wat betreft het diploma van leerkrachten islam in Vlaanderen tot op heden? Alle leerkrachten islam die lesgeven beschikken over een basisdiploma, laat daar geen enkel twijfel over bestaan. Leerkrachten in het lager onderwijs moeten minstens een basisdiploma secundair onderwijs hebben, daarnaast dienen zij een specifieke lerarenopleiding te volgen in een door het EMB erkende CVO. Verder dienen zij ook nog een inhoudelijke bijscholing te volgen. Voor het lager onderwijs wordt de lat vanaf volgend schooljaar hoger gelegd en zal hun basisdiploma bachelor dienen te zijn.

Voor het secundair onderwijs dienen leerkrachten islam te beschikken over een bachelor- of masterdiploma, met daarnaast ook een specifieke lerarenopleiding die gevolgd dient te worden, naast een inhoudelijke bijscholing onder het toezicht van het EMB.

Als we kijken naar de afgelopen jaren, dan zien we een zeer positieve evolutie die zich aftekent, namelijk het feit dat er meer en meer Vlaamse hogescholen bereid zijn om het vak islam aan te bieden in hun lerarenopleidingen, waardoor meer en meer leerkrachten islam een vereist bekwaamheidsbewijs zullen verwerven in plaats van een voldoend geacht.

Sinds meer dan 10 jaar is Erasmushogeschool Brussel gestart met het vak islam te organiseren in hun lerarenopleiding, ondertussen zijn ook U.C.L.L., Thomas More Mechelen/Turnhout, AP Hogeschool Antwerpen en Arteveldehogeschool Gent gevolgd.

In KU Leuven wordt een master islamitische theologie en godsdienst­wetenschappen georganiseerd, waarbij studenten de islam bestuderen op een academische manier vanuit zowel een binnen- als buitenperspectief. We hoeven er niet bij te vermelden dat deze benadering hen leert om een kritische geest te verwerven die rekening houdt met verschillende invalshoeken en de interne diversiteit binnen de islam als verrijkend en niet bedreigend beschouwt.

Dit alles heeft als gevolg dat het EMB minder genoodzaakt zal zijn om in de toekomst aanwervingsexamens te organiseren vanwege een tekort aan islamleerkrachten omdat de output uit het hoger onderwijs en de instroom in het islamonderwijs veel groter zal zijn.

Daarnaast zullen de leerkrachten veel professioneler worden opgeleid dan nu het geval is. Ze zullen over de nodige vereiste competenties, vaardigheden en attitudes beschikken, wat een grote stap voorwaarts is.

Sommige afgestudeerden zullen ervoor kiezen om naast het vak islam een ander vak te onderwijzen op school, wat door het EMB wordt toegejuicht en als zeer belangrijk wordt beschouwd voor de weerspiegeling van de maatschappij in het Vlaams onderwijs. Ook zullen veel leerkrachten (islam) op deze manier als voorbeeldfiguren fungeren voor leerlingen met een migratieachtergrond, die hen op deze manier een boost zullen geven om zich beter in te zetten op school.

Een voldoend geacht bekwaamheidsbewijs betekent eveneens dat de leerkracht competent wordt beschouwd om les te geven. Ook voor de algemene vakken heb je veel leerkrachten die les geven met een voldoend geacht bekwaamheidsbewijs, en die even competent kunnen zijn als leerkrachten die beschikken over een vereist bekwaamheidsbewijs, mits ze gemotiveerd zijn en hun competenties blijven versterken via bijscholingen en studiedagen. Maar het blijft ons doel om onze leerkrachten te motiveren om een vereist bekwaamheidsattest te behalen en zodoende de noodzakelijke en uiterst belangrijke competenties en inzichten te verwerven.

Sommige actoren beweren dat het vak islam volledig afhankelijk is van de inzet en goodwill van de leerkrachten islam, die in principe vrij zijn om te onderwijzen wat ze willen. Deze bewering berokkent veel schade aan de waarheid, want leerkrachten islam zijn verplicht om het leerplan islam dat goedgekeurd is door het EMB te volgen en een jaarvorderingsplan op te stellen waarin ze de leerinhouden vermelden die iedere week onderwezen zullen worden. Ze dienen ook te beschikken over een agenda, een lesvoorbereiding voor ieder les met de erbij horende lesdoelstellingen en de gehanteerde didactische werkvormen en didactisch materiaal.

In ons huidig leerplan, dat sinds het schooljaar 2012-2013 werd goedgekeurd, wordt een poging ondernomen om het islamonderwijs te verzoenen met moderniteit, democratie en mensenrechten. Door onze leerkrachten zijn er ook hand- en werkboeken islam geschreven, die gebaseerd zijn op het leerplan, en dit van het eerste leerjaar van het lager onderwijs tot het zesde leerjaar van het secundair onderwijs. Dit zijn grote stappen voorwaarts in het islamonderwijs van Vlaanderen.

Op dit moment zijn er gesprekken tussen het EMB en een Vlaamse uitgeverij die veel ervaring en expertise heeft in het uitgeven van schoolboeken en allerhande lesmateriaal, om samen te werken aan nieuwe hand- en werkboeken islam om zodoende onze leerkrachten een aanbod van diverse materiaal aan te reiken zoals het geval is voor andere vakken.

In onze visietekst zijn er vijf belangrijke pijlers die alle leerkrachten islam dienen te integreren in hun lessen ongeacht hun interpretatie van de Koran of de Hadieth (overleveringen van de profeet Mohammed). Deze pijlers zijn: respect voor de mens, respect voor de vrije mening, respect voor vrijheid, respect voor het morele, respect voor het culturele erfgoed.

Respect voor de mens houdt in dat we respect hebben voor ieder mens, of hij gelovig is of niet, welke levensbeschouwelijke achtergrond hij ook mag hebben. We zijn eerst mens, vooraleer we een bepaalde levensbeschouwing aanhangen. We gaan ervan uit dat alle mensen meer raakpunten hebben dan verschillen.

Respect voor de vrije mening wordt ook hoog in het vaandel gedragen. Er wordt verwacht van onze leerkrachten dat men allerhande thema’s bekijkt vanuit verschillende invalshoeken en dat de diversiteit aan opinies binnen en buiten de islam gerespecteerd wordt.

In de pijler respect voor vrijheid proberen wij onze kinderen en jongeren zodanig op te voeden dat ze het inzicht krijgen dat respect voor vrijheid van godsdienst en levensbeschouwing essentieel is voor een warme en stabiele maatschappij en dat ieder mens het recht heeft om een levensbeschouwing naar eigen keuze te volgen. Ook mag de leerkracht niemand van de leerlingen opleggen om de leerinhouden te praktiseren of niet. Dit behoort tot de vrije keuze van het individu zelf.

Op deze manier proberen we vanuit de islamitische eigenheid van onze leerlingen vakoverschrijdend te participeren aan burgerschapsvorming via de lessen islam.

Via de interlevensbeschouwelijke competenties die nu een addendum zijn geworden bij het leerplan van alle levensbeschouwelijke vakken, wordt ingezet op het leren samen leven met de aanhangers van de verschillende levensbeschouwingen. Leerkrachten en leerlingen van de verschillende levensbeschouwingen in een school werken samen aan een project om te leren van elkaar wat ze gemeenschappelijk hebben en hoe ze begrip kunnen opbrengen voor de verschillen. Ze leren om constructief kritisch te zijn over de eigen en de andere levensbeschouwingen. Tegelijkertijd wordt het empathisch vermogen van onze kinderen en jongeren versterkt.

Na de aanslagen in Parijs tegen Charlie Hebdo hebben de verschillende levensbeschouwelijke vakken die op school aanwezig zijn het thema “vrije meningsuiting” gezamenlijk behandeld in sommige scholen, via projecten interlevensbeschouwelijke dialoog en samenwerking. De leerlingen kregen lessen en verwierven inzichten in hoe ze geweldloos kunnen communiceren. Ook na de aanslagen in Zaventem en Brussel kwamen er veel projecten interlevensbeschouwelijke competenties tot stand in de Vlaamse scholen, met als doel de polarisatie tegen te gaan en de leerlingen met verschillende culturele achtergronden te verbinden met elkaar.

Het belang van en de nood aan de levensbeschouwelijke vakken werden zeer duidelijk tijdens deze verschrikkelijke en moeilijke momenten in de geschiedenis van België.

In ons nieuwe leerplan worden de verschillende levensbeschouwingen elk jaar met respect behandeld in zowel het lager als in het secundair onderwijs. Ook worden de verschillende islamitische stromingen en rechtsscholen op een respectvolle manier benaderd als een rijkdom van de islam. De thema’s Jihad, Salafisme en Wahabbisme werden grondig behandeld met onze leerkrachten tijdens de pedagogische studiedagen. Ook het thema Radicalisering werd uitvoering belicht de laatste jaren, waarbij werd gezocht naar de oorzaken van radicalisering onder sommige jongeren, hoe hiermee preventief om te gaan, en hoe hen weerbaarder te maken tegen de lokroep van manipulators en ronselaars met extremistische bedoelingen.

Dit schooljaar wordt de focus gelegd op de bestudering van een aantal thema’s die als complex worden ervaren, zoals euthanasie, abortus, de evolutietheorie, de verschillen in seksuele geaardheid, enzovoort. De bedoeling is om onze leerkrachten te versterken en inzichten aan te reiken zodat ze kunnen lesgeven terwijl de leerinhouden worden verzoend met de Belgische wetgeving, het EVRM en de rechten van het kind. Het uiteindelijk doel is om onze kinderen en jongeren op de beste manier te begeleiden in hun identiteitsontwikkeling en hen voor te bereiden om als positief ingestelde burgers te participeren in een superdiverse maatschappij.

De jongeren zouden zich meer aanvaard moeten voelen in de maatschappij. Zelfs sommige jongeren van de derde generatie voelen zich soms niet thuis in Vlaanderen, wat ervoor zorgt dat er een identiteitscrisis ontstaat. We zullen goed moeten nadenken hoe we onze jongeren op een positieve manier hun identiteit kunnen laten ontwikkelen.

Wij zijn ons ervan bewust dat een leerplan een dynamisch gegeven betreft dat een continue ontwikkeling en aanvulling vereist. Om deze reden nemen wij verschillende initiatieven om onze leerplannen te actualiseren en te verscherpen. Zo zullen wij binnenkort opnieuw werkgroepen samenstellen die de opdracht krijgen deze actualisatie en aanvulling concreet uit te werken.