Het enige antwoord op fake news bent u 

De paus die zijn steun voor Trump zou hebben uitgesproken tijdens de Amerikaanse verkiezingen. De Amerikanen die IS zouden hebben bevoorraad met als bewijs een "foto" die uit een videospelletje blijkt te komen. Of de Europese Commissaris voor Gezondheid die zich zorgen maakt over de dalende vaccinatiegraad door foute informatie over vaccins op internet. Gevolg (volgens de commissaris) 37 Europeanen die in 2017 stierven aan een banale ziekte als mazelen. Het bracht Europees Commissaris Andriukaitis kennelijk tot de uitspraak: "Er is geen vaccin tegen fake news."

En er is ook zoiets als vrijheid van meningsuiting. Als mensen per se willen geloven dat de maanlanding nooit echt heeft plaatsgevonden maar geënsceneerd is in Hollywoodstudio's, kan de overheid dat dan verbieden? Ik ben het grondig oneens met degenen die niet willen geloven dat er zelfs maar een béétje klimaatopwarming is, maar kan de overheid verbieden om dat te zeggen? Ik denk van niet. Vrijheid van meningsuiting geldt in principe ook voor dingen die ik zelf onzin vind.  Zolang er niet wordt opgeroepen tot geweld of discriminatie moet veel kunnen.

Maar tegelijk zijn er kennelijk gewetenloze spelers die met opzet het maatschappelijk debat willen manipuleren. Dat gebeurt maar voor een deel via informatie die echt fout is. Ook overdrijving, dramatisering, selectief informeren en het innemen van extreme standpunten in debatten op sociale media, het behoort allemaal tot het arsenaal om het debat in West-Europa te verwarren en te verruwen, zegt Stratcom. Dat is de cel strategische communicatie van de Europese Commissie.  Hun website EU vs Desinfo volgt van dag tot dag op hoe met name Rusland het publieke debat in de Europese Unie probeert te beïnvloeden. Het gaat dus niet zomaar om een artikel dat niet klopt, maar om bewuste desinformatiecampagnes.

De Mueller-enquête in de Verenigde Staten kwam tot de conclusie dat het Russische "Internet Research Agency" de Amerikaanse publieke opinie bewust probeerde te manipuleren. Door het verspreiden van fake news, maar ook gewoon door drammerig te blijven inhakken op bepaalde kandidaten, zoals Hillary Clinton, maar ook op de Republikeinse concurrenten van Donald Trump, zoals Ted Cruz of Marco Rubio. Het gaat niet om klein bier. In de officiële aanklacht valt te lezen dat er honderden mensen aan het werk werden gezet, die dag- en nachtshiften draaiden om de verschillende tijdszones in de VS te kunnen bedienen. Het budget liep in de miljoenen dollars. Eén van hun valse accounts op Twitter had meer dan 100.000 volgers. 

Klokkenluider Christopher Wylie bracht aan het licht dat Cambridge Analytica van vermoedelijk 87 miljoen Facebook­gebruikers surfgedrag kon achterhalen. Dat is een geweldig privacyprobleem, maar niet eens de kern van de zaak.  Belangrijker is dat de informatie werd gebruikt om specifieke groepen te bestoken met desinformatie. Van beledigingen tot  "Obama heeft troepen klaar om met geweld een derde ambtstermijn af te dwingen". Wylie geeft zelf aan dat dit soort activiteiten ook in het Verenigd Koninkrijk beslissend geweest kan zijn in het brexit-referendum. 

Mirakeloplossingen zijn er niet. Al helemaal niet als we intussen nog vrijheid van meningsuiting willen hebben. En toch, vier gedachten:

1. De mediaplatformen, zoals Facebook en Google, die dat soort campagnes mogelijk maken, moeten voor hun verantwoordelijkheid geplaatst worden. Hun technologie maakt het misbruik mogelijk. Zij moeten desinformatie­campagnes dan ook maar ontdekken en bestrijden. Duitsland heeft intussen een strenge wet die internetplatformen miljoenenboetes geeft, als er niet snel wordt opgetreden tegen hate speech of fake news. Maar ik hoor dat in de kering ook soms satire de kelders ingaat. Dat wringt toch voor mijn idee over vrijheid van meningsuiting. Maar de overheid mag een resultaats­verbintenis eisen in het bestrijden van georganiseerde campagnes.

2.  Mediaplatformen kunnen zelf aan gebruikers vragen om inhoud als mogelijk fake news aan te merken. Die inhoud zou dan bekeken kunnen worden door initiatieven die mogelijk fake news controleren. Er bestaan er heel wat, zoals het "International fact checking network", "The Conversation" waar wetenschappers en journalisten samenwerken, of "Les Decodeurs" van de Franse krant Le Monde. In België kan het op dat vlak nog beter. Maar redacties staan ook geweldig onder druk, terwijl ook de Vlaamse advertentiemarkt wordt leeggezogen door platformen die kennelijk nog steeds vinden dat ze niet redactioneel verantwoordelijk zijn voor wat ze publiceren. Is het dan zo gek dat Facebook zou meebetalen voor meer en betere factchecking?

3. Spelers die echt geen verantwoordelijkheid willen nemen, moeten ook geen advertenties willen verkopen op de Belgische markt. Aan de overheid om het hen moeilijk te maken.

4. De burger moet ook kritisch wíllen zijn voor informatie. Het zit diep in onze instincten om zaken die ons eigen oordeel bevestigen, sneller te geloven. Maar het zit ook diep in onze instincten om onze tegenstanders op hun gezicht te slaan en toch hebben de meeste mensen geleerd om dat niet te doen. Ook ik zal niet beweren dat ik nooit op een schimmig verhaal heb geklikt. We zullen met zijn allen gewoon moeten leren om nog meer wantrouwen te hebben in nieuwtjes en kreten die onze vooroordelen te snel bevestigen. De overheid kan investeren in mediawijsheid en politici moeten in hun communicatie alvast zelf het voorbeeld geven.

Intussen kan het helpen als de grote media alvast niet de indruk geven dat ze God de Vader zijn. Ook wie wél investeert in redacties en redactionele verantwoordelijkheid maakt weleens een fout of heeft weleens een blinde vlek. Maar naar verantwoordelijke media kan je mailen. Er is misschien een ombudsman. Er is in elk geval de Raad voor de Journalistiek. De journalist en de verantwoordelijke uitgever zijn bekend en kunnen voor de rechtbank worden gedaagd.  Media bij wie dat allemaal niet kan, verdienen niet hetzelfde vertrouwen. 

En ja, wie wil liegen en manipuleren, zal ook altijd wel een manier vinden om dat te doen. Dat betekent niet dat je de strijd ertegen niet moet beginnen. Het betekent wél dat de kreet "stop fake news" alleen kan worden waargemaakt als desinformatiecampagnes simpelweg niet meer werken. Omdat niemand er nog in gelooft. En daarom, beste lezer, de echte oplossing voor fake news, dat bent u.

Reacties op deze column graag op de website stopfakenews.be.