IMF: Veel Afrikaanse landen zijn hun buffer kwijt
Een positieve trend is gekeerd: Afrikaanse landen met lage inkomens zitten weer dieper in de schulden.
Na een flinke dip herstelt de economie zich in de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verwacht dit jaar 3,5 procent groei. Klinkt goed, maar dit positieve beeld is een mozaïek van heel verschillende landen met elk hun eigen problemen, blijkt uit de analyse die het fonds gisteren in Ghana presenteerde. Daarbij zijn vooral de toenemende schulden zorgwekkend.
Sommige economieën groeien hard, zoals Ivoorkust, Ethiopië, Ghana en Senegal, met 6 of meer procent. In andere landen kromp de economie vorig jaar echter per hoofd van de bevolking, een terugval die dit jaar mogelijk doorzet.
Olieproducerende landen zoals Nigeria en Angola moeten nog altijd bijkomen van de in 2015 gekelderde olieprijs. Dat ook andere grondstofprijzen daalden - ijzererts, steenkolen, koper of katoen - zorgde voor flinke begrotingsproblemen in Afrikaanse landen. Het IMF maakt zich zorgen over een belangrijk gevolg daarvan: door oplopende schulden zijn veel Afrikaanse landen kwetsbaarder geworden.
Landen hebben volgens het IMF een probleemschuld als ze hun verplichtingen met moeite kunnen voldoen of zelfs al een betalingsachterstand hebben
Sinds 2011 daalde het aantal Afrikaanse landen met problematische schulden. Maar die trend is dus gekeerd. Van de 35 landen met een laag inkomen die het IMF met een speciaal fonds ondersteunt, heeft 43 procent een probleemschuld of loopt het risico daarop. In 2014 was dat nog 18 procent.
Tsjaad, Eritrea, Mozambique, Congo-Brazzaville, Zuid-Soedan en Zimbabwe zijn er het slechtst aan toe. In Mozambique is de overheidsschuld bijvoorbeeld in enkele jaren verdubbeld naar meer dan 100 procent van het bruto binnenlands product. De posities van Zambia en Ethiopië zijn flink verslechterd. Landen hebben volgens het IMF een probleemschuld als ze hun verplichtingen met moeite kunnen voldoen of zelfs al een betalingsachterstand hebben.
Rentebetalingen
"In sommige landen nemen de rentebetalingen een flinke hap uit de begroting, wat ten koste gaat van uitgaven in de gezondheidszorg, onderwijs en infrastructuur", zei directeur Abebe Aemro Selassie van de afdeling Afrika van het IMF gisteren. Zo'n 10 procent van de overheidsinkomsten gaat nu op aan rentebetalingen, twee keer meer dan in 2013. Dit percentage is de mediaan, de helft van de landen is dus meer kwijt.
Rentebetalingen en begrotingstekorten zijn niet de enige oorzaken van de oplopende problemen. In Congo-Brazzaville en Mozambique kwamen onbekende schulden boven water. In sommige landen is de economie gekrompen, waardoor de schuld relatief groter is geworden. Conflicten, verlieslijdende staatsbedrijven en grote publieke werken spelen een rol.
Doordat het merendeel van de leningen uitstaat in buitenlandse valuta, zijn de landen gevoelig voor koersschommelingen
De lage rentes maakten het de laatste jaren verleidelijk om geld bij te lenen. Nu de Amerikaanse centrale bank de rente stapsgewijs verhoogt, kunnen lenende landen dat gaan voelen als een schuld afloopt en moet worden verlengd. Doordat het merendeel van de leningen uitstaat in buitenlandse valuta, zijn de landen gevoelig voor koersschommelingen: schulden kunnen opeens veel zwaarder wegen.
Private investeringen
Juist nu de internationale risico's toenemen, zijn veel Afrikaanse landen hun veiligheidsbuffer kwijt, signaleert het IMF. Het is zaak om groei te creëren nu het de wereldeconomie nog voor de wind gaat. De private investeringen in Afrikaanse landen blijven ruimschoots achter bij andere landen met een vergelijkbaar ontwikkelingsniveau. Het stimuleren van handel binnen het continent en de ondersteuning van ondernemers zijn belangrijke stappen, volgens het IMF.
Uitgaande van het huidige beleid zullen de Afrikaanse landen op middellange termijn een plafond van 4 procent groei kennen. "Dat is minder dan vijf jaar geleden werd voorzien. En ook minder dan nodig is om hun Sustainable Development Goals te bereiken", volgens Selassie. Deze ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties moeten onder meer de gevolgen van klimaatverandering verminderen en armoede de wereld uithelpen.
Het zou volgens het IMF enorm helpen als de Afrikaanse belastingdiensten meer geld zouden binnenhalen. Selassie noemt het ambitieus maar haalbaar: met betere systemen voor btw en inkomstenbelasting valt 3 tot 5 procent van het bruto binnenlands product extra op te halen. "Dat is veel meer dan de regio jaarlijks aan internationale hulp ontvangt."
