"Mechels schepen had absoluut niet het recht om huwelijk te weigeren omdat vrouw hem geen hand wou geven"

“Ik was in de morele onmogelijkheid om dat koppel te trouwen, omdat de vrouw mij geen hand wilde geven”, legde de Mechelse schepen Marc Hendrickx (N-VA) achteraf uit op Radio 1. “Want dat is een deel van onze waarden en normen, elkaar respectvol de hand schudden.”

Nadat de Mechelse burgemeester Bart Somers (Open Vld) eerst manhaftig achter zijn schepen voor diversiteit, integratie en burgerzaken was gaan staan, liet hij woensdag weten dat hij zich tijdelijk terugtrekt uit het debat: “Ik ga nu geen commentaar meer geven tot ik met iedereen heb gesproken. We moeten het wettelijk recht op huwen steeds respecteren en samen zoeken naar een oplossing.”

Het is weinig minder dan een staatszaak, die in Vlaanderen de gemoederen meer lijkt te beroeren dan pakweg de terugtrekking van de VS uit het Iraanse kernakkoord. Had schepen Hendrickx het recht om te weigeren dat huwelijk te voltrekken? Sarah de Lange, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universi­teit van Amsterdam, is resoluut: “Absoluut niet.”

Elk handschud-incident lijkt een variant op de geweigerde hand van een Nederlandse radicale imam tegenover de Nederlandse minister Rita Verdonck in 2004.

Sarah de Lange: “Het thema komt altijd terug. Maar in elke zaak hangt het af van de context hoe het weigeren van het schudden van de hand beoordeeld moet worden. In het geval van Verdonck was die context bijzonder te noemen. Als minister woonde zij toen, heel kort na de moord op Theo van Gogh – en op een moment dat er in de Nederlandse samenleving heftige gevoelens over de islam leefden – een bijeenkomst van imams bij. Die bijeenkomst was bedoeld om een gesprek over de positie van de islam op gang te brengen. Rita Verdonck en de imam waren was hier dus beiden in functie, als vertegenwoordigers van de overheid en van een deel van de moslimgemeenschap. Zij waren geen van beiden een gewone burger die een dienst vroeg aan de overheid.

“Sinds dat ene, wereldwijd uitvergrote incident is er in Nederland bijna elk jaar wel een zaak van een geweigerde hand die wordt voorgelegd aan het College voor de Rechten van de Mens. Hierbij moet je een onderscheid maken tussen enerzijds zaken waarbij de gewone burger de vertegenwoordiger van de overheid de hand weigert, of anderzijds iemand die de overheid vertegenwoordigt en vanuit die positie zijn eigen religieuze of culturele gebruiken wil opleggen aan anderen. Dat laatste is absoluut onacceptabel.”

Schepen Hendrickx die de bruid vanwege zijn geloof de hand weigert te schudden, dát zou pas problematisch zijn geweest?

“Precies. Alle medewerkers van overheidsdiensten moeten, vanwege de scheiding tussen kerk en staat, neutraliteit uitstralen in hun publieke functie. Nergens is vastgelegd dat zoiets ook van de burger verwacht kan worden.

“Het Nederland­se College voor de Rechten van de Mens maakt ook een onderscheid tussen verschillende soorten publieke functies. Recent hadden wij de zaak van een buschauffeur die weigerde vrouwen een hand te geven. Het college was van oordeel dat het schudden van de hand voor een buschauffeur helemaal niet zo essentieel is. Hij moet de bus goed besturen en kaartjes verkopen. Hij hoeft geen handjes te schudden om een goede buschauffeur te zijn.

“Het ligt dan weer anders in het Montessori-onderwijs, waar van docenten wordt verlangd dat ze elke ochtend een voor een elke leerling de hand schudden, juist om hun gemoedstoestand te voelen en te kunnen beoordelen. Hier oordeel­de het college dat het schudden van de hand deel uitmaakt van de functie die de leerkracht vervult.

“Er was ook nog een zaak van een vrouw die solliciteerde voor een functie van medewerkster in een asielzoekerscentrum. Haar werd de baan geweigerd, waarop zij naar het college stapte. Het College was in dit geval van oordeel dat de vrijheid van godsdienst zwaarder woog dan het schudden van de hand als blijk van gendergelijkheid. Het merkte toen ook op dat er andere manieren bestaan om iemand respectvol te begroeten.”

Zoals?

“In sommige culturen gebeurt het met een hoofdknik of een buiging. Er zijn veel religieuze groeperingen die fysiek contact tussen man en vrouw verbieden of afkeuren. Bij orthodoxe joden beschouwt men de hand van een menstruerende vrouw als onrein, en aangezien je als buitenstaander natuurlijk niet weet of de vrouw menstrueert of niet, is fysiek contact ongewenst. In de conservatieve stromingen binnen de islam wordt fysiek contact tussen ongehuwden als onwenselijk gezien, omdat hierbij verleiding op de loer ligt.”

Westerlingen geven elkaar de rechterhand. Iemand de linkerhand aanreiken wordt volgens Wikipedia in veel landen beschouwd als een faux pas, omdat we worden verondersteld die te gebruiken om onze billen mee af te vegen.

“Het gaat allemaal terug op culturele en religieuze tradities en gebruiken. Nu begrijp ik dat de burgemeester in Mechelen intussen is teruggekomen op zijn oorspronkelijke standpunt. Ik neem dan aan dat hij eerst heeft gesproken, en zich pas nadien in de materie is gaan verdiepen. (lacht) Want er is niet alleen een spanning tussen het recht op godsdienstvrijheid en het gelijkheids­beginsel tussen man en vrouw. Er is ook nog altijd het wettelijke recht van de burger om getrouwd te worden. In dezen had het bruidspaar dus absoluut gelijk.”

We hadden in België recent ook MR-schepen Alain Courtois die in Brussel al acht huwelijken weigerde te voltrekken. Is het toeval dat dit net nu, met lokale verkiezingen in zicht, plots een issue is?

“Waarschijnlijk is het niet geheel toevallig. Wij hadden in Nederland eerder dit jaar ook gemeenteraadsverkiezingen. En ook al hebben gemeentebesturen hier weinig te zeggen over inburgeringsbeleid, toch was duidelijk dat normen en waarden een belangrijke rol speelden in de campagnes. Mark Rutte voert al jaren campagne met een type slogan als ‘normaal doen’. Die slogan is een uiting van de verwachting dat iedereen zich hoort te schikken naar de traditionele Nederland­se normen en waarden.

“Die idee gaat veel verder terug in de tijd dan je zou denken. In 2004 was er al een peiling die liet zien dat driekwart van de Nederlanders vindt dat niemand zich zou mogen onttrekken aan het gebruik om elkaar te begroeten met een handdruk. Dat hele idee, dat hele gevoel, is in 2002 ook al aangezwengeld door Pim Fortuyn. En het leeft voort.”