Vogels herkennen individuen van een andere soort en werken er mee samen

"Ontdekken dat deze twee soorten een associatie vormden, was geen verrassing, aangezien zwermen vogels van verschillende soorten overal ter wereld waargenomen worden", zei doctor Allison Johnson, een postdoctoraal onderzoeker aan de University of Nebraska die de studie uitgevoerd heeft als onderdeel van haar dissertatie aan de University of Chicago.

"Maar toen we beseften dat ze een territorium deelden met specifieke individuen, en enkel agressief reageerden op onbekende individuen, wisten we dat dit echt uniek was. Het gooide onze studie helemaal overhoop, en we wisten dat we het moesten onderzoeken", zo zei ze aan Phys.Org.

Bonte elfjes (Malurus lamberti) en prachtelfjes (Malurus splendens) zijn twee kleine zangvogeltjes die in Australië leven. De mannetjes van beide soorten hebben opvallende,  felblauwe pluimen, die hen populair maken bij vogelwaarnemers. Ook hun gedrag zorgt ervoor dat ze een aantrekkelijk onderwerp zijn voor biologen. Beide soorten voeden zich met insecten, leven in grote familiegroepen, en ze broeden gedurende dezelfde tijd van het jaar.

Het zijn ook standvogels, wat betekent dat ze niet trekken maar hun hele leven doorbrengen in één gebied, in dit geval, hetzelfde stukje met struikgewas begroeid eucalyptus-bos, waar ze veel bosjes en bomen vinden waarin ze zich kunnen verschuilen. 

Als die territoria elkaar overlappen, ontstaat er een interactie tussen beide soorten. Ze foerageren - voedsel zoeken en verzamelen - samen, ze trekken er samen op uit, en lijken zich bewust van wat de andere soort aan het doen is. 

En ze helpen elkaar ook om hun territorium te verdedigen tegen rivalen. Bonte elfjes zullen het gedeelde territorium verdedigen tegen zowel bonte elfjes als prachtelfjes die van elders komen, en ook prachtelfjes verjagen individuen die ze niet kennen van beide soorten.   

"Prachtelfjes en bonte elfjes gelijken zo goed op elkaar in hun voorkeuren voor leefruimte en hun gedrag, dat we zouden verwachten dat ze zich als concurrenten zouden gedragen. In de plaats daarvan hebben we stabiele, positieve relaties gevonden tussen individuen van beide soorten", zei doctor Christina Masco aan Phys.Org. Masco is een afgestudeerd student aan de University of Chicago en een van de auteurs van de nieuwe studie. 

Veel zangvogels kunnen vertrouwde leden van hun eigen soort herkennen aan het unieke gezang van elke vogel. In dit onderzoek geloofden de onderzoekers echter dat die herkenning ook plaatsvond over de soorten heen. Hoe konden ze daar zeker van zijn?

Van 2012 tot 2015 bestudeerden Johnson, Masco en hun vroegere raadgever Stephen Pruett-Jones, een professor ecologie en evolutie aan de University of Chicago, deze soorten in het Brookfield Conservation Park in de staat Zuid-Australië. De eerste ongewone observatie die Johnson deed tijdens dat onderzoek, was dat als ze een opgenomen vocalisatie afspeelde van één soort, de andere soort daarop reageerde, en naar de luidspreker kwam gevlogen om te onderzoeken wat er aan de hand was.

Als opvolging van die observatie volgden de onderzoekers de beide elfen-soorten in het duister voor zonsopgang, en legden ze duidelijke opnamen vast van hun karakteristieke gezang. Na zonsopgang speelden ze die opnamen af door een luidspreker, om een binnendringing door een bepaalde vogel na te bootsen. Het doel was om te zien hoe de eigenaars van het territorium reageerden op het gezang van vertrouwde en onbekende leden van de andere soort. 

De onderzoekers plaatsen een luidspreker op zo'n 30 centimeter van een bepaald elfje, en speelden het gezang van vier verschillende individuele vogels af: van een elfje dat in hetzelfde territorium leefde (een medebewoner of bevriende vogel), een elfje uit een aangrenzend territorium (een gebuur), een elfje uit een gebied dat vijf of meer territoria verwijderd lag (een onbekende vogel), en van een roodkapvliegenvanger (Petroica goodenovii), een veel voorkomende soort in het park die geen bedreiging vormt voor de elfjes (als controlegroep). 

Zowel de prachtelfjes als de bonte elfjes waren in staat om het gezang van hun medebewoners te herkennen, ondanks het verschil in soort. Sociaal dominante mannetjes reageerden agressiever op het gezang van buren en onbekende vogels dan op dat van medebewoners of roodkapvliegenvangers. Als ze het gezang hoorden van een medebewoner, reageerden ze niet, wat laat veronderstellen dat ze die niet als een bedreiging ervaarden. 

Door deze associaties met een andere soort aan te gaan en in stand te houden, kunnen de elfjes hun nesten beter verdedigen tegen roofdieren, en hun territorium tegen rivalen. Er zijn ook aanwijzingen dat het samengaan met de andere soort bijkomende voordelen oplevert, naast het verdedigen van het territorium. Terwijl de prachtelfjes hun gedrag niet veranderden als ze samenwerkten met de andere soort, brachten de bonte elfjes meer tijd door met foerageren, waren ze minder op hun hoede, en hadden ze meer succes bij het grootbrengen van hun jongen. 

Johnson, Masco en Pruett-Jones denkend dat de elfjes een associatie vormen met de andere soort als een vorm van samenwerking. Door samen te werken met andere soorten die hetzelfde territorium delen, in plaats van hen tegen te werken, creëren deze reeds sociale vogels een grotere groep om te helpen met het verdedigen van het territorium en indringers af te weren. Met andere woorden, als je ze niet kunt verslaan, sluit je dan bij hen aan. 

"Hoewel onze ontdekking dat individuen van verschillende soorten elkaar herkennen, onverwacht was, is het waarschijnlijk dat iets dergelijks gebeurt overal waar soorten standvogels in overlappende territoria leven", zei Pruett-Jones aan Phys.Org. "Herkenning bevordert sociaal gedrag in soorten, en het volgt daaruit dat het ook associaties tussen soorten kan vergemakkelijken." 

Overigens was al uit een andere studie gebleken dat prachtelfjes de  alarmroep van andere soorten afluisteren, ze leren te begrijpen en erop reageren. 

De studie van Johnson, Masco en Pruett-Jones is verschenen in "Behavioral Ecology".