"Brexit means brexit, ook in de ruimte!"

Hoog boven ons, 23.000 kilometer boven de aarde, zweven 22 satellieten van de Europese Unie in een baan rond de aarde. Samen maken ze deel uit van het Europese programma “Galileo”. Aan boord  van de satellieten zitten atoomklokken, die via een signaal het  exacte tijdstip en de locatie van de satelliet naar de aarde sturen.

Wie in het bezit is van een toestel dat die signalen van minstens vier satellieten kan ontvangen, kan exact bepalen op welke plek hij zich bevindt. Galileo doet met andere woorden als het oudere, en veel bekendere, Amerikaanse systeem GPS (Global Positioning System). Dat Amerikaanse GPS is intussen zodanig ingeburgerd dat het in het woordenboek staat als een Nederlands woord. We moeten het zelfs met kleine letters schrijven: gps dus.

Het is dankzij chips die het gps-signaal kunnen ontvangen en digitale kaarten, dat het navigatiesysteem in onze wagen ons de weg toont naar onze bestemming. Het is dankzij deze signalen dat allerlei apps op onze smartphone weten waar we ons bevinden, zodat ze ons kunnen zeggen welke restaurants er in de buurt zijn, hoeveel kilometer we gejogd hebben, hoeveel hoogtemeters we beklommen hebben met de fiets.

Er zijn nog veel andere sectoren die gebruik kunnen maken van dergelijke satellieten: bijvoorbeeld om tot op de milliseconde te bepalen wanneer een beurstransactie is uitgevoerd. Bij hevig fluctuerende koersen kan dat belangrijk zijn.

Legers gebruiken de plaatsbepaling van satellieten om raketten naar hun doelwit te sturen. Het Amerikaanse gps-systeem werd dan ook ontwikkeld door het Amerikaanse leger, dat het ook nog altijd beheert (maar een puur militair systeem, zoals in het begin, is het niet meer). Voor militaire toepassingen bestaan er speciale ontvangers, die een beveiligd versleuteld signaal kunnen ontvangen.

Soldaten zijn hierdoor zeker dat hun positiebepaling juist is, zelfs wanneer de vijand probeert hen in de war te brengen door valse signalen te sturen (“spoofing”) of het satellietsignaal te verstoren (“jamming”). Vanzelfsprekend hebben ook de Russen een satellietnavigatiesysteem voor hun leger ontwikkeld, onder de naam GLONASS. En ook de Chinezen zijn volop bezig met hun eigen systeem Beidou.

Al van in de jaren negentig van de vorige eeuw begon men zich in Europa zorgen te maken over de Amerikaanse dominantie in de ruimte, en de Europese afhankelijkheid van andere wereldspelers. Satelliet­navigatie­systemen zijn onzichtbaar op aarde, maar zijn stilaan niet meer weg te denken uit ons leven en in cruciale sectoren van onze economie.

Europa wou ook technologisch niet achterblijven, en wou dat ook Europese bedrijven zich op deze nieuwe groeimarkt zouden kunnen ontwikkelen. Zo ontstond het idee om een eigen, Europees, satellietnavigatiesysteem uit te bouwen. De toenmalige Britse eurocommissaris Neil Kinnock gaf het plan de naam Galileo. Het idee stuitte aanvankelijk op fel verzet. De Amerikanen vonden dat Europa geen eigen systeem nodig had. En ook de Britten vonden het overbodig, en lagen dwars toen duidelijk werd dat private investeerders niet bereid waren om mee te investeren in Galileo, zoals oorspronkelijk de bedoeling was. 

Bovendien maakten de Europese lidstaten lang ruzie over welk bedrijf de contracten zou binnenhalen om de satellieten te kunnen bouwen, in welk land de grondstations gebouwd zouden worden, en dergelijke. Van het hele plan om Galileo in 2008 up and running te hebben, kwam niets in huis. Wijlen Karel Van Miert, gewezen Europees commissaris, werd ingeschakeld om een deal uit te werken. 

Pas in 2011 werden de eerste satellieten gelanceerd. Intussen nadert Galileo zijn voltooiing. Op 25 juli zullen de laatste vier satellieten gelanceerd worden die de constellatie compleet maken. Vanaf 2020 zal Galileo volledig operationeel zijn.

De Galileo-satellieten die nu al in de ruimte hangen, sturen hun signalen al door. In de allernieuwste smartphones zitten chips die zowel de GPS, Galileo als Glonass-satellieten kunnen ontvangen, en die daardoor een veel exactere plaatsbepaling zouden geven dan oudere toestellen. Bijvoorbeeld in steden met hoge gebouwen zou dit een verbetering moeten opleveren.

Sinds 31 maart 2018 moeten nieuwe autotypes verplicht uitgerust zijn met een “eCall-ontvanger”, een toestel dat automatisch de hulpdiensten verwittigt wanneer er een ongeval plaatsvindt, en (via Galileo) meteen ook laten weten waar het ongeval exact gebeurd is.  

De Galileo-satellieten sturen, net zoals de Amerikaanse gps-satellieten, echter ook een apart versleuteld signaal naar de aarde. Gewone smartphones kunnen dat niet ontvangen. Het signaal zou beter bestand zijn tegen “spoofing” en “jamming” dan het versleutelde gps-signaal.

Het signaal heeft de naam PRS (Public Regulated Service) en is voorbehouden voor overheidsdiensten zoals politie, brandweer, hulpdiensten, en militairen, maar… enkel en alleen de overheidsdiensten van een EU-land. Alleen zij kunnen de toelating krijgen om dit PRS-signaal te ontvangen en te gebruiken. En alleen bedrijven uit een EU-land zijn gemachtigd om de technologie te ontwikkelen voor het Europese PRS-signaal. En zo komen we bij de brexit terecht.

Na de brexit wordt het Verenigd Koninkrijk immers een derde land, te vergelijken met Zwitserland of de Verenigde Staten of Zimbabwe. En dus zeggen de Europese Commissie en de 27 overblijvende EU-landen: Britse bedrijven zullen geen Galileo-technologie meer mogen ontwikkelen.

Het Britse leger en overheidsdiensten zullen van het PRS-signaal geen gebruik meer kunnen maken, tenzij de Britten hierover een akkoord sluiten met de EU (net zoals de VS van plan is te doen). Dat staat immers zo in de Europese wetgeving over Galileo (die destijds mee door de Britten werd goedgekeurd).

In januari werd daarom al beslist dat een Galileo-controlecentrum, dat normaal gezien in Engeland gebouwd zou worden, naar Spanje verhuist (ook België was kandidaat, maar greep ernaast).

De Britse regering is erg kwaad over deze Europese houding. Veel technologie in Galileo-satellieten is van Britse makelij. De Britse industrie dreigt zo uitgesloten te worden van een sector met veel toekomstpotentieel. Veel knowhow en hoogtechnologische jobs dreigen naar het Europese vasteland te verdwijnen.  

Wij hebben 15 procent van het hele Galileo-project (10 miljard euro) betaald, zeggen de Britten. Ze dreigen ermee om grondstations op Brits grondgebied (bijvoorbeeld op de Falklands) uit te schakelen, als het Verenigd Koninkrijk uit Galileo wordt gezet. Aan Europese kant klinkt het voorlopig: brexit means brexit, ook in de ruimte.