Een bezoek aan The Macallan, de verborgen whiskytempel die architecturale grenzen verlegt

Vlak bij de rivier Spey, die haar naam geeft aan de Speyside-regio, de thuisbasis van heel wat bekende scotchproducenten, vind je het 400 hectare grote landgoed van The Macallan. Als een van de eerste Schotse ­distilleerderijen kreeg het bedrijf in 1824 een ­stooklicentie van de Britse kroon.

De spirituele thuisbasis van deze iconische whiskybrouwer is het Easter Elchies House, een statige manor die in 1700 werd gebouwd voor de graaf van Seafield. Daar parkeer ik mijn auto, en kan ik de nieuwe site in al haar glorie bewonderen. Het eerste wat opvalt, is het gigantische, op en neer ­golvende dak, waarop gras en Schotse ­veldbloemen groeien. Het gebouw maakt deel uit van het golvende landschap; het lijkt wel een ruimteschip dat hier eeuwen ­geleden strandde, en nu langzamerhand overgroeid wordt met gras.

Jules Verne

“De opdracht luidde om in dit gebouw te tonen hoe whisky van The Macallan wordt gemaakt”, vertelt architect Graham Stirk, van het Britse bureau Rogers Stirk Harbour + Partners, dat de opdracht binnenhaalde. RSHP ontwierp Terminal 5 op de luchthaven van Heathrow, het Centre Pompidou in Parijs, en het Antwerpse gerechtsgebouw. “Bovendien moest het gebouw naadloos opgaan in het landschap, dat beschermd is als een ‘Landscape of Great Value’.”

“Ik wilde de stokerij wat mysterie geven,” legt architect Stirk uit, “geënt op de verhalen van Jules Verne. Onder die heuvels ontdek je een verborgen victoriaanse machine, met ­koperen ­stoomketels die een proces ­uitvoeren dat al honderden jaren ­onveranderd is: het stoken van whisky. Wij wilden een soort tempel voor dat proces ­ontwerpen.”

The Macallan heeft een reputatie als ­producent van tongstrelende whisky’s, met een crèmige textuur en levendige, fruitige aroma’s. Ook de moderne popcultuur weet dat te smaken: hoofdpersonage Harvey Specter drinkt steevast Macallan 18 in de televisiereeks Suits, net als James Bond in de film Spectre (2015). Maar ook investeerders zijn tuk op The Macallan. Oudere expressies gaan vaak voor astronomische prijzen onder de hamer: onlangs haalden twee flessen van 60 jaar oud een recordprijs van elk 1 ­miljoen dollar (ruim 860.000 euro), op een veiling in Hongkong.

Wat is dan het geheim van The Macallan en wat maakt dat deze whisky plotsklaps zijn eigen tempel behoeft? Naast een goeie ­positionering op de luxemarkt, met ­exclusieve bottelingen en een hoge ­prijszetting, biedt de stokerij de consument een heel goed product. De volle smaak van The Macallan is vooral de verdienste van een lange rijping op kostbare, eikenhouten ­sherryvaten – hout bepaalt 80 procent van de kleur en de smaak van whisky. Geen enkele Schotse distilleerderij investeert meer in haar vaten (jaarlijks 20 tot 30 miljoen pond of 23 tot 34 miljoen euro) als The Macallan.

Marktleider

Het merk is marktleider in de Verenigde Staten en haalt schitterende cijfers in Taiwan, Japan en Rusland. Hun vroegere ­distilleerderij kraakte en pufte zich naar een productie van 9 miljoen LPA (Liter Pure Alcohol) per jaar, “maar dat volstaat niet ­langer”, zegt Ken Grier, The Macallans ­creative director. “Als het juist is wat ­iedereen voorspelt, en ze in China en India whisky beginnen te drinken, dan kijkt de westerse whiskyliefhebber beter uit – daar zullen ze alles van ons kopen, tot en met de laatste druppel. Over 30 jaar kan The Macallan drie à vier keer zo groot zijn als vandaag.”

Om de productie op te drijven naar ­15 miljoen LPA, zodat The Macallan de oosterse whiskydorst kan laven, gaf Grier de aanzet tot de bouw van een nieuwe distilleerderij. De Edrington Group, die naast The Macallan onder andere The Famous Grouse (de ­grootste producent van Schotse blends; The Macallan is een single malt), rummerk Brugal en wodkamerk Snow Leopard bezit, schreef een internationale architectuur­wedstrijd uit voor het ontwerp van een nieuw vlaggenschip.

Graham Stirk is een liefhebber van ­klassiek Engels landschapsontwerp, en bij veel van die oude landhuizen is de toegangsweg een belangrijk onderdeel van de beleving. Op het landgoed van The Macallan kreeg Stirk de mogelijkheid om zo’n ervaring te creëren, met een meanderende route die langs opslagplaatsen en vers aangelegde heuvels en bossen naar de nieuwe distilleerderij leidt. “Voor het ­ontwerp van de distilleerderij gingen we ver terug in de Schotse geschiedenis”, legt Stirk uit. “We keken naar cairns, oude ­begraafplaatsen die bestaan uit opgehoopte stenen, en naar brochs, cirkelvormige, ­versterkte gebouwen met daken van turf. Het dak van de distilleerderij heeft vijf van die bulten of brochs.”

Het constructieteam groef 250.000 kubieke meter grond uit om ruimte te ­creëren voor de site. Die aarde werd gebruikt om de heuvels aan te leggen rondom de ­distilleerderij – een plek die drie jaar geleden nog hoofdzakelijk uit vlakke gerstvelden bestond. Eerst goten ze 20 miljoen euro aan hoogwaardig beton in de gapende leegte, om te verhinderen dat de constructie van de ­heuvel zou glijden. Vervolgens trokken ze een stalen frame op, daarop kwam een ­houten dak dat bestaat uit 380.000 unieke onder­delen.

Maar ook binnenin valt wel degelijk iets te beleven: architect Stirk plaatste het ­bezoekerscentrum en de stookruimte onder één dak, zodat de whiskyliefhebber van bij het binnenkomen ondergedompeld wordt in het productieproces. “Dat proces is de ster van deze show”, zegt Toby Jeavons, Stirks assistent. “Maar het was niet gemakkelijk om te doen. We hadden een glazen muur nodig tussen beide ruimtes, die een brand twee uur lang kan weerstaan. Dat was nooit eerder gedaan. We hebben er zelfs een nieuwe ­testsite voor laten bouwen. Maar het is gelukt, en nu zit alles en iedereen onder één, grandioos dak.”

Een muur met daarin 840 volle flessen Macallan verwelkomt de gasten. Op de eerste verdieping van de bezoekersruimte is een bar waar tastings plaatsvinden, en ín die bar – overigens de enige bar die Stirk ooit ontwierp, en The Macallan hoopt dat dat zo blijft – zit The Vault, een intieme ruimte waar ­vipgasten getrakteerd worden op unieke, once in a lifetime whisky’s. The Vault heeft ook zijn eigen opslagplaats, waar ­Macallan-whisky rijpt op 140 tonnen.

Rondleiding

Een rondleiding kost 15 pond (17 euro), duurt twee uur, en brengt je doorheen de distilleerderij, waar prachtige, interactieve displays je wegwijs maken in het productieproces. Voor de invulling van het bezoekerscentrum werkte The Macallan samen met de Duitse museumontwikkelaar Atelier Brückner. Zij werken momenteel aan het Grand Egyptian Museum in het Egyptische Giza, en richtten eerder het BMW Museum in München in.

“We wilden iets wat de grenzen van de bezoekerservaring zou verleggen,” aldus Grier, “zonder te veel touchscreens en filmpjes te gebruiken. Je wilt een mix van visuele info, en dingen waarbij de bezoeker zelf iets moet doen.” In optimale omstandigheden werkt de distilleerderij voor 95 procent op hernieuwbare energie. Daarvoor zuigt het de hitte van de stookruimte af, en pompt die terug in het bezoekerscentrum. Het restproduct van de gefermenteerde granen, de draf, gaat naar een biomassacentrale in het nabijgelegen dorpje Rothes, waar het met houtsnippers vermengd wordt en weer omgezet in energie voor de distilleerderij.

Het gebouw doet denken aan de Hobbiton uit The Lord of the Rings, opper ik. Grier lacht flauw. “Het was makkelijk geweest om een fake versie van een soort victoriaanse stokerij te bouwen, maar dat zou geen integere keuze geweest zijn. Niet iedereen vindt dit gebouw mooi, maar daar mikten we ook niet op. We mikten op een moedig, futuristisch ontwerp, dat tegelijkertijd naar ons verleden verwijst. En dat is ons mooi gelukt, denk ik.”