Capaciteiten, motivatie en werkbereidheid: het zijn de drie sleutels om als vluchteling met een leefloon naar het hoger onderwijs te mogen. Maar het zijn meteen drie factoren die moeilijk objectief te meten zijn en door het OCMW worden beoordeeld. ‘Je moet bewijzen dat je slim genoeg bent, dat je enorm gemotiveerd bent en dat je wilt werken’, zegt ­Lise Vandecasteele (PVDA), OCMW-raadslid in Antwerpen.

Ook Vluchtelingenwerk Vlaanderen geeft aan dat de beslissing afhangt van het beleid van het lokale OCMW. ‘Elk OCMW heeft zijn eigen draaiboek en het is vaak nattevingerwerk om te achterhalen wie verder mag studeren en wie niet’, zegt Ann Vermeulen van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. ‘Ook universiteiten en hogescholen zouden toegankelijker moeten zijn. De voorbereidingstrajecten hebben vaak een beperkt aantal plaatsen. Je moet al lef hebben om als vluchteling te willen studeren.’

Als je een diploma secundair of hoger onderwijs kunt voorleggen, mag je meestal instromen in het hoger onderwijs, valt te horen bij de OCMW’s van Gent en Antwerpen. Maar vaak gaan die diploma’s verloren op de lange tocht tussen thuis en België. Universiteiten van het thuisland willen of kunnen ze niet opsturen.

Niet eindeloos falen

Goede punten halen is van belang om in het hoger onderwijs te blijven. ‘Falen mag, maar niet eindeloos’, zegt Rudy Coddens (SP.A), voorzitter van het OCMW van Gent. De studieresultaten moeten elk semester voorgelegd worden. In Gent geldt de regel dat ze één jaar extra krijgen om vakken in te halen. Het OCMW Antwerpen hanteert die regel niet. ‘Ik denk dat we vaak te veel studiekansen aan vluchtelingen geven’, zegt Fons Duchateau (N-VA), Antwerps OCMW-voorzitter. ‘Toen de vluchtelingencrisis uitbrak, waren velen euforisch over de instroom aan hoogopgeleiden. Nu zien we dat vluchtelingen vaak laagopgeleid of zelfs analfabeet zijn. Het vraagt veel werk om ze een kans te geven op de arbeidsmarkt.’

Naar de arbeidsmarkt

‘De ruimte die de vluchtelingen krijgen, hangt af van het lokale OCMW’, zegt ook Nathalie Debast van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. ‘Daar kun je geen strakke regels rond maken. De maatschappelijk assistent moet oordelen.’ Om die beoordeling objectiever te maken, laat het OCMW van Gent het dossier dubbelchecken in een ‘pre-comité’. Dan pas komt het op de tafel van het bijzondere comité. Daar wordt ook over de studierichting beslist en die hangt af van de kansen op de arbeidsmarkt. ‘Vluchtelingen moeten zich inschrijven in een studierichting die ze zo snel mogelijk inzet op de arbeidsmarkt, zoals de zorgsector’, zegt Vande­casteele. Als een vluchteling al een professionele opleiding heeft waarmee hij aan de slag kan, wordt de kans op een academische opleiding kleiner, aldus het Gentse OCMW.

Eenmaal ingeschreven, moet een vluchteling nog twee andere zaken voorleggen: een studentenjob en goede punten. Want om je leefloon te behouden, moet je aantonen dat je ‘werkbereid’ bent. Dat wil zeggen: minstens één maand per jaar vakantiewerk doen. Het loon gaat af van het leefloon.