Het verhaal van Betty Davis, de vrouw die te radicaal was voor haar tijd

Er was een (korte) periode in de jaren 70 dat niemand zulke rauwe funk maakte als Betty Davis. Ze zong onverbloemd over seks, katachtig krollend en kreunend, met een stem die sneed door de grooves die ze als haar eigen bandleider geschreven en aangescherpt had. Haar podiumprésence dreef op glimmende, hyperstrakke, futuristische kleren en een imposant afrokapsel.

Een groot label, Island, haalde alles uit de kast om haar derde album Nasty Gal nationaal in de markt te zetten. Maar de mainstreamradio kon haar niet pruimen, en Island haalde zijn handen van haar af. Vervolgplaten bleven uit, en niet veel later verdween Betty Davis uit beeld. Decennialang werd niets meer van haar gehoord.

De stem van Davis – sprekend, niet zingend – komt nu opnieuw boven water in de indrukwekkende documentaire Betty: They Say I’m Different. In de film zijn de enige overgebleven concertbeelden te zien van een wellustige, hitsige Davis op het toppunt van haar kunnen op een Frans festival in 1976. De huidige Betty Davis – 72 is ze intussen – wordt vooral van achteren getoond, of ze is te horen via voice-over.

Antithese van deze tijd

Na jarenlang aandringen van regisseur Phil Cox besliste ze mee te werken aan de documentaire, “omdat ik dacht dat ze me maar beter levend dan na mijn dood portretteerden”. Cox: “Betty wil geen sympathie. Ze is de antithese van deze tijd, waarin iedereen constant op sociale media wil zijn.”

Davis houdt fans uit de seventies over, maar heeft evengoed nieuwe fans die haar ontdekten via heruitgaven en hiphopsamples. Ze zijn verlekkerd op een muzikaal gedurfde, verbaal choquerende en hoogst individuele muziekcatalogus. “You said I love you every way but your way / And my way was too dirty for you”, klonk Davis in ‘Nasty Gal’. “I used to whip him / I used to beat him / Oh, he used to dig it”, pochte ze in ‘He Was a Big Freak’. En dat was lang voor expliciete songteksten bon ton werden. 

“Ik schreef gewoon over liefde en alle aspecten ervan”, zegt ze. Daar hoorde duidelijk ook seksualiteit bij. “Maar toen ik daarover schreef, deed niemand dat. Nu doet iedereen het. Het is een cliché geworden.”

Miles Davis

Davis werd in 1945 geboren als Betty Mabry in North Carolina. Op haar 17de trok ze naar New York, om om mode te studeren. Ze voorzag in haar levensonderhoud door te werken als mannequin en clubmanager. En ze dompelde zich onder in het nachtleven van de stad, waar ze mensen als Andy Warhol, Sly Stone, Eric Clapton en Jimi Hendrix ontmoette.

Mabry schreef al vanaf haar twaalfde songs, en halverwege de jaren 60 kreeg ze de kans om een paar soulsingles op te nemen. Ze trok daarmee de aandacht van Miles Davis, die eerder háár aandacht had getrokken. Meer nog: in 1968 trouwden de twee, maar na een turbulent, soms gewelddadig jaar scheidden ze alweer. “Elke dag dat ik met hem getrouwd was, verdiende ik de naam Davis”, zegt ze in de documentaire.

Haar gezicht siert de cover van het album Filles de Kilimanjaro van Miles Davis uit 1968. In 1969 producete hij opnamesessies voor zijn vrouw met onder meer Herbie Hancock, Wayne Shorter en de ritmesectie van Jimi Hendrix. De sessies belandden op het schap bij Columbia Records, maar werden in 2016 alsnog uitgebracht als The Columbia Years: 1968-1969.

Een van de songs op de plaat was ‘Politician’ van Cream. Maar, zegt Betty Davis, “het maakte Miles pisnijdig om zijn vrouw 'get into the back seat' te horen zingen.” Het leidde tot de titel van een song die Miles Davis een paar jaar later zou uitbrengen: ‘Back Seat Betty’.

Betty zwaaide de plak

Na de scheiding begon Davis aan haar eigen muziekcarrière te timmeren. Ze had een schat aan songs geschreven en kende een hoop topmuzikanten. “Ik heb mezelf nooit als een goede zangeres beschouwd”, zegt Davis. “Chaka en Aretha vind ik goede zangeressen. Maar ik kon mijn gevoelens op de muziek projecteren.”

Aangemoedigd door Miles Davis, die haar duidelijk maakte dat ze er het talent voor had, producete ze de meeste van haar albums zelf, en ze zong ook alle arrangementen in. “Betty zette haar ideeën voor de muziek op tape. Ze neuriede de partijen en wij pikten dat op”, aldus gitarist Fred Mills. “Ze had alles de hele tijd in haar hoofd. En ze zat ons constant achter onze veren: het moest altijd heviger en heftiger! Ze maakte ons kapot”, lacht hij.

Er bestond geen twijfel over dat zij de plak zwaaide, zegt Davis. “Er waren nooit vrouw-mankwesties als we muziek maakten.” 

Davis inspireerde zich op de blues en de rock-’n-roll waarmee ze was opgegroeid in de jaren 50. In haar song ‘They Say I’m Different’ haalt ze Big Mama Thornton, Howlin’ Wolf en Chuck Berry aan als rolmodellen. Maar ze was zich er goed bewust van dat haar persoonlijkheid sterke reacties opwekte. “Ik dreef de mannen weleens op stang,” zegt ze, “maar de vrouwen konden me goed pruimen.”

Maakte ze een feministisch statement? Nee. “Ik heb nooit gedacht dat vrouwen macht hebben. We hadden macht in de slaapkamer, maar geen politieke macht.”

Berg Fuji

In 1975 was Nasty Gal erop of eronder voor haar. Maar het vlijmscherpe funkalbum was te radicaal voor zijn tijd. “Toen ik uiteindelijk te horen kreeg dat het voorbij was, heb ik dat aanvaard”, zegt ze. “En er klopte niemand meer op mijn deur.”

Eventjes flakkerde haar carrière op. Begin jaren 80 leefde ze een jaar in Japan, waar ze met een Japanse band in clubs speelde. De documentaire laat zien dat ze bij een bezoek aan de berg Fuji in contact kwam met zwijgende monniken en een spirituele openbaring had. Na die tijd in Japan, zegt ze, “werd ik heel rustig”. “En ik denk dat ze ook gewoon uitgeput was”, voegt Cox daaraan toe.

Maar haar muziek werd niet vergeten. In de jaren 2000 overtuigden fans haar in te stemmen met heruitgaven van haar opnamen op het archieflabel Light in the Attic. Dat bracht haar drie platen uit de jaren 70 uit, de Columbia-sessies uit de jaren 60 en haar laatste sessies met haar begeleidingsband Funk House uit de jaren 70.

Met enige vertraging wordt ze erkend als een invloedrijke muzikant die generaties heeft geïnspireerd – van Prince en Rick James tot Erykah Badu en Janelle Monáe. Maar ook al heeft haar muziek eerherstel gekregen en wordt haar verhaal nu verteld, toch denkt Davis er niet aan opnieuw te gaan optreden. “Met de leeftijd verandert je uiterlijk”, zegt ze. Ze wil het imago dat leeft bij haar fans niet bederven. “Ik wil dat ze behouden wat ze hebben.”

Betty: They Say I'm Different speelt nu in de bioscoop. Lees hier de recensie.