Al 300 Belgen meten zelf het fijn stof in hun omgeving

Bert Herrewyn, schepen van leefmilieu in Kortrijk, is trots dat zijn stad de eerste is die permanent de luchtkwaliteit meet. De zes sensoren op vijf drukke en één rustige locatie in de stad registreren dag en nacht hoeveel stikstofdioxide en fijn stof er in de lucht hangt.

"De Kortrijkzanen vroegen ernaar", zegt Herrewyn, "want de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) heeft geen meetpunt in onze stad, wel in buurgemeente Zwevegem. De resultaten over Kortrijk die we op de website van de VMM kunnen zien, zijn geëxtrapoleerd. Vanaf nu weten we hoe het echt gesteld is met de luchtkwaliteit."

Leuven heeft hetzelfde probleem als Kortrijk - geen VMM meetstation in de stad, de dichtstbijzijnde staan in Aarschot en Steenokkerzeel. Begin dit jaar is het burgerinitiatief Leuvenair.be van start gegaan, de Leuvenaars werden uitgenodigd om online een sensor van Chinese makelij te bestellen waarmee ze het gehalte aan fijn stof zelf kunnen meten. 

Initiatiefnemer Maarten Reyniers: "Op twee infoavonden hebben we de mensen uitgelegd hoe ze de sensor ineen moeten steken en hen de software aangeboden waardoor de meetresultaten meteen online verschijnen. Zo'n sensor is niet duur, een 30 euro, en de software halen we bij het Duitse burgerplatform Luftdaten. Zo'n 100 Leuvenaars doen al mee, voor die eerste 100 toestellen heeft Leuvenair geld gekregen van de provincie Vlaams-Brabant. 

Wie een sensor van Leuvenair ophangt stuurt zijn gegevens dus automatisch door naar een website die iedereen kan raadplegen. Als je op een sensoricoontje klikt, zie je hoeveel fijn stof er daar op dat moment in de lucht zit, in microgram per kubieke meter. Reyniers: "We hebben gekozen voor fijn stof en niet voor stikstofdioxide (NO2), omdat de meettoestellen voor NO2 minder betrouwbaar zijn.

Ook onze resultaten voor fijn stof zijn minder correct dan die van de VMM,  de sensoren overschatten de fijnstofconcentraties bij hoge luchtvochtigheid en onderschatten ze als het erg droog is. Maar ze zijn een goede indicatie van de luchtkwaliteit, en doordat we op veel verschillende plaatsen in de stad meten, krijgen we een beeld dat veel fijnmaziger is dan de globale resultaten van de VMM." 

Zo fijnmazig dat je het zelfs kan zien als iemand zijn houtkachel aansteekt. Op dat moment gaat de concentratie fijn stof op die plek de hoogte in. "We willen de academische wereld en de overheid motiveren om met onze data aan de slag te gaan", zegt Maarten Reyniers, "we kunnen misschien aantonen dat hout stoken meer vervuilt dan het autoverkeer."

Behalve Leuvenair zijn er nog groepen die gebruik maken van het Duitse burgerplatform Luftdaten. In Brussel is InfluencAir actief. Rond Brussel is er Fijn Stof in de Rand, Wase Lucht in het Waasland en ook in Antwerpen, Gent en Brugge hebben burgers zich geëngageerd om de aandacht te vestigen op het fijn stof in de lucht.

"Op 25 juni, precies op Air Quality Day, is de kaap van 300 deelnemers gehaald", zegt Reyniers. "In Duitsland heeft zowat elke stad zijn meetproject, benieuwd wat een vaart het bij ons zal lopen. In België is het vooral een Vlaams fenomeen, in Wallonië is er minder animo voor". Frans Fierens van Ircel, de gewestelijke cel voor het leefmilieu, is optimistisch: "De initiatieven schieten als paddestoelen uit de grond. Ooit lopen we allemaal rond met een fijnstofsensor in onze smartphone."

De Vlaamse Milieumaatschappij is de resultaten aan het verwerken van de samplers van Curieuzeneuzen, die een maand lang stikstofdioxide hebben opgesnoven aan 20.000 woningen in Vlaanderen. De VMM is blij met de massale belangstelling, er waren zelfs 50.000 kandidaten maar die hebben we niet allemaal een sampler kunnen geven omdat het project dan te duur zou worden. 

Maar Katrien Smet van de VMM is ook enthousiast over de platformen als Leuvenair, waar burgers zelf het initiatief nemen en tonen dat ze begaan zijn met de luchtkwaliteit. "Hoe meer er wordt gesensibiliseerd, hoe liever. Het aandeel van de burger in de luchtvervuiling neemt toe, maar we zien niet altijd dat de burger zijn gedrag aanpast en bijvoorbeeld minder met de auto gaat rijden of geen leidingwater verspilt. 

We werken ook aan een digitale box om de mensen te begeleiden die zelf de luchtkwaliteit willen monitoren. We weten nog niet precies hoe die box eruit zal zien, het wordt zeker geen kant-en-klaarmeettoestel, maar wel iets dat hen de weg wijst. We hopen de digitale box klaar te hebben tegen november."