Is Lars von Trier een misogyne nitwit of een cinematografisch genie?
De raving reviews voor La La Land deden vorig jaar bijna vergeten dat het niet de eerste keer was dat de musical heruitgevonden werd. Lars von Trier deed het in 2000 al eens eerder met Dancer in the Dark, op zijn geheel eigenzinnige manier. De meningen waren op zijn zachtst gezegd verdeeld.
De Franse pers was na het zien van Dancer in the Dark in jubelstemming, Von Trier ontving in Cannes de Gouden Palm en Björk kaapte de prijs voor beste actrice weg. Maar het gros van de internationale pers maakte de film met de grond gelijk. Oppervlakkig, manipulatief en ongeloofwaardig, zo luidde het oordeel. Toch blijft de film fascineren. Filmwetenschapper Anke Brouwers: “Elk jaar merk ik dat veel studenten hem hebben gezien. Opmerkelijk voor een prent van achttien jaar oud.”
Om uw geheugen even op te frissen: de IJslandse popfee Björk speelt Selma, een Tsjechoslovaakse vrouw die met haar zoontje naar Amerika emigreert, waar ze in een fabriek werkt aan de zijde van Catherine Deneuve. De vrouw wordt echter langzaam blind, en haar zoontje lijdt aan dezelfde oogaandoening, dus spaart ze voor zijn operatie. Haar enige lichtpunt: de repetities voor de musical The Sound of Music. Selma is gek op musicals, want “in a musical nothing dreadful ever happens”. Maar dan wordt ze bestolen door haar buurman, wat een reeks dramatische gebeurtenissen in gang zet.
De martelaarschap van zijn vrouwelijke personages leverde de woordspeling 'breaking the wives' op en droeg bij tot Von Triers reputatie misogyn te zijn
Dancer in the Dark is, na Breaking the Waves en The Idiots, de derde film in Von Triers ‘Gouden Hart-Trilogie’, waarin vrouwen door en door goed, maar ook extreem naïef zijn en uiteindelijk ten gronde worden gericht door een combinatie van de boze buitenwereld en zelfopoffering. De martelaarschap van zijn vrouwelijke personages leverde de woordspeling breaking the wives op en droeg bij tot Von Triers reputatie misogyn te zijn.
Geterroriseerd
“Toen Dancer in the Dark uitkwam, voelde je – achttien jaar voor #MeToo – al dat zijn manier van werken niet helemaal koosjer was”, zegt Brouwers. “Er circuleerden verhalen, en in Cannes kon Björk hem amper aankijken. Zo geterroriseerd voelde ze zich. Is von Trier misogyn of niet? Die vraag ligt inderdaad al lang op tafel. Enerzijds is er zijn werkmethode, anderzijds zijn corpusfilms, waarin hij in het begin een reeks zwakke, onschuldige, kwetsbare vrouwen opvoert die onderdrukt worden door de patriarchale maatschappij en eraan ten onder gaan. In zijn latere werk volgt een nieuwe insteek: de vrouwelijke personages die Charlotte Gainsbourg speelt, zijn sterker, zelfbewuster en seksueler. Maar zij wordt letterlijk met hekserij geassocieerd. De destructieve kant van vrouwelijkheid wordt enorm benadrukt, dus ook geen positief vrouwbeeld.”
Niet alleen de vrouw krijgt in Dancer in the Dark de volle lading, ook de VS moeten eraan geloven – een thema dat Von Trier later expliciet zou uitwerken in Dogville en Manderlay, ook nu weer aan de hand van oer-Amerikaanse filmgenres. Film Fest Gent-directeur en notoir musicalliefhebber Patrick Duynslaegher: “Zoals in veel van zijn films etaleert Von Trier ook in Dancer in the Dark zijn kinderachtige en sloganeske anti-Amerikaanse gevoelens. Nu, dat zou je nog door de vingers kunnen zien als het stilistisch goed was, maar zijn film heeft niet de kwaliteiten die je van een musical verwacht: lichtvoetigheid en cinematografisch uitgewerkte dansnummers.”
'Het is een krampachtige poging om een hedendaagse musical te maken. 'La La Land' is daar wél in geslaagd'
Von Trier mag zijn dansnummers dan hebben opgenomen met honderd camera’s tegelijk en gewerkt hebben met choreograaf Vincent Paterson, toch vindt Duynslaegher hem de mist in gaan. “Het is een krampachtige poging om een hedendaagse musical te maken. La La Land is daar wél in geslaagd, omdat die teruggrijpt naar én voortbouwt op de essentie van de Amerikaanse musical.”
Oostblok
Hoewel de titel van de film ontleend is aan het duet Dancing in the Dark uit The Band Wagon met Fred Astaire, liet von Trier in een interview optekenen dat hij weinig heeft met de Amerikaanse musical. Ook Björk moet er niets van weten: “Iedereen zag er in die films fantastisch uit en zwom in het geld. Wat die musicals mij als arbeiderskind uit IJsland vertelden, was: ‘Dit zul jij nooit hebben’. Daarom wou ik van kleins af een musical maken over echte mensen die niets hadden en er niet geweldig uitzagen.”
Dat is wat von Trier gedaan heeft met Dancer in the Dark. Zijn referentiekader is volgens Brouwers dan ook meer te zoeken in de Russische filmtraditie dan in de Amerikaanse. “Denk daarbij aan Russische musicals als Volga – overigens de lievelingsfilm van Stalin. Oostblokmusicals gaan over arbeiders en de combinatie mens-machine. Vaak valt het ritme van de machine samen met dat van de arbeider.” Zoals ook gebeurt in Dancer in the Dark: Selma ontsnapt aan haar pijnlijke leven door zich terug te trekken in dagdromen op het geluid van machines en treinen. “Von Trier is meer geïnspireerd door Europese regisseurs. Niet toevallig heeft hij in Dancer in the Dark ook Catherine Deneuve gecast, de ster uit Europese musicals als Les parapluies de Cherbourg en Les demoiselles de Rochefort van Jacques Demy.”
Nooit meer
Of je nu voor of tegen bent, de film heeft zijn plaats verdiend in de cultuurgeschiedenis én in het collectieve geheugen. Voor het nummer 'I’ve Seen It All' werd Björk genomineerd voor een Oscar – op de uitreiking droeg ze haar iconische zwanenjurk – en in een aflevering van de beruchte MTV-serie Celebrity Deathmatch werd ze door Beck in twee gereten omdat hij Dancer in the Dark zo deprimerend vond.
'In 'Dancer in the Dark' doet Von Trier zijn hoofdpersonage echt van alles aan, en dat einde is té heftig'
Veerle Baetens noemt het dan weer haar lievelingsfilm en zou geen seconde twijfelen mocht Von Trier haar opbellen voor een samenwerking. Met The Broken Circle Breakdown speelde ze in overigens zelf ook in een film die het grootste menselijke drama combineert met muziek. Regisseur Felix Van Groeningen: “Maar in Dancer in the Dark doet Von Trier zijn hoofdpersonage echt van alles aan, en dat einde – hij snoert Björk letterlijk de mond in het midden van een lied – is té heftig. Daarom wil ik hem ook nooit meer terugzien. Toevallig zei iemand me gisteren hetzelfde over The Broken Circle Breakdown: goede film, maar ik wil hem nooit meer zien.”
“In The Broken Circle Breakdown zitten inderdaad ook heel heftige emoties. Toen ik besliste om het theaterstuk te verfilmen kon ik alle richtingen uit, maar ik koos ervoor om géén musical te maken omdat ik niet uit de realiteit wilde stappen. Al moet ik bekennen dat we één musicalnummer hebben opgenomen – aan het einde van de film, in het ziekenhuis – maar ik heb het uiteindelijk niet gebruikt. Het herinterpreteren van de musical was namelijk al gedaan. En Von Trier heeft er de cinema mee op zijn kop gezet.”
Op 11/7 speelt Björk op het Sint-Pietersplein in Gent. Tickets: bjork.gent
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
