Wat voetballers willen zeggen met hun haar

Observatie van een fanatieke gelegenheidsvoetbalkijker 1: gaandeweg het ongestadige verloop van het WK drong de gedachte zich op dat de kapsels van de voetballers iets te maken hebben met hun speelstijl. 

Vermoedelijk was het de spaghettilook die Neymar in de wedstrijd tegen Zwitserland introduceerde, in combinatie met zijn aanstellerij bij akkefietjes op het veld. Neymar houdt van drama. Wie hem bij tijd en wijle zag jammeren, zag veel, maar geen strijder. Geen gladiator, geen poema met prooi in het vizier, geen krijger. Dat lag aan zijn gedrag, en werd niet ontkend door zijn kapsel. Springerige witte krulsliertjes, door de Franse voormalig voetbalinternational Eric Cantona direct gecategoriseerd als pasta, waarna het niet meer goedkwam, ook al wisselde Neymar nog vier keer van kapsel. 

Wie op deze manier kijkt, kan ineens verbanden gaan zien tussen spelkarakter en het meest variabele deel van een voetbaluiterlijk: de coupe.

Kostschooltoernooi

Observatie 2 sloop erin, tot het ineens volkomen helder was: wat is er aan de hand met die strenge geschoren kapsels met zijscheiding? Zijn we op een kostschooltoernooi beland? In de jaren dertig? Variatie genoeg hoor, vooral in placering van de geschoren scheidingstreep, maar er lijkt een algemeen verbod uitgevaardigd op haar rond de onderste zone van de schedel. 

Óp het hoofd mag haar, aan de kin moet haar, maar daartussen heeft het haar de strijd om zijn bestaan verloren. Zie de Zweed Jimmy Durmaz en alle varianten daarvan. Dit is een toernooi zonder matjes, met te veel zichtbare oren. Een kapsel volgens de huidige mode, in het voetbal vermoedelijk aangesticht door Cristiano Ronaldo, de speler die met zijn superstrakke, korte kapsel zijn smetteloze, gedisciplineerde spel onderstreept. Het vond grote navolging. 

Wie het Engelse en Franse team ziet, ziet bravere koppies dan vier jaar geleden, en acht jaar, en twaalf. Hoe komt het dat het WK van 2018, op wat uitspattingen na, een zee van geschoren schedels en zijscheidingen is?

Dit is niet wat je zou verwachten als je de afgelopen 10 jaar voetbal hebt gekeken. Voetballers hebben steeds meer de remmen losgelaten van hun beheersing op uiterlijk vertoon. In een wereldkampioenschap worden ze gezien door honderden miljoenen mensen, en dat doet iets met je ijdelheid. Voor velen betekende dat: de kapper mee naar het toernooi – een fenomeen dat vermoedelijk is begonnen bij voetballer en stijlicoon David Beckham. 

Het kapsel werd onderdeel van het merk dat een voetballer is, en is er soms zelfs mede oorzaak van. Wie op het veld verschijnt met een geblondeerde hanekam, haar geverfd in luipaardvlekken, blauwe vlechten of Spidermankleuren kan er zeker van zijn dat-ie onthouden wordt. Je positioneert jezelf als het briljante individu en het staat lekker strijdvaardig: sommige kapsels roepen associaties op met de kleurige veren op gladiatorenhelmen in de Romeinse tijd. Onder anderen Paul Pogba, Mario Balotelli, Abel Xavier, en natuurlijk Neymar voerden jarenlang de kleurenstrijd aan, alsof een deel van hun kracht in hun haren verscholen zat. De excentrieke haardos is onderdeel van de voetbal-pr geworden. In het WK 2018 zijn daarvan sporen te zien: vooral in de vorm van ingeschoren patronen en vlaggen, zoals de groene streep in het haar van William Troost-Ekong, de Nederlander die voor Nigeria uitkwam, en de groen-rode ster in de coupe van de voor Marokko spelende Nabil Dirar.

Opmerkelijk (en duur) haar is niet vreemd, als je bedenkt dat het kapsel naast het spel ongeveer het enige is waarmee een voetballer zich op het veld kan onderscheiden. Net als bij soldaten dwingt het uniform ze tot eenheid. Maar met een miljoenensalaris en nog meer ambities is dat individualisme lastig te temmen. Eén manier om je toch zichtbaar te maken, is het kapsel. Tatoeages vormen de andere optie, maar die springen toch pas na het haar in het oog. Dat zie je van verre afstand.

Imago's

Steeds meer voetballers zijn hyperverzorgd, maar leunen ook met hun haar op de imago’s die zijn gecreëerd door een paar voorgangers. Het strakke gelhaar van Cristiano Ronaldo wordt nagevolgd door wie stiekem een beetje op Cristiano Ronaldo wil lijken. Maar nog steeds zijn er ook varianten te zien van de hanekam, het voetbalkapsel met misschien wel de grootste impact op spelers wereldwijd. 

Het lijkt me veilig te stellen dat de oerhanekam achter deze hardnekkige mode de kam is die David Beckham lanceerde in augustus 2000, in een zomerwedstrijd van Manchester tegen Chelsea, naar eigen zeggen geïnspireerd op de film Taxi Driver. In die film scheert taxichauffeur Robert de Niro een hanekam bij zichzelf als de frustraties toenemen. Volgens regisseur Martin Scorsese is de actie gebaseerd op gedrag van soldaten in Vietnam en kun je het zien als een signaal dat zegt: ‘Don’t fuck with me. I’m going over the hill.’ 

Het kapsel als waarschuwing op het veld. De hanekam heeft nog altijd invloed op voetballertjes en profs. Beckham was op dat moment al naar hoger popcultureel niveau gestegen, door zijn kleding, kapsels en Spice Girlsvrouw, en het was niet eens de eerste keer dat hij dit kapsel had: de eerste keer moest het er namelijk af van zijn coach Alex Ferguson, en werd hij met scheermes de toiletten van de kleedkamer ingestuurd.

De coupe is niet alleen schatplichtig aan Robert de Niro. Een hanekam, gedragen op een veld in voetbalstrijd, roept de associatie op met een archetype: de Spartaanse krijger. Spartanen waren onverwoestbaar in de Griekse geschiedenis, de oorspronkelijke commando’s, getraind om de vijand onverschrokken tegemoet te treden. Spartaanse krijgers jammeren niet, ze jagen vrees aan. Ook met hun helm, waaruit een imposante rode hanekam van bont prijkt. Beckham toonde zich met de hanekam een aanvaller die de tegenstander imponeert. Vele voetballers na hem dragen varianten van deze Griekse en Romeinse technieken.

Ontregelen, imponeren, uitvergoten; haar kan de speler uit het veld doen opstijgen. Het kan het spelkarakter van een voetballer onderstrepen, denk aan het ultieme schijnbare gemak – de sprezzatura – van Andrea Pirlo’s spel én haar. Weinig voetballers hebben zulk nonchalant haar als de halflange bruine bos en net niet té verzorgde baard van Pirlo in de laatste tien jaar, haar dat zo ontspannen zit dat het niet gecreëerd lijkt maar per toeval ontstaan. Wie Pirlo over het veld zag bewegen kreeg dezelfde indruk van grote prestaties zonder zichtbare moeite.

Meebewegend haar

Een ander oertype: meebewegend haar. Perfect voor sambavoetballers en kokette kopballers. Denk aan Nederlander Ruud Gullit in 1988: zijn dreads dansten vrij achter hem aan, vergrootten elke beweging uit, en maakten zijn spel tot theater. Als het uitspatten van een grote golf in de oceaan, die botst op een rots. Gullits beweeghaar maakte hem een danser in het veld, een voorbode van het latere Braziliaanse voetbal. 

Zoals dat van Ronaldinho: hij had niet de lokken voor een Gullit-swipe, maar ook zijn krullen dansten mee met zijn spel. 1988 was sowieso het jaar van de wapperende matjes, goed in balans gehouden met een borstelige snor – zie Rudi Völler en Adri van Tiggelen. Later lieten ook de Italianen de manen wapperen (in een vrouwelijke variant, wie herinnert zich het elastiekje van Vieri niet, dit jaar terug te vinden bij de Kroaat Luka Modric). Edgar Davids kwam in de buurt met zijn lange dreads, maar die waren vastgebonden, en zijn speelstijl was ook bonkiger dan die van Gullit. Niks kopte en danste als Gullits haar. Die variant ontbrak in Rusland, dit jaar.

Wel teruggezien: het ongetemde natuurlijke haar, zoals het afrohaar van Marouane Fellaini en Axel Witsel. Fellaini draagt zijn krullen al jaren zo wijd, maar voegde nu iets toe wat de nonchalance toch een beetje wegnam: hij zette er een coup soleil in. Waardoor de manen als een stralenkrans om hem heen oplichtten. 

Het oermodel van deze wildemanenstijl is de Colombiaanse Carlos Valderrama. Die had een aureool van blonde krullen dat, als hij eenmaal rende, aan de zijkant werd afgeplat, zodat Valderrama’s aanvallen er echt uitzagen als was hij een leeuw op de savanne. Witsel droeg nu een gestileerde versie, de Egyptische Mo Salah combineerde het met een ruige baard, maar het bleef een uitzondering tussen al die korte, strenge kapsels. 

Net als volledig lange haren, zonder weggeschoren zijkant dus. Er was dit toernooi een speler die dit droeg, en dat sloeg zo aan dat zijn aantal Instagramvolgers in één wedstrijd steeg van 30.000 tot meer dan een miljoen: de IJslander Rúrik Gíslason viel op met zijn blonde knot (en de ijsblauwe ogen hielpen mee).

De wilde bossen en staartjes waren uitzonderingen. De halve finales legden het bloot, en op Vida en Modric na zal ook de finale Kroatië-Frankrijk laten zien: de voetballer van 2018 is netjes, kort en gestyled. Tot baarden en puntige snorren aan toe. Wat zegt dit over het voetbal? Is er een nieuwe solidariteit? Onder de Fransen zeker, het team is zelden zo coherent geweest. Vier jaar geleden was het nog een chaos in het team, nu is het een eenheid. Door de coach, door de speelstijl en bekrachtigd door hun uiterlijk: het team is belangrijker dan de individuen. Maar ook de Engelsen voetballen in kostschoolkapsels, bereidwillig om hun strak geklede coach tevreden te stellen.

Haar zegt niet alleen iets over het individu, maar ook over de verhouding van het individu tot zijn lotgenoten en het teamkarakter. In 1998 bleekte het voltallige nationale team van Roemenië zijn haar wit, in een poging onderling teamgevoel te versterken op het WK. Journalisten spraken van een blik vol Slim Shady’s. Het pakte niet goed uit, misschien mede door de pijn die de peroxide volgens een recent artikel op website Vice op hun hoofden veroorzaakte, maar het punt was gemaakt: niemand plaatst zich buiten de groep, het team is gezamenlijk sterker dan de individuen bij elkaar. De strategie van 2018 offerde de excentrieke uitspattingen.

Verzekerd van goed haar 

Iconische kapsels leveren een voetballer zo veel roem en inkomen op, dat de vraag zich opdringt of het haar inmiddels ook een van de verzekerbare delen van de profs is. Van de Australische cricketspeler Merv Hughes is bekend dat zijn uitgesproken snor voor 370.000 dollar was verzekerd toen hij in het nationale team speelde. En hoewel de benen van Messi, Cristiano en Becks voor meer dan 100 miljoen euro zijn verzekerd en Beckham in 2006 zelfs zijn gehele look voor 195 miljoen euro liet verzekeren – zijn inkomen was toen immers afhankelijk van prestaties én schoonheid – is niks bekend over de waarde van Beckhams hanekam in 2000, noch van Paul Pogba’s luipaardvlekken, Valderrama’s blonde afro of andere kapsels die spelers grote roem brachten. 

Wel is bekend dat elke opmerkelijke verandering van haar de sponsors hoofdpijn bezorgt: als Neymar tijdens een toernooi wisselt van kapsel, draaien Nike en FIFA-sponsor Adidas overuren omdat alle reclame-uitingen moeten worden aangepast. Wat dus vier keer gebeurde tijdens dit toernooi.