‘De diagnose van alzheimer in een vroeg stadium ligt niet voor de hand’, zegt Sebastiaan Engelborghs, professor neurowetenschappen aan de UAntwerpen en neuroloog aan het Antwerpse ziekenhuis ZNA . ‘Nochtans is het belangrijk om snel de juiste diagnose te stellen en te starten met de gepaste behandeling.’

De ziekte is verantwoordelijk voor ruim twee derde van alle gevallen van dementie op oudere leeftijd, maar ook aandoeningen van de bloedvaten in de hersenen kunnen geheugenverlies veroorzaken. Bij personen jonger dan 65 zitten dan weer vaker andere ziekten dan alzheimer achter dementie, zoals depressie.

Samen met collega’s van de Belgian Dementia Council publiceerde Engelborghs recent een studie waarin zij nagingen hoe betrouwbaar de automatische analyse van MRI-hersenscans is om vroege veranderingen in de hersenen op te merken. Conclusie: de methode is zodanig accuraat dat artsen ze in de praktijk kunnen gebruiken om de diagnose van alzheimer te onderbouwen. Het UZ Antwerpen en het UZ Brussel maken inmiddels al gebruik van de software.

Hersenvocht

‘Alzheimer treft meestal specifieke onderdelen van de hersenen’, zegt Engelborghs. ‘Vooral de volumes van de hersenschors en de hippocampus zijn kleiner dan bij gezonde personen. Door die hersendelen van een patiënt te vergelijken met wat normaal is op zijn of haar leeftijd, hebben we een extra puzzelstuk in handen voor een juiste diagnose. Gesprekken met de patiënt en zijn of haar omgeving en een neuropsychologisch onderzoek blijven wel belangrijk.’

Tot dusver stelden artsen de diagnose in een vroeg stadium voornamelijk door in het hersenvocht te speuren naar eiwitten die typisch zijn voor alzheimer. Engelborghs: ‘In vijf jaar tijd hebben we in ons labo het aantal aanvragen voor de analyse van hersenvocht voor alzheimer zien stijgen van 800 naar 1.100 per jaar. Die aanpak is zeer betrouwbaar, maar invasief, want het vergt een lendenpunctie (ruggenprik, red.).’

‘Mensen met geheugenproblemen willen vaker dan vroeger zeker weten of ze alzheimer ontwikkelen. Sommigen willen op tijd, als ze nog wilsbekwaam zijn, belangrijke beslissingen nemen. Bijvoorbeeld over eigendommen of hun levenseinde’, zegt Engelborghs.

Ziekte voorspellen

Omdat bij geheugenproblemen doorgaans sowieso een MRI-hersenscan wordt uitgevoerd om andere problemen zoals een hersenbloeding of een tumor uit te sluiten, hoeft voor deze nieuwe methode trouwens geen bijkomende scan te worden gemaakt. De bestaande beelden van het brein worden (na anonimisering) doorgestuurd naar het Leuvense bedrijf icometrix, een spin-off van de UAntwerpen, UZ Antwerpen en de KU Leuven.

‘Een halfuur tot een uur later krijgt de arts een rapport’, zegt ceo Wim Van Hecke. ‘We sturen geen diagnose, maar in een heel groot deel van de gevallen is voor de arts op basis van onze analyse duidelijk of de patiënt alzheimer heeft of niet. Als de diagnose nog niet duidelijk is, kunnen bijkomende tests gedaan worden.’

Bij icometrix maken ze zich sterk dat ze met hersenscans op termijn kunnen voorspellen hoe snel een alzheimerpatiënt achteruit zal gaan. Ook professor Engelborghs hoopt daarop. ‘Door de hersenscans kunnen we nu de evolutie van de ziekte volgen. De volgende stap zou zijn om daaruit af te leiden hoe de ziekte zich verder ontwikkelt. Maar dat moeten we nog verder onderzoeken.’