"'s Avonds blijf ik binnen." In Macerata wordt Italiaans racisme tastbaar

Dit is waar het een half jaar geleden begon: een pompeus monument uit het begin van de jaren dertig, de glorietijd van het Italiaanse fascisme, met daarop de tekst: "voor de gevallenen, voor de victorie, voor de martelaren van de vrijheid". Vlak voor hij werd gearresteerd en vlak nadat hij in het wilde weg op zwarte voorbijgangers had geschoten, sloeg Luca Traini voor dit monument de Italiaanse vlag om zijn schouders en bracht de fascistische groet. "Italië voor Italianen", riep hij.

Traini, met kaalgeschoren en getatoeëerde kop een stereotiepe neofascist, had die ochtend op de radio gehoord over Pamela, een 18-jarig Italiaans meisje dat vermoedelijk was vermoord door een Nigeriaanse migrant. Er knapte iets in zijn hoofd, zei hij later, waarna hij vanuit zijn Alfa Romeo 147 op willekeurige zwarten begon te schieten. Een brute aanslag die zowel Macerata als Italië in een half jaar tijd veranderde.

"Alle spanning die Italië langzaam aan het verdelen is, zie je nu al in onze stad", zei de bisschop van Macerata onlangs.

Links bloed

Direct na de tocht van Traini werd migratie hét thema van de verkiezingen. "Wat deed deze worm nog in Italië", reageerde Lega-leider Matteo Salvini een dag na de aanslag, waarbij hij niet op Traini doelde, maar op de Nigeriaan die Pamela zou hebben vermoord. "Links heeft bloed aan zijn handen", zei hij. "De morele verantwoordelijkheid voor iedere uitbarsting van geweld ligt bij diegenen die Italië hebben laten overstromen met illegale immigranten." De afgelopen jaren kwamen er ruim 600 duizend bootmigranten aan in Italië, van wie er naar schatting bijna een half miljoen in Italië bleven.

Vier weken later, op 4 maart, wonnen twee antimigratiepartijen de verkiezingen: de Vijfsterrenbeweging en de Lega.

Ook in Macerata, een middeleeuwse heuvelstad die een geschiedenis lang links was en in 2013 nog een prijs won vanwege de positieve opstelling jegens migranten. Vóór de aanslag had de Lega er 0,6 procent van de stemmen, vier weken erna haalde de partij 21 procent – een onwerkelijke groei die nog vreemder is met de wetenschap dat Traini ooit kandidaat was van de Lega bij lokale verkiezingen.

"Ik kende Luca", zegt Giuseppe Cognigni, voorzitter van de regionale afdeling van de Lega. "Het was een zachtaardige jongen die nooit problemen had met drugs, niet dronk, niet rookte, nooit in aanraking was gekomen met de politie. We hebben het dus niet over een junkie, we hebben het over iemand bij wie de wanhoop van Macerata, en die van heel Italië, werd uitvergroot."

De aanslag van Traini was niet de laatste uiting van racistische geweld in Italië. Sterker nog: de lijst van incidenten is lang en wordt wekelijks langer. In juni schoot een Calabrees een migrant dood die stukken metaal stal. In Rome werd kort daarna een 13-jarig zigeunermeisje in haar rug geschoten. In Vicenza gebruikte een Italiaan een geweer om op een migrant te schieten – naar eigen zeggen omdat hij een duif probeerde te doden. In de steden Latina, Forlì, Napels, Vicofaro en Caserta zijn migranten met luchtbuksen beschoten. In Aprilia werd een Marokkaan vermoord die naar verluidt een auto wilde stelen. In Napels schoten twee mannen vanaf een scooter op een Senegalese straatverkoper.

Kapitein Salvini

Sinds de nieuwe regering twee maanden geleden werd geïnstalleerd, zijn er 12 schietpartijen op migranten geregistreerd, twee moorden en 32 geweldsdelicten – ruim 200 procent meer dan dezelfde periode vorig jaar, toen er bovendien geen schietwapens werden gebruikt en er geen doden vielen.

Niet voor niets schreef de Italiaanse krant La Repubblica begin deze maand dat de zomer "wordt gedomineerd door de jacht op de zwarte" – iets wat velen op het conto schrijven van Lega-leider Matteo Salvini. Bij minstens twee bovenstaande schietpartijen zouden de aanslagplegers Salvini’s naam hebben geschreeuwd. Ook Traini uit Macerata omschreef Salvini als zijn "kapitein".

Op de geboortedag van Benito Mussolini, afgelopen 29 juli, pareerde Salvini die kritiek met de zin: "Zo veel vijanden, zo veel eer", een letterlijk citaat van de fascistische dictator.

"Kijk", zegt Roberto Tartabini terwijl hij naar twee kogelgaten wijst in de deur van zijn bar – de eerste schoten van Traini op die zaterdag in februari. "Hij heeft hier een tijd als uitsmijter gewerkt, maar we hebben hem ontslagen omdat hij te veel buitenlandse gasten beledigde. Ik dacht eerst dat er glazen omvielen, maar toen ik deze twee gaten zag, ben ik meteen naar achteren gerend."

De tocht die Traini vervolgens door Macerata maakte, duurde twee uur waarin hij zes mensen verwondde: vijf mannen, een vrouw, allemaal twintigers, en, voor Traini het meest relevant, allemaal zwart.

"Het racisme is sindsdien tastbaar geworden", zegt Paolo Bernabucci, die in Macerata een organisatie leidt die veel migranten helpt, waaronder vier van de slachtoffers. "Opeens worden opmerkingen als ‘ze stelen onze banen’ hardop uitgesproken, en zonder schaamte. Opeens hoor je op straat roepen dat iemand een vuile neger is."

Sinds de aanslag is het aantal telefoontjes naar het alarmnummer in Macerata toegenomen met 30 procent – meestal bange inwoners die Afrikanen zien rondhangen. "Er is sinds het incident extra politie op straat, onze documenten worden opeens veel vaker gecontroleerd", zegt Victor, een 28-jarige Nigeriaan die al acht jaar in Macerata woont. "Na de schietpartij zijn wij banger geworden voor de Italianen, maar zij zijn ook banger geworden voor ons."

Het zijn precies dezelfde woorden die ook de 54-jarige Marco een paar passen verderop uitspreekt: "Zij zijn opeens banger voor ons geworden, en wij voor hen."

Dat komt, zegt hij, omdat het uit de hand loopt. "Het is al twee, drie jaar aan de gang en groeit als een soort funghi – een schimmel. Opeens zijn er overal migranten. Dat park daar", wijst hij naar rechts. "Daar ging ik tot twee jaar geleden altijd met mijn dochters heen, net zoals iedere ouder hier. Nu kan dat niet meer. Nu is dat het domein van de Nigeriaanse maffia die er drugs dealt en vrouwen prostitueertt. Gisteren nog heeft de politie er weet ik hoeveel drugs gevonden."

Semiautomatische Glock

Nadat hij schoten had gelost in datzelfde park sloeg Traini af naar links, waar hij de Ghanees Kofi Wilson in het vizier kreeg van zijn semiautomatisch Glock. Wilson, met 21 jaar de jongste van alle slachtoffers, was die zaterdag onderweg naar een kapper in het centrum, omdat hij er goed uitwilde zien voor de kerkdienst op zondag.

De Alfa Romeo zag hij niet, zegt hij. "Ik voelde alleen een scherpe pijn door mij heen trekken, waarna ik zag dat ik bloedde. Ik merkte dat ik opeens moeite had met ademen, alsof vanbinnen alles blokkeerde, en zag om mij heen iedereen wegrennen."

In het ziekenhuis kreeg hij daarna kort bezoek van de burgemeester; een keer kwam er een psycholoog langs. Dat was alle formele hulp die hij van Italië kreeg – het land dat volgens Wilson vooral drukker leek met de schuld aan de slachtoffers te geven, dan aan de daadwerkelijke dader.

Vanwege de wond in zijn borst slaapt hij het afgelopen half jaar slecht en kan hij zijn linkerarm nauwelijks meer gebruiken. "Ik ben nooit naar school geweest, dus mijn enige kwaliteit was mijn kracht", zegt hij. "Dat was het enige waarmee ik geld kon verdienen." Omdat hij de straat niet meer op durft, heeft Wilson de afgelopen zes maanden met bijna niemand meer contact gehad.

Oogcontact

"Heel soms ga ik nog wel eens naar buiten, vroeg in de ochtend, als er niemand op straat is. Maar ’s middags en ’s avonds blijf ik binnen." Wilson praat zacht en vermijdt oogcontact. "Ik voel mij bang en en boos en afgewezen. Soms merk ik dat het teveel wordt in mijn hoofd. Dan word ik zo angstig dat ik doordraai. Dan moet ik heel erg mijn best doen mijzelf te kalmeren. Het is ook moeilijk voor mij geworden om met witte mensen te praten. Nu ook. Altijd is er wel een moment dat ik denk: hij haat mij omdat ik zwart ben."

"Ik maak mij zorgen om Italië", zegt Bernabucci van de plaatselijk hulporganisatie voor migranten. "Want het probleem wordt alleen maar erger. We hebben met de Lega een partij aan de macht voor wie angst een politieke strategie is. En het enge is: die angst draait niet eens om migratie of buitenlanders. Nee, het draait om de kleur van je huid. De zwarte is het probleem geworden."

Geweldsincidenten tegen migranten in Italië, verzameld door de journalist Luigi Mastrodonato van het tijdschrift Internazionale