Turkije en VS in gesprek over gevangengenomen predikant, toeristen profiteren intussen van lira-crisis

Het Witte Huis meldt dat het overleg plaatshad op verzoek van de Turkse ambassadeur Serdar Kilic. Over de uitkomst van het gesprek lieten de VS zich niet uit. Turkije houdt Brunson in hechtenis. Ankara verdenkt hem van terroristische activiteiten, maar volgens Amerika is daar geen bewijs voor. De zaak doet de relatie tussen Ankara en Washington geen goed. Mede door die onderlinge spanningen kampt Turkije met een fikse inflatie en is de koers van de lira sterk gedaald.

Erdogan zei eerder dat een land op alles voorbereid moet zijn om een duurzame vrede te verzekeren. "Het geheim van het succes van een land is dat het klaar is voor oorlog, constant, als het vrede wil. Wij zijn klaar, met alles wat we hebben", aldus Erdogan in Ankara. De president bracht zo een eigen versie van een uitspraak van Mustafa Kemal Ataturk, de oprichter van de Turkse republiek. "De pestkoppen van het mondiale systeem kunnen niet lafhartig aan onze prestaties raken die met bloed verkregen zijn", sprak Erdogan.

Mehmet Sancak (67), een gepensioneerde voorman in de bouw, houdt zijn pas in en kijkt bij een ‘döviz’ wisselkantoortje met gefronste wenkbrauwen naar de koers van de dollar. Weer verder gestegen. Daar wordt hij niet blij van. "In mei wisselde ik mijn laatste 3.000 dollar in tegen een koers van 4,7 lira. Nu staat ie rond de 6,4 en zou ik er 5.000 lira meer voor hebben gekregen."

Amerika is volgens Sancak het kwade genie achter de valutacrisis. President Trump meldde afgelopen weekend via Twitter dat hij de invoerrechten op staal en aluminium uit Turkije verhoogt. "Ze proberen af te maken wat ze met de mislukte coup tegen Turkije zijn begonnen. Ze noemen zich de belangrijkste bondgenoot, maar zijn onze ergste vijand."

Net als president Erdogan ziet hij de grootste waardedaling van de lira sinds 2001 als het gevolg van de chantage van Trump. Hij zou Turkije met dreigementen en sancties op de knieën willen dwingen. "Wij buigen voor niemand", zei Erdogan. "Zij hebben dollars, wij hebben Allah." De ruzie tussen Trump en Erdogan heeft nog een andere politieke dimensie. Erdogan wil dat Trump Fethullah Gülen uitlevert aan Turkije. De geestelijk leider zit volgens hem achter de mislukte coup van twee jaar geleden. 

Het gevolg van de ruzie is de scherpe koersdaling van de lira: in de afgelopen twaalf maanden al 67 procent. De crisis is het gesprek van de dag. Veel Turken worden erdoor geraakt.

Scharensliep Bayram Özbey (48) lacht schamper: "Ik heb geen dollars of goud." Op straat, in de buurt van de Kruidenbazaar, is hij druk bezig met het slijpen van kleine en grote vleesmessen, die hij bij de döner kebab zaken ophaalt. Hij is het met de president eens dat Turkije zo snel mogelijk zelfvoorzienend moet worden om minder afhankelijk te worden van dure buitenlandse import. "Ik maak me geen zorgen. Die gek van een Trump probeert ons klein te krijgen, maar wij staan achter onze president.”

In december 2016, toen de lira ook een vrije val maakte, reageerden patriottische Turken met acties. Er werden gratis porties vis, knipbeurten of grafstenen weggegeven als je met een bonnetje kon bewijzen dat je gehoor had gegeven aan de oproep van Erdogan om je dollars in lira’s om te wisselen.

Daar is nu geen sprake van. Erdogans meest loyale aanhangers hebben hun goud, dollars of euro’s al bij zijn eerdere oproepen omgewisseld. Er zijn juist meer Turken die dollars of euro’s kopen, of achter de hand houden om zich in te dekken tegen een verdere val van de lira. Diverse Turkse banken in Istanboel meldden dat er op ‘zwarte vrijdag’ een toeloop was van klanten die dollars of euro’s wilden opnemen.

"Ik ken veel winkeliers hier in de buurt die dollars en goud hebben, maar niet inwisselen. Als ze zeggen van wel, liegen ze", zegt Mehmet, manager van een restaurant in de buurt van de Grote Bazaar. "God is er voor iedereen", zo reageert hij op de uitspraak van Erdogan. "Wij houden van ons land en onze vlag, maar mijn salaris blijft hetzelfde terwijl de koopkracht daalt. Daar gaat Allah mij niet bij helpen." 

Ondertussen wordt er ook grof geld verdiend aan de valutacrisis. Talloze wisselkantoortjes hebben hun omzet de afgelopen dagen fors zien stijgen. Ze hanteren extra grote winstmarges, die kunnen oplopen van 4 cent tot 90 cent per euro en dollar.

Ook toeristen varen er wel bij. Shoppen, restaurantbezoeken en drank inslaan, worden omgerekend in euro’s steeds goedkoper. Zo is Matthew Vennik uit Hoorn, die in zijn eentje een rondreis maakt door Turkije, steeds minder kwijt aan reis- en verblijfkosten. "Met een grote glimlach pin ik elke keer weer 500 lira", zegt hij na terugkeer van een bezoek aan een grafheuvel op de berg Nemrut. "Dat is nu al 18 euro goedkoper dan bij mijn vertrek op 1 augustus".

De Brusselse beurs heeft dan wel weer te lijden onder de valutacrisis. Kort na opening vrijdagochtend noteerden alle aandelen binnen de Bel20-index in het rood. Ook de andere Europese beurzen begonnen de week met verliezen. Beleggers maken zich zorgen dat de Turkse crisis overslaat naar de Europese financiële markten en bankensector.

De Turkse autoriteiten voeren ondertussen onderzoek naar honderden internetgebruikers die ze ervan verdenken commentaren gedeeld te hebben die voor "provocatie" zorgen met betrekking tot de Turkse lira. Volgens het staatspersagentschap Anadolu worden 346 accounts op sociale netwerken onderzocht. De Turkse marktenwaakhond (CMB) heeft in een persbericht ook aangegeven dat al wie "valse informatie" over de economie verspreidt, zal worden vervolgd.

De Turkse president Erdogan meent dat de VS, een NAVO-bondgenoot, Turkije in de rug geschoten hebben omdat ze hogere importheffingen hebben opgelegd voor Turks staal en aluminium. "Aan de ene kant ben je een strategische partner, aan de andere kant schiet je jouw partner in de rug", zei Erdogan. "Dit kunnen we niet aanvaarden."

De Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Cavusoglu heeft wel aangegeven open te staan voor gesprekken met de VS. Turkije wil tot een consensus komen en staat open voor diplomatieke initiatieven, aldus de minister volgens het staatspersagentschap Anadolu. Turkije laat zich evenwel nergens toe dwingen. "We verwachten dat de VS onze traditionele vriendschap en onze NAVO-alliantie trouw blijven", stelde Cavusoglu.

De NAVO wil zich alvast niet mengen in het geschil tussen de VS en Turkije. "Dit is een bilaterale aangelegenheid, en de NAVO is daarin niet betrokken", reageerde een woordvoerster in Brussel. 

De Europese Commissie volgt de crisis dan weer wel goed op. En dan meer bepaald de mogelijke impact ervan op de Europese banken. "We zijn ons bewust van de mogelijke impact op Europese banken", zegt Commissiewoordvoerder Christian Spahr. Op de vraag of deze crisis ook gevolgen kan hebben voor het akkoord dat de EU en Turkije hebben afgesloten rond migratie, wil de woordvoerder niet ingaan. "We gaan ons niet inlaten met speculaties over wat er zal gebeuren op migratievlak."

Kijk hier naar de toespraak van Erdogan: