Net als ‘placebopillen’ tegen ziektes bestaan er dus ook ‘placeboknoppen’ die u het gevoel geven dat u controle hebt terwijl het systeem, of het nu een lift of een verkeerslicht is, ook zou werken wanneer u niet op de knop drukt.

In New York zijn negen op de tien knoppen aan oversteekplaatsen voor voetgangers niet eens aangesloten op het systeem. In Londen, dat zo’n 6.000 verkeerssignalen telt, resulteert het indrukken van het knopje in een wachtlampje. Maar dat betekent niet noodzakelijk dat er snel een ‘groen mannetje’ verschijnt om te zeggen dat u als voetganger mag oversteken.

Bij ons wordt niet gebruikgemaakt van ‘placeboknoppen’, verzekert Veva Daniëls van het Agentschap Wegen en Verkeer ons. “Elke drukknop voor fietsers en voetgangers is aangesloten op het systeem. Het is echter niet zo dat wie op het knopje drukt, meteen groen licht krijgt zoals veel mensen verwachten. Als je drukt, zoekt het systeem automatisch een moment waarop het licht op groen kan springen. Dat is afhankelijk van verschillende factoren. Onder meer van het feit hoe lang het geleden is dat het groen was voor fietsers en voetgangers.”

Gevoel van controle

En als je niet drukt? Dan zal het – behalve op gewestwegen – ook groen worden, maar kan het nog langer duren voor fietsers en voetgangers groen krijgen. “Het gevoel dat je controle hebt over je wereld is iets waar mensen naar verlangen. Ook het placebo-effect van bedrieglijke knoppen past in dit denkpatroon. Iets doen is beter dan niets doen”, zegt Ellen Langer, professor psychologie aan de universiteit van Harvard, die het effect van ‘placeboknoppen’ onderzocht.

“Wanneer je op de knop drukt, gaat je aandacht naar die activiteit. Als in een groep voetgangers meerdere mensen ongeduldig op de knop duwen, ontstaat zo bovendien een gevoel van samenhorigheid dat je anders misschien nooit bewust zou ervaren. Al die dingen hebben een positieve impact op onze mentale toestand”, aldus professor Langer.

En hoe zit het in liften?

In ons land worden liften streng gecontroleerd en zijn ze uitgerust met heel wat veiligheidssystemen. Van een ‘placeboknop’ hebben de grootste liftinstallateurs nog nooit gehoord. “Alle knoppen in de lift werken. Maar het klopt wel dat ook wanneer u niet op de knop drukt, de deur zal openen of sluiten. Dat is zo geprogrammeerd. Zolang de deur niet geopend en weer gesloten is, zal de lift niet opnieuw vertrekken.”

Wie in de lift stapt en naar de derde verdieping wil, hoeft dus niet op de knop te drukken om de deur te openen eens de lift gestopt is. Maar wanneer u alleen in de lift zit, kan u het sluiten van de deur wel versnellen door op het icoontje te drukken om de deur te sluiten. Ook sluiten doen de deuren automatisch. Maar als u op het moment dat de deur dicht gaat nog iemand ziet afkomen, kan u door op het knopje te drukken de deur weer openen voor de lift vertrekt.”

Bij het Duitse ThyssenKrupp, een van de grootste liftfabrikanten ter wereld, zegt men dat de gebruiker dus kan kiezen of hij de knop gebruikt of niet. De deuren zullen sowieso openen of sluiten.

Thermostaten in hotels

Van thermostaten in hotelkamers is bekend dat ze het temperatuurbereik dat beschikbaar is voor gebruikers beperken, waardoor de energiekosten worden verlaagd. Zo heb je als klant vaak het gevoel dat je de thermostaat hoog kan zetten, terwijl het in feite niet zo warm wordt als aangegeven.