Hoe de politie in negen seconden tijd de terrorist in Amsterdam Centraal uitschakelde
Vorige week vond in het centraal station van Amsterdam een poging tot aanslag plaats, waarbij de Afghaan Jawed S. twee Amerikaanse toeristen verwondde. Het kostte de politie slechts negen seconden om de aanvaller in te rekenen. Maar hoe ging dat precies in zijn werk?
Negen seconden. Dat is het tijdsbestek tussen de eerste messteek die Jawed S. toebrengt en zijn aanhouding, vorige vrijdag op het Centraal Station in Amsterdam. De politie weet de 19-jarige Afghaanse asielzoeker neer te schieten, vlak nadat hij twee Amerikaanse toeristen heeft neergestoken. "Dat heeft mensenlevens gered", zegt de Amsterdamse politiechef Pieter-Jaap Aalbersberg daar maandagavond over in het Nederlandse televisieprogramma Pauw.
In de nasleep van de eerste islamitisch geïnspireerde aanslag in Nederland in veertien jaar tijd, is iedereen het over één ding eens: het optreden van de politie was bijzonder snel en adequaat. Dat is geen toeval. De politie heeft zich de afgelopen jaren voorbereid op dit soort situaties.
"De kans dat dit vijf à tien jaar geleden anders had uitgepakt, is groot", zegt Jaap Timmer, politiewetenschapper aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. De snelle reactie van de politie toont volgens hem aan dat de manier waarop agenten tegenwoordig op mogelijke aanslagen worden voorbereid "in dit geval goed heeft uitgepakt".
De agenten die op Amsterdam Centraal staan als Jawed S. daar die bewuste vrijdag rondloopt, zijn niet van een speciale eenheid. Het zijn ‘gewone' agenten van Team Openbaar Vervoer. Ze staan er altijd. Dat er op Amsterdam Centraal permanent politie rondloopt, is een bewuste keuze, zegt de Amsterdamse politie. Het station is een mogelijk doelwit voor terroristische aanslagen. Om hoeveel agenten het gaat en of er meer plekken in de stad zijn waar altijd agenten aanwezig zijn, wil de politie niet zeggen.
Mensenspotter
De agent die Jawed S. al in het vizier heeft voor hij zijn mes heeft getrokken, is een zogenoemde ‘spotter’. Hij is getraind om mensenmassa’s te scannen op afwijkend gedrag. Dat kan een potentiële zakkenroller zijn, maar ook een hooligan, of een terrorist.
"Een spotter stelt eerst vast: welk gedrag is op een bepaalde plek normaal?", zegt politiedocent Geoffrey Rijtslag. "Op een station loopt iedereen doelgericht van a naar b. Slingert iemand daar tussendoor, of is er iemand die een beetje rondhangt, dan wijkt dat af."
'Op een station loopt iedereen doelgericht van a naar b. Slingert iemand daar tussendoor, of is er iemand die een beetje rondhangt, dan wijkt dat af'
Rijtslag is docent aan de Nederlandse politieacademie in Ossendrecht. Hij geeft agenten een drie dagen durende spotterstraining. De politie begon vijftien jaar geleden met die training. Aanleiding waren een aantal grote evenementen in die periode, zegt Rijtslag. Zoals het EK, dat in 2000 in Nederland en België gehouden werd.
De techniek is afgekeken van de oorspronkelijk Israëlische methode predictive profiling. "Maar we hebben de werkwijze aangepast. Wij doen niet aan het profileren van mensen, we kijken puur naar hun gedrag", zegt Rijtslag.
Afwijkend gedrag
Als de spotters afwijkend gedrag signaleren, knopen ze – altijd samen met een collega – een praatje met de persoon in kwestie aan. "Dat is geen verhoor, we hebben niet te maken met een verdachte. We vragen zo’n persoon of hij hulp nodig heeft, of we confronteren hem met zijn afwijkende gedrag."
Het is precies wat de agent op Amsterdam Centraal doet. Jawed S., die als asielzoeker in Duitsland verblijft, is die ochtend met de ICE Amsterdam Centraal Station binnengereden. De 19-jarige is van mening dat in Nederland de profeet Mohammed, de Koran, de islam en Allah veelvuldig worden beledigd. Hij heeft twee messen bij zich.
De eerste drie kwartier na aankomst dwaalt hij rond op het station. De Amsterdamse spotter – net als de meeste spotters gewoon gekleed in een politie-uniform – ziet dat hij "anders loopt en anders kijkt", dan andere passanten, zal politiechef Aalbersberg achteraf verklaren. Hij schakelt twee collega’s in. Vlak voor ze Jawed S. willen aanspreken, trekt hij zijn mes.
De politieagenten zijn op deze situatie voorbereid. Die alertheid is het gevolg van twee belangrijke ontwikkelingen van de laatste jaren, signaleert politiewetenschapper Timmer. Allereerst gold in Nederland de afgelopen jaren een ‘substantieel’ dreigingsniveau, het op één na hoogste niveau. Elders in Europa vonden de laatste jaren meermaals terroristische aanslagen plaats door eenlingen.
Extreem Geweld
Om beter voorbereid te zijn op een eventuele terroristische aanslag, volgen agenten sinds 2016 jaarlijks de training Extreem Geweld. Tijdens de tweedaagse training leren agenten om te gaan met extreme situaties. "Het kan daarbij gaan om een terroristische aanslag, geweld in de openbare ruimte of een schietpartij", zegt een woordvoerder van de Politieacademie. De agenten leren onder meer reageren op geënsceneerde geweldssituaties, van aanslagen tot gijzelingen en beschietingen. De agenten in Amsterdam zijn op deze manier voorbereid.
Ook tijdens reguliere politietrainingen werden agenten de afgelopen jaren beter voorbereid op situaties zoals die op het station vrijdag. Aan de jaarlijkse training voor agenten zijn "elementen van extreem geweld toegevoegd", aldus de Politieacademie-woordvoerder.
De tweede ontwikkeling die de politie op scherp zette, zegt politiewetenschapper Timmer, was de schietpartij in Alphen aan den Rijn in 2011. De 24-jarige Tristan van der V. schoot daarbij zes mensen in een winkelcentrum dood, zeventien mensen raakten gewond. "De schutter was geen terrorist zoals we die kennen, maar hij handelde wel op een vergelijkbare manier als de man op het Centraal Station", zegt Timmer.
De agent heeft bewust gericht op het onderlichaam van de jonge Afghaan, omdat hij met zijn mes geen direct gevaar vormt voor de gewapende politieagent
Mede daardoor, zegt de politiewetenschapper, werd de politie zich ervan bewust dat ook basisagenten moeten kunnen ingrijpen bij extreem geweld. "Als je op tijd wil zijn in zo’n incident en erger wilt voorkomen, kun je niet alleen terugvallen op specialisten."
In 2012 werd er dan ook vaart gezet achter de al eerder ingevoerde ‘AMOK-training’, die agenten leert een gewapend persoon zo snel mogelijk uit te schakelen om erger te voorkomen. "Basisagenten reageren sindsdien veel adequater", zegt Timmer. "Ze wachten niet af tot de specialisten er zijn, maar grijpen direct in."
Jawed S. heeft twee toeristen neergestoken als een van de agenten de trekker overhaalt. De agent heeft bewust gericht op het onderlichaam van de jonge Afghaan, omdat hij met zijn mes geen direct gevaar vormt voor de gewapende politieagent. De kogel raakt hem in zijn heup, waarop hij neervalt op de grond. Twee agenten houden Jawed S. onder schot terwijl de derde collega de slachtoffers te hulp schiet.
Negen seconden. In die tijd hebben de drie agenten ‘heel veel ellende’ weten te voorkomen, zal politiechef Aalbersberg drie dagen later zeggen.
Duitse geheime dienst gewaarschuwd voor Jawed S.
De Duitse veiligheidsdienst BfV is in februari gewaarschuwd over Jawed S., de Afghaanse man die afgelopen vrijdag twee Amerikaanse toeristen neerstak op Amsterdam Centraal Station. Een medewerker van de jeugdinrichting waar S. verbleef, signaleerde een verandering in zijn gedrag en merkte op dat hij een baard liet staan. Ook plaatste de verdachte op zijn socialemedia-accounts filmpjes waarop onder andere het doorgekruiste hoofd van Geert Wilders en een brandende Nederlandse vlag te zien zijn.
S. bracht als asielzoeker enige tijd door in jeugdinrichtingen in de plaatsen Gau-Algesheim en Oberdiebach. Ook woonde hij een jaar in Piesport aan de Moezel, aldus SWR. Het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken heeft verklaard dat de asielaanvraag van S. aanvankelijk is afgewezen, maar dat de rechter nog uitspraak moet doen over zijn beroep. De federale recherche in Duitsland zegt geen aanwijzingen te hebben gehad dat S. als een bedreiging gold. Er wordt in Duitsland geen strafrechtelijk onderzoek tegen de 19-jarige ingesteld. Die verantwoordelijkheid ligt bij de Nederlandse autoriteiten.