De Antwerpenaar bijt in het fijn stof

Als ze haar ouders bezoekt in Frankrijk heeft ze er geen last van, als ze op vakantie gaat in Marokko evenmin. Maar terug thuis, in Borgerhout, begint het weer: dan prikken haar ogen, wordt ze kortademig en houden de hoestbuien haar 's nachts wakker. "Mijn kinderen kennen mij niet zonder zakdoek", zegt Hayat. 

Sinds ze van Luchtbal naar Borgerhout verhuisde, zijn haar allergieën veel erger geworden en heeft ze last van astma. Ook haar zoon heeft vaak last van een verstopte neus. "Ik heb een vriendin die uit de stad verhuisd is. Ze zag me snotteren en besefte toen dat ze daar eindelijk van verlost was."

De povere luchtkwaliteit in Antwerpen deed Hayat nadenken over haar eigen gedrag. "Ik was autoverslaafd", zegt ze. "Ik bracht de kinderen met de wagen naar school, amper een paar straten van ons huis. Daar schaam ik me nu om. Ik heb een fiets gekocht en dat gaat vlot. Iedereen moet zijn steentje bijdragen."

Hajat is niet de enige inwoner die zich zorgen maakt om de leefbaarheid. In de Sustainable Cities Mobility Index, die de leefbaarheid in honderd steden vergelijkt, staat Antwerpen dit jaar op de 29ste plaats. Dat is een middelmatige score. Als je enkel naar het milieu kijkt, is Antwerpen pas 37ste. "De hoge uitstoot van broeikasgassen en het weinige groen in de stad hebben Antwerpen in deze sub-index doen dalen", stelt consultancybureau Arcadis.

_{Lees verder onder de foto.}

Klimaatneutraal

Schepen van Mobiliteit Koen Kennis (N-VA) poneerde vorige week dat Antwerpen qua luchtkwaliteit dezelfde stappen vooruitzet als Gent. Die stad wordt door haar circulatieplan vaak aangehaald als voorbeeld qua leefbaarheid. Tot frustratie van het Antwerpse bestuur. Want Antwerpen heeft dan wel geen circulatieplan, maar weert sinds 2017 wel de meest vervuilende wagens uit het centrum.

"De lage-emissiezone heeft de uitstoot wel degelijk doen dalen", stelt burgemeester Bart De Wever (N-VA). Hij verwijst naar de meetgegevens van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO).

Meer zelfs: volgens de meerderheidspartijen N-VA, CD&V en Open Vld is Antwerpen goed op weg om klimaatneutraal te worden. Open Vld mikt op 2024,  De Wever op 2050. "In de haven komt het grootste onshore windmolenpark van het land", zegt hij. "En we gaan restwarmte uit de industrie beter gebruiken. Een CO₂-reductie van 50 procent kan al tegen 2030."

Als het van Groen afhangt, gaat Antwerpen nog veel verder. De lage-emissiezone moet volgens haar worden uitgebreid naar de districten, terwijl de Ring over de hele lengte moet worden overkapt. Een circulatieplan à la Gent moet het aantal auto's verminderen, ongeacht hun uitstoot. "De luchtkwaliteit moet een pak beter", zegt lijsttrekker Wouter Van Besien (Groen). Sp.a vindt ook dat het huidige stadsbestuur niet ver genoeg gaat.

De uiterst linkse PVDA pleit voor een duurzame revolutie. De partij wil een stedelijk energiebedrijf oprichten dat investeert in zonne- en windenergie. Daarnaast wil het vrachtverkeer niet langer over de ring, maar over de waterwegen vervoeren. Voor Vlaams Belang zijn luchtkwaliteit en klimaatneutraliteit geen prioriteit. De lage-emissiezone noemt ze "belachelijke geldklopperij".

Lijsttrekker Philippe De Backer (Open Vld) komt vandaag langs bij ons. Stel nú uw vraag.

Kaasschaaf

Zeven partijen, zeven meningen. Maar hoe zit het nu echt? Heeft De Wever gelijk als hij zegt dat de luchtkwaliteit erop vooruit gaat? "In het algemeen wordt de luchtkwaliteit elk jaar beter", zegt onderzoeker Stijn Janssen van het VITO. "Maar de trend fluctueert omdat parameters zoals fijn stof, stikstof en ozon afhankelijk zijn van het weer. Het is dan ook erg moeilijk om nu al conclusies te trekken uit één geïsoleerd element zoals de lage-emissiezone."

Janssen vindt het gevaarlijk om de kwaliteitsverbetering van de laatste jaren toe te schrijven aan recent lokaal beleid. "Uiteraard speelt dat beleid een rol. Maar we zien al drie decennia lang een gestage afname van de luchtverontreiniging, ook in andere Vlaamse steden. Het effect van luchtkwaliteitsbeleid werpt dus vruchten af, maar wel trager dan sommigen zouden willen."

Hoewel een wedstrijdje Antwerpen-Gent onmogelijk wetenschappelijk te beslechten valt, is het duidelijk dat een circulatieplan een andere impact heeft dan een lage-emissiezone. "Antwerpen hanteert de kaasschaaf: overal de vuile auto's weg. Gent werkt gerichter. In sommige straten zal de verontreiniging dus sterker dalen, maar in andere misschien stijgen. Om echt te vergelijken zou je rekening moeten houden met het aantal inwoners dat aan vervuiling blootgesteld wordt", zegt Janssen.

De Bond Beter Leefmilieu is alvast van mening dat het huidige bestuur "zinvolle stappen" vooruit heeft gezet qua leefbaarheid. Toch ligt er voor Antwerpen nog werk op de plank, zegt beleidscoördinator Mathias Bienstman. "In de komende bestuursperiode komt het er op aan om de overbodige wagens uit de stad te weren, voluit in te zetten op tram en fiets. En om de haven, die een van de belangrijkste bronnen van luchtverontreiniging is, te vergroenen."

Matrassen

Daarnaast wijst Bienstman op een andere belangrijke factor die de leefbaarheid in Antwerpen beïnvloedt. Vorig jaar kwamen in Antwerpen 50.300 meldingen binnen van sluikstorten, of 138 per jaar. In 2012 waren er dat nog geen 30.000. In sommige wijken blijken publieke vuilbakken een magneet voor sluikstorters. Zij dumpen restafval, maar ook grofvuil zoals matrassen, strijkijzers en waterkokers.

Zijn grootste frustratie van de voorbije jaren, zo noemt burgemeester Bart De Wever (N-VA) de afvaloverlast. "We botsen op een mentaliteitsprobleem bij een kleine groep Antwerpenaren voor wie het openbaar domein een stort lijkt." Maar volgens de Bond Beter Leefmilieu hebben N-VA en Open Vld het zelf gezocht door op Vlaams niveau op de rem te gaan staan bij de invoering van het statiegeld. "Dat zou 40 procent van het zwerfvuil van straat kunnen houden", stelt Bienstman.

Of het nu over zwerfvuil of luchtkwaliteit gaat: Bienstman en Janssen zijn genuanceerd in hun oordeel. De politieke polarisatie rond de Antwerpse leefbaarheid vinden ze dan ook flink overdreven.

"Er mag wel wat meer sereniteit in het debat komen", vindt Janssen. "Onlangs kreeg ik een lokaal krantje in de bus waarin de luchtkwaliteit in de Antwerpse Wolstraat zelfs werd vergeleken met die in Peking. Nu, ik kom daar regelmatig. Zowel in de Wolstraat als in Peking. En ik kan u geruststellen: tussen de lucht in Peking en die van Antwerpen zit een wereld van verschil."