Theatermaker Chokri Ben Chikha dreigt zichzelf in brand te steken op het podium
De Belgische theatermaker Chokri Ben Chikha heeft serieus wat ophef veroorzaakt op het Nederlands Theater Festival. Hij zei op het podium dat hij zich in brand wilde steken, overgoot zichzelf met een vloeistof en vroeg het publiek om een vuurtje.
Ben Chikha hield de openingsspeech in de Amsterdamse Stadsschouwburg. De theatermaker van Action Zoo Humain en onderzoeker aan het KASK had het onder meer over Jan Palach, die zichzelf in 1969 in brand stak aan de vooravond van de Praagse Lente, en over de Tunesiër Mohammed Bouazizi, die zo de Jasmijnrevolutie ontketende. Hij zei dat hij in hun voetsporen wil treden. "Het ging om een performance", zegt Ben Chikha nu. "Om een punt te maken. Om mijn woorden kracht bij te zetten."
Wat had u gedaan als iemand uit het publiek echt een aansteker had gegooid?
"Ik overgoot me niet met benzine, maar met water. Maar lang niet iedereen had dat door. De reacties van het publiek waren buitengewoon heftig. Sommigen reageerden ontroerd, anderen heel kwaad. Eén Nederlandse theatermaker (Jan Joris Lamers, KVDP) kwam roepend naar voor gelopen: 'Nee, dit ga je niet doen.'"
U doet zo'n actie toch net om een reactie uit te lokken?
"Ik wilde een debat uitlokken. Ik wou niet pleasen. Theatermakers zouden zich meer actief moeten mengen in het maatschappelijke debat. Daadkrachtig reageren tegen de morele vervuiling. Vluchtelingen worden gecriminaliseerd. Rechts extremisme rukt alsmaar meer op, blijkt net weer uit de Pano-repo over Schild & Vrienden.
"De aanhangers vertolken hun antiverlichtingsdenken heel gedreven, wij zouden met evenveel kracht de verlichtingsidealen (vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid) moeten verdedigen. Maar ons antwoord blijft te zwak, te bedacht, te rationeel. Als je als kunstenaar impact wilt hebben, moet je moedig zijn. Risico's nemen. Dat wilde ik met mijn performance aantonen."
'De aanhangers van extreem rechts vertolken hun antiverlichtingsdenken heel gedreven, wij zouden met evenveel kracht de verlichtingsidealen moeten verdedigen'
Veel mensen vonden dat u zelfverbranding verheerlijkte.
"Dat is allerminst mijn bedoeling. Na onze voorstelling Join the Revolution raakte ik gefascineerd door mensen als Bouazizi. Erover praten mag ook geen taboe zijn. Er zijn veel mensen die zo gefrustreerd zijn door al het onrecht en de wereld vandaag, dat ze geen uitweg meer zien. Maar ik vind het een absoluut verlies van talent en een emotionele ravage voor vrienden en familie.
"Ik heb hier goed over nagedacht, alles vooraf besproken met de directeur van het theaterfestival. Ik ben geen priester, geen politicus of psycholoog. Ik ben een kunstenaar die zijn boodschap overbrengt met performances. Dat is mijn taak."
Choqueren om wakker te schudden?
"Iedereen in de theater- en podiumwereld werkt keihard – dat wil ik benadrukken – maar nu zijn podiumkunstenaars als de violisten die bleven doorspelen op de zinkende Titanic. In plaats van binnen in de theaterzalen te blijven, in die zwarte dozen voor de eigen parochie te preken, moeten we de straat op. Daar moet meer geld naartoe, niet naar de seizoensbrochures. Maar het gebeurt niet, of veel te weinig, omdat men braaf de regeltjes van de subsidies volgt."
'Ik ben geen priester, geen politicus of psycholoog. Ik ben een kunstenaar die zijn boodschap overbrengt met performances'
Kunstenaars moeten activisten worden?
"Moeten is een groot woord. Maar ja, we zouden niet gewoon Robin Hood, Don Quichot en Hamlet moeten spelen, maar ze ook zijn. Al dat talent wordt niet op de juiste manier ingezet."
Hoe kunnen kunstenaars precies het verschil maken?
"Rechtse politici worden steeds theatraler om te verdoezelen dat ze vaak een loopje met de waarheid nemen. Via kunst kunnen theatermakers mensen op een niet-moraliserend toontje op een andere realiteit wijzen. Neem de tv-serie Game of Thrones: daarin worden politieke machtsspelletjes en Noord-Zuid-stereotypes op een heel toegankelijke manier ontleed."