"Nelson Mandela van Rwanda" onverwacht vrijgelaten

De politica en presidentskandidate Victoire Ingabire zat al in de gevangenis sinds 2010 en werd in beroep in 2013 veroordeeld tot 15 jaar voor negationisme van de genocide op de Tutsi's, opruiing en samenzwering om een staatsgreep te plegen. De zeer populaire muzikant en liedjesmaker Kizito Mihigo werd in 2014 opgepakt toen hij een bijzonder populair nummer had uitgebracht waarin hij indirect ook de moorden in de afgelopen kwart eeuw door de huidige machthebbers had aangeklaagd. Hij werd in 2015 veroordeeld tot 10 jaar en had dit voorjaar de belofte gekregen dat hij vrij zou komen op voorwaarde dat hij het beroep tegen zijn veroordeling zou intrekken. Dat heeft hij afgelopen maandag uiteindelijk gedaan.

Al jarenlang krijgt de Rwandese justitie zware kritiek van verschillende internationale mensenrechtenorganisaties en academici. En dat was ook het geval voor de processen tegen Victoire Ingabire en Kizito Mihigo. Zo wordt de genocidewet van Rwanda door mensenrechtenonderzoekers beschouwd als een wet die er vooral gekomen is om elke kritiek op het regime te onderdrukken. Die wet maakt het mogelijk om iemand op te sluiten op vage beschuldigingen van 'negationisme' van de genocide op de Tutsi's in 1994 waar dan zeer zware straffen op staan. De meeste opposanten in Rwanda worden op die manier al jarenlang monddood gemaakt. Ook het Afrikaans Hof voor de Rechten van de Mens heeft in oktober 2016 de Rwandese staat veroordeeld voor zware fouten bij het proces tegen Ingabire en het Europees Parlement had daarop in een resolutie Rwanda opgeroepen om het proces te herzien. 

Maar de Rwandese justitie noch de almachtige president Kagame, afgelopen juli nog op bezoek bij Koning Filip, hebben toen gereageerd op die uitspraak van de hoogste Afrikaanse rechtbank. Meer nog: Rwanda had zich kort voor de behandeling van het dossier Ingabire teruggetrokken uit het Afrikaans Hof voor de Rechten van de Mens. Paul Kagame en zijn directe entourage zeggen al bijna een kwart eeuw dat er niets aan de hand is met de mensenrechten in Rwanda. Het oppakken van opposanten wordt telkens weer verantwoord door te verwijzen naar de genocide op de Tutsi's van 1994: een herhaling van die tragedie moet absoluut voorkomen worden en daarom mogen politici en media aan banden gelegd worden. Wat dus ook gebeurt, met harde hand, verdwijningen en schijnprocessen inbegrepen.

Bij de Rwandese opposanten in het buitenland en de internationale waarnemers wordt nu druk gezocht naar een verklaring voor deze totaal onverwachte beslissingen van president Kagame en zijn regering. De afgelopen jaren had hij zich immers onverzettelijk getoond tegenover al wie ook maar de minste kritiek durfde geven op zijn regime. Zeker Victoire Ingabire werd door de machthebbers in Rwanda en door de regeringsgezinde pers (in Rwanda is er nauwelijks een andere pers) een 'terroriste' genoemd die samenwerkt met de gewapende opposanten in buurland Congo en daarom staatsgevaarlijk. De vrijlating van Kizito Mihigo zou iets minder gevoelig liggen, omdat het regime erop rekende om hem weer onder controle te krijgen.

In de officiële mededeling van de Rwandese regering wordt verwezen naar de 'clementie' (vergeving) die zij allebei zouden gevraagd hebben in de maand juni. De beslissing van president Kagame wordt door zijn aanhangers dan ook voorgesteld als een daad van vergevingsgezindheid en dus goed bestuur.

De Rwandese minister van Justitie noemt de vrijlatingen dan weer een louter justitiële en geen politieke kwestie, zelfs al is de president de enige die de macht heeft om gevangenen vroegtijdig vrij te laten. Toch mangelt er iets aan die redenering. Volgens de Rwandese wetgeving, die in de officiële mededeling aangehaald wordt, kan een veroordeelde die meer dan vijf jaar gevangenschap heeft gekregen hoe dan ook pas vrijgelaten worden na twee derden van die straf. Noch Victoire Ingabire, noch Kizito Mihigo, hebben twee derden van hun straf uitgezeten ...

Er moet dus meer aan de hand zijn in Rwanda om deze onverwachte politieke stappen te verklaren. Wellicht niet meteen de jarenlange protestacties van Rwandese opposanten in het buitenland, maar wel de Europese en Amerikaanse druk op president Kagame kunnen een rol gespeeld hebben bij zijn onverwachte beslissing. Mogelijk drongen zijn overgebleven buitenlandse bondgenoten erop aan om 'iets te doen' om zijn geloofwaardigheid op het internationale toneel min of meer gaaf te houden. De kritiek op zijn harde dictatoriale beleid werd immers pas afgelopen week nog eens herhaald in de jaarlijkse nota van het Amerikaanse State Department (ministerie van Buitenlandse Zaken) over de mensenrechtensituatie in Rwanda. En achter de schermen proberen sommige Afrikaanse landen en mogelijk ook enkele Europese al langer om Kagame ertoe aan te zetten om wat soepeler te zijn tegenover zijn critici, al was het maar om de broodnodige stabiliteit in de regio niet verder in het gedrang te brengen.

Wellicht zal het pas de komende dagen, weken of maanden duidelijk worden waarom het Rwandese regime  onverwacht zijn meest bekende politieke gevangenen vrijlaat en wat daar tegenover staat. Overigens blijven nog vele duizenden anderen zonder enige vorm van proces of na een twijfelachtige veroordeling vast zitten. Meteen na haar vrijlating richtte Victoire Ingabire zich trouwens al tot president Kagame met de vraag om nu ook andere politieke gevangenen te laten gaan.

En dan zijn er nog de vele duizenden opposanten, kleine en grote, die de afgelopen 24 jaar koudweg omgebracht zijn. En de honderdduizenden gewone Rwandese burgers die sinds 1990 (de start van de oorlog) vermoord zijn door het Rwandees Patriottisch Front van Paul Kagame. Maar zij zijn veel minder bekend dan Victoire Ingabire of Kizito Mihigo.