Waarom zijn ze in Turnhout, 'een centrumstad in een te klein jasje', zo ontevreden?
Turnhout is de kleinste maar ook de minst tevreden centrumstad van Vlaanderen. Politieke chaos, werkloosheid en een groot onveiligheidsgevoel: lang niet alles is peis en vree in de stille Kempen. Hoe komt dat?
“Kan je dat nu geloven? Een van de schepenen wandelt hier zojuist voorbij en die zegt niet eens goedendag.” Marleen, blauwe bril met fijn montuur, is bezig de vensters te poetsen van haar kunstgalerie net naast de Grote Markt in Turnhout. “Ik heb ze al zo vaak uitgenodigd, maar altijd hebben ze het te druk. En dat terwijl wij als kleine zelfstandige er samen er alles aan doen om Turnhout op de kaart te zetten.”
Niet dat het aan Marleen te zien is, maar de Turnhoutenaar zit niet goed in zijn vel, zo blijkt uit de stadsmonitor. Nergens zijn de inwoners minder trots op hun centrumstad, het vertrouwen in het bestuur is er laag. “Nen Bink (bijnaam voor Turnhoutenaar, RW) is een speciaal geval”, zegt Marleen, oorspronkelijk uit het nabije Arendonk. Intussen woont ze al 38 jaar in de stad. “Hij vindt altijd iets om over te klagen, ook als alles goed gaat.”
Toch gaat het om meer dan wat zeuren alleen. De werkloosheid is bij de hoogste van alle centrumsteden, de schooluitval piekt en nergens staan er meer winkelpanden leeg. Ook ligt het onveiligheidsgevoel in geen enkele centrumstad hoger.
Wat is er aan de hand in de hoofdstad van de ‘stille Kempen’? Turnhout ligt dan wel in een uithoek van Vlaanderen, het cliché van het hutje op de hei bestaat alleen nog maar op vergeelde postkaarten. Zoals elke centrumstad trekt Turnhout stedelijke problemen aan, zoals armoede en sociale achterstelling. Tegelijk verkleurde de stad de afgelopen jaren relatief snel. Enkele grote asielcentra in de buurt, zoals die van Ravels, Arendonk en Turnhout zelf, versterkten die trend. Door die veranderingen voelt een deel van de bevolking zich minder op zijn gemak.
Tot overmaat van ramp brak er politieke chaos los. In 2013 liet een deel van de N-VA-fractie de onbestuurbaarheid van de stad uitroepen. Het doel was burgemeester Erwin Brentjens buiten te krijgen, ook al was die van de eigen partij. De Vlaams-nationalisten waren uit het niets aan de macht gekomen en hopeloos verdeeld. De dissidenten verweten hun kopman incompetentie en wilden tot het uiterste gaan om hem af te zetten.
In 2013 liet een deel van de N-VA-fractie de onbestuurbaarheid van de stad uitroepen. Het doel was burgemeester Erwin Brentjens buiten te krijgen, ook al was die van de eigen partij
Gevolg was echter dat N-VA zelf uit het stadsbestuur werd gekieperd. Eric Vos van de stadspartij TIM (Turnhout Iedereen Mee) greep de sjerp. Hij vormde een coalitie met Groen, sp.a en CD&V. Ook opmerkelijk: de populaire Vos heeft een verleden bij de christendemocraten, maar vertrok er met slaande deuren toen hij er in 2012 niet de lijsttrekkersplaats kreeg.
Trots op Turnhout
Het eerste doel van Vos en co was het imago van de stad weer opkrikken. Het bestuursakkoord kreeg niet toevallig als titel ‘Trots op Turnhout’, maar het is een lastige strijd.
Neem nu het stedelijk zwembad. Amper vijf jaar na de opening moest het in 2011 de deuren opnieuw sluiten omdat de bodem van het bad lekte. De stad die niet eens een eenvoudige basisvoorziening als een zwembad kan openhouden? Zoiets is dodelijk in de publieke opinie. De deuren gingen vorig jaar weer open, met dank aan de nieuwe ploeg. Maar meer dan de terugkeer naar normaliteit was dat niet.
Hét project dat de wederopstanding van Turnhout moet symboliseren is de Turnova-site. Sinds halfweg de jaren 70 stonden daar de oude gebouwen van de Brepols-drukkerij leeg, pal in het centrum. Jaren sleept het dossier aan, maar nu is de renovatie zo goed als afgerond.
De stedelijke kunstacademies vonden er al onderdak, deels in de oude fabrieksgebouwen. Daarnaast komt er een hotel, 250 woningen en winkelpanden. Vooral de gloednieuwe woontoren van wel 72 meter hoog wekt ontzag. Het project is voor de stad dé manier om het zelfvertrouwen weer op te bouwen, om te tonen dat het bestuur vernieuwt en investeert.
“Een prestigeproject”, vindt Marleen, van wie de winkel vlak naast de site ligt. “En zo’n hoge toren vind ik best griezelig.” Toch is ook zij tevreden met de stadsvernieuwing naast haar deur. “Het is goed dat er eindelijk iets aan gedaan wordt. Die gebouwen hebben veel te lang leeggestaan”
Te klein jasje
Moet ook gezegd: een deel van de slechte resultaten heeft het Turnhouts stadsbestuur niet louter aan zichzelf te danken, maar aan de recente geschiedenis. Turnhout miste de grote fusiegolf in de jaren 70. “Het is eigenlijk een centrumstad in een te klein jasje”, zegt Filip De Rynck, professor bestuurskunde aan de UGent.
De stad heeft slechts 44.000 inwoners en is veruit de kleinste van de dertien centrumsteden. Met buurgemeenten Beerse, Vosselaar en Oud-Turnhout erbij zou dat stijgen tot 85.000.
Dat beïnvloedt de resultaten van de stadsmonitor. Armoede zit vooral in het centrum, waar alle sociale diensten zich concentreren. Zonder de rijkere, residentiële rand erbij, diepen cijfers van de stad over de werkloosheid en schooluitval zich uit.
Het huidige stadsbestuur voerde een grote besparingsronde door en doet het met 60 personeelsleden minder tegenover het begin van de legislatuur
Het is ook daarom dat Turnhout met slechts een beperkt aantal inwoners (en dus belastingbetalers) de lasten van een centrumstad moet dragen, geeft De Rynck aan. Er is een groot stedelijk ziekenhuis dat patiënten uit de ruime regio aantrekt, maar onder meer door de pensioenlasten lopen de kosten hoog op. Het prestigieus cultureel centrum De Warande moest worden overgelaten aan de provincie omdat de stad de kosten niet langer kon dragen.
Het is soms spartelen om de kop boven water te houden. Het huidige stadsbestuur voerde een grote besparingsronde door en doet het met 60 personeelsleden minder tegenover het begin van de legislatuur. Een afslanking van het personeelsbestand met meer dan 10 procent.
CD&V heeft plannen voor een fusie met de buurgemeenten in haar programma staan, al kan die ten vroegste gerealiseerd worden tegen 2024. Groen pleit ervoor om verder in te zetten in de nu al bestaande samenwerkingsverbanden.
Het stadsbestuur doet er alles aan om de cijfers in perspectief te zetten. Er werd voor de inwoners een infomoment georganiseerd om de resultaten van de stadsmonitor toe te lichten. Er staan ook lichtpuntjes in, benadrukt de stad. Zo ligt de criminaliteitsgraad bijvoorbeeld laag. "Het onveiligheidsgevoel zit in de eerste plaats tussen de oren", zegt burgemeester Vos. "Daar moeten we hard aan werken." Astrid Wittebolle, schepen voor Groen: "De stad verandert en groeit, en dat gaat niet altijd van een leien dakje."
Beter informeren en de eigen realisaties in de markt zetten en de ontevredenheid zal al een stuk wegebben, is de overtuiging. Dat, en ludieke acties, zoals de T-shirt met de opdruk 'Bink en 'k zen er friejet op'. Bekende inwoners profileerden zich zo als ‘trotse Turnhoutenaar’. “Plezant”, zegt Marleen van de kunstgalerie. “Maar gaat dat iets veranderen?”
Gebrek aan ambitie
Maar ligt de oplossing in schaalvergroting en sensibiliseren? Paul Van Miert gelooft van niet. “Dit stadsbestuur ontbeert simpelweg ambitie”, zegt de lijsttrekker voor N-VA. “Aan armoede en werkloosheid moet je paal en perk stellen. Aan dat onveiligheidsgevoel ook. Als er weer een vechtpartij is op de Grote Markt, moet je als burgemeester meteen duidelijk maken dat zoiets niet door de beugel kan.”
"Dit bestuur weegt te weinig in Brussel. Pas dit jaar is het gaan lobbyen voor de Turnhoutse mobiliteitsdossiers. Veel te laat"
Hij ziet een bijkomend probleem. “Dit bestuur weegt te weinig in Brussel. Pas dit jaar zijn ze gaan lobbyen voor de Turnhoutse mobiliteitsdossiers. Veel te laat.” Turnhout heeft geen enkel parlementslid, Vlaams noch federaal. Dat maakt het lastiger om grote dossiers in beweging te krijgen, geeft ook het stadsbestuur toe. De enige uitzondering is Van Miert zelf. Maar hij verhuisde pas in 2016 vanuit buurgemeente Oud-Turnhout. Hij zetelt in het Vlaams Parlement.
Marleen, bijna klaar met poetsen, denkt er het hare van. “Die onbestuurbaarheid, dat heb ik allemaal niet zo goed gevolgd”, zegt ze. “Maar maakt het eigenlijk nog veel uit voor wie we stemmen? Ze doen toch allemaal zo’n beetje hun goesting.”
Wat na de onbestuurbaarheid?
Na de episode van onbestuurbaarheid werd N-VA uit het stadsbestuur gezet. In de plaats kwam een ongewone coalitie tussen CD&V, sp.a, Groen en TIM, de lijst van burgemeester Eric Vos. Zetten die haar beleid verder?
De N-VA heeft haar kans gehad in 2012, maar heeft die danig verprutst, klinkt het bij de meerderheidspartijen. Het was de interne verdeeldheid bij de Vlaams-nationalisten die rechtstreeks leidde tot de onbestuurbaarheid van de stad.
Ondanks het turbulente begin is de verstandhouding binnen het stadsbestuur behoorlijk, geeft iedereen aan. “De wonden waren toen lang niet geheeld, maar we hadden geen andere keuze”, zegt CD&V’er Francis Stijnen. Burgemeester Eric Vos van scheurlijst TIM stapte net voor de verkiezingen in 2012 nog boos op bij de christendemocraten.
Stilletjes hoopt het stadsbestuur dat het deze coalitie kan voortzetten, eventueel zonder de sp.a erbij. Groen-schepen Wittebolle: “In een kleine stad als Turnhout ben je op elkaar aangewezen.” De gemeenschappelijke factor is de christelijke arbeidersbeweging, die traditioneel erg sterk stond in Turnhout. Bij zowat alle meerderheidspartijen heeft beweging.net vertegenwoordigers.
De Vlaams-nationalisten beseffen dat ze electoraal fors moeten scoren om zich weer in het stadsbestuur te wringen. Ze hielden intussen grote schoonmaak. Op de lijst staan voornamelijk nieuwkomers. “Maar het wordt niet evident”, zegt lijsttrekker Paul Van Miert.
Uitdagingen voor Turnhout
Economie: Veel werklozen, ondanks wereldtoppers
Turnhout kent een werkloosheidsgraad van 12,3 procent. Enkel Antwerpen doet slechter. De sauzenfabriek van Heinz ging dicht en Philips is al jaren aan het afslanken. Toch heeft de stad met siliconenproducent Soudal en een speelkaartenmaker Cartamundi nog twee wereldspelers op zijn grondgebied. Zij trekken echter vooral werknemers uit de regio aan, minder van de stad. Jonge ondernemers vinden minder gemakkelijk voet aan grond in de stad. Slechts 56 procent bestaat nog na vijf jaar, het slechttse resultaat samen met Oostende.
Geluk: Slecht in zijn vel
Slechts 44 procent van de Turnhoutenaren is trots op zijn stad, ver achter koploper Brugge (84 procent). Ook heeft amper een op de vijf inwoners (21 procent) vertrouwen in het stadsbestuur, de slechtste score van alle centrumsteden. Let wel: er is sprake van een licht herstel. De score in 2011 was nog slechter. Bijna 20 procent zegt zich onveilig te voelen in de stad, niemand doet slechter. Nochtans zit Turnhout op het vlak van vandalisme, criminaliteit en lastigvallen op straat op of onder het gemiddelde.
Financiën: weinig schulden, wel fors moeten besparen
Turnhout heeft van alle centrumsteden het minste schulden: per inwoner staat de stad 581 euro in het krijt. Dat wil niet zeggen dat de stad zonder financiële zorgen is. Onder meer door de fors oplopende pensioenkosten van het stadspersoneel heeft Turnhout afgelopen jaren fors moeten besparen. Het is ook de stad die jaarlijks in absolute cijfers het minste belastingen int, 32 miljoen euro, maar dat heeft alles te maken met het lage aantal inwoners (en dus belastingbetalers).
Onderwijs: Hoge schooluitval ondanks aantrekkingskracht
Turnhout, is zoals veel centrumsteden een aantrekkingspool voor middelbaar onderwijs, onder meer met enkele gereputeerde scholen. Toch kent de stad een relatief hoog aantal vroegtijdige schoolverlaters. In het schooljaar 2014-2015 bekleedde de stad met 17 procent aan drop-outs zelfs de derde plaats, na Antwerpen en Mechelen. In de regio winnen scholen in bijvoorbeeld Hoogstraten en Arendonk aan populariteit. Anderzijds ligt het spijbelgedrag ligt erg laag.
Mobiliteit: Fan van de fiets, niet van openbaar vervoer
Bijna vier op de tien Turnhoutenaren (39 procent) gebruiken de fiets om naar school of werk te gaan. Daarmee staan ze op de vierde plaats. Toch zijn ze er niet gerust op: 50 procent vindt de buurt niet veilig voor jonge fietsers, een score ver onder het gemiddelde. Enkel Aalst scoort slechter. Door de slechte spoorverbinding (Turnhout is een eindstation) gebruikt slechts 7 procent van de inwoners de trein voor woon-werkverkeer. Ook is slechts 68 procent tevreden met het busaanbod van De Lijn, het gemiddelde ligt op 80 procent.
Wonen: Comfortabel en goedkoop
Het wooncomfort ligt hoog in Turnhout: 93 procent van de inwoners beschikt over alle basiscomfort. Slechts drie steden doen beter. De stad scoort zelfs het best van allemaal als het gaat om duurzaamheid: twee op de drie Turnhoutenaren wonen in een energiezuinig huis (met isolatie, dubbel glas en een zuinige verwarmingsketel). Daartegenover zijn de vastgoedprijzen relatief laag. In 2016 telde je gemiddeld 200.000 euro neer voor een woonhuis. Van de centrumsteden is enkel Kortrijk duidelijk goedkoper. De stad kende wel de kleinste stijging van de huizenprijzen: 26,7 procent in tien jaar tijd.
Vrije tijd: Natuur en cultuur boven
Turnhout is de op twee na groenste centrumstad: meer dan een derde van oppervlakte is groene ruimte, onder meer dankzij het vennengebied ten noorden van de stad. De helft van de inwoners doet aan sport (49 procent), beter dan het gemiddelde van de centrumsteden. Op Hasselt en Kortrijk na heeft geen enkele stad meer sportinfrastructuur per inwoner. De stad scoort ook op cultuur: de Warande kan indrukwekkende cijfers voorleggen, zowel qua bezoekers als aantal activiteiten, zeker in verhouding tot het aantal inwoners.
Gezondheid: goede resultaten voor een kleine stad
Zowel als het gaat over het welzijn van kinderen als van ouderen, scoort Turnhout erg gemiddeld. Er zijn voldoende ouderenvoorzieningen en de gebruiker is best tevreden daarover. Hetzelfde geldt voor kinderopvang. De stad heeft ook een groter regionale ziekenhuis op haar grondgebied. Niet altijd even simpel voor de kleinste van alle centrumsteden. Turnhout draait voor een stuk op voor kosten op het vlak van zorg en gezondheid van de omliggende gemeenten.