Vernederde en ziedende May eist respect van EU-leiders

De EU-leiders hebben in Salzburg haar Chequers-voorstel over de toekomstige relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk naar de prullenbak verwezen. Volgens May hebben de Europese leiders geen uitleg gegeven bij die afwijzing en is het nu niet aan haar, maar aan hen om met een alternatief te komen.

De Franse president Emmanuel Macron heeft in Salzburg de Britse woede gewekt, omdat hij de Brexiteers met zoveel woorden als charlatans had omschreven die direct na het referendum de benen hadden genomen. Hij is de drijvende kracht achter het Nee, Non en Nein. Op zijn beurt irriteerde EU-president Donald Tusk de Britten door op Instagram een foto te zetten waarop hij May een stuk taart aanbiedt, begeleid door de tekst "Sorry, geen kersen." Het was een verwijzing naar cherry picking, het krenten uit de pap halen waar het Chequers-voorstel naar het idee van de EU-leiders op neerkomt.

Dood als een dodo

May heeft veel energie gestoken in het Chequers-voorstel, waarmee ze zowel de Brexiteers, de Europagezinden in haar partij als de lidstaten van de EU tevreden wilde houden. Haar plan was al door de eerste twee belanghebbenden zo dood als een dodo verklaard, en nu heeft de EU zich daarbij geschaard. Terwijl de hoop aan Britse zijde was dat de Europese regeringsleiders misschien wat opbouwende kritiek zouden leveren.

Op de BBC beweerde Brexit-minister Dominic Raab dat de Europese leiders niet op de bal hebben gespeeld, maar op de vrouw. En dat ruim een week voor het beladen partijcongres van de Conservatieven.

May koos ervoor meteen een 'over mijn lijk-toespraak' te houden, iets wat Britse leiders wel vaker doen als ze een blauwtje hebben gelopen op het continent. In de rede, die te laat begon wegens kortsluiting in de ambtswoning, benadrukte ze dat twee bestaande alternatieven voor haar Chequers-plan onacceptabel zijn. Het Canadese model – een kant-en-klaar vrijhandelsakkoord – snijdt Noord-Ierland los van de rest van het Verenigd Koninkrijk. Het Noorwegen-light model – lidmaatschap van douane-unie en gemeenschappelijke markt – maakt het volgens May onmogelijk om immigratie te beperken en handelsakkoorden met anderen te sluiten.

IJzige blik

Ze bleef daarom bij haar voorstel, dat volgens de Europese leiders boven alles een inbreuk vormt op de integriteit van de gemeenschappelijke markt. Terwijl het pond daalde naar het laagste niveau van 2018, bleef ze bij haar weinig geliefde Chequers-document en stelde ze EU-burgers op het eiland gerust met de mededeling dat ze in alle gevallen mogen blijven.

Of zij zelf mag blijven als premier, moeten de komende weken uitwijzen. Haar toespraak, een variatie op Thatchers ‘The Lady's not for turning’, was vooral een manier om sterk over te komen. Ze sloot dan ook af met haar handelsmerk: een ijzige blik.

Haar uitspraken zijn eerder voor binnenlands gebruik, meent Steven Vanhecke, professor Europese Politiek (KU Leuven), niet om de Europese leiders echt onder druk te zetten. "Ze wil de Britten laten zien dat ze voor de laatste keer de messen heeft getrokken." 

De timing is dan ook geen verrassing. Volgende week houden de Britse conservatieven, de partij van May, hun partijcongres. "May weet dat ze zware kritiek mag verwachten van de harde brexiteers. Ze dekt zich in door te laten zien dat ze het onderste uit de kan heeft gehaald."

Het is dus eerder een communicatiestrategie dan een inhoudelijke bocht. "May wil nog altijd een stevige deal met de Europese Unie. Met harde communicatie behaagt ze haar achterban."

Het Britse pond kreeg meteen een tik na de speech en nam een duik ten opzichte van de dollar en de euro.