Maakt Charles Michel een bocht in het buitenlandbeleid, weg van het Westen?

Amper had Donald Trump gefulmineerd dat de internationale gemeenschap Iran “totaal” moest isoleren, dinsdag in New York, of daar, ook bij de VN, ontmoette de Belgische premier Charles Michel (MR) het Iraanse staatshoofd Hassan Rohani.

Het eind 2017 door Trump gewraakte nucleaire akkoord met Iran blijft een “basis voor dialoog”, zei Michel na afloop. “Wij kunnen niet accepteren dat de VS beslissen welke regio's handel mogen drijven met Europese bedrijven.”

Het citaat van de premier haalde her en der de internationale pers, onder meer bij Russia Today. De Russen herinneren zich het bezoek dat Charles Michel eerder dit jaar aan Poetin bracht, ondanks de Krim, de Europese sancties, vlucht MH15, de Russische cyberactiviteiten, enzovoort.

Europees overleg

Gisteravond in zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties noemde Michel de Verenigde Staten niet bij naam. Toch maakte hij duidelijk dat zijn kijk op de wereld fundamenteel verschilt van de visie die Trump twee dagen geleden op hetzelfde podium verdedigde. 

"Het vertrouwen en de samenwerking tussen soevereine landen veronderstellen respect voor het gegeven woord en de uitvoering van genomen engagementen. De geschiedenis heeft aangetoond dat de wet van de sterkste op termijn geen enkel volk beschermt", verklaarde de premier. Tegenover die doctrine wil Michel zich profileren als pleitbezorger van het multilateralisme.

Het Belgische buitenlandbeleid past uiteraard grotendeels in de diplomatie van de Europese Unie.

“Doorgaans zitten de Europese partners in de aanloop naar een grote VN-conferentie samen”, zegt professor Hendrik Vos (UGent). “Ik weet niet of dat overleg ook in New York heeft plaatsgevonden, al zou het mij verbazen als het níet gebeurd is. Nu Trump de multilaterale wereldorde onder druk zet, voelt iedereen dat het van moeten is. Een klein land als België heeft zich niet alleen steevast een trouwe NAVO-bondgenoot getoond, het heeft ook altijd gepoogd de lont uit het kruitvat te halen. "

In die zin herkent Vos wat een Michel doet en stelt hij dan ook “geen bocht in het Belgische beleid” vast. 

Primus inter pares

Alexander Mattelaer (Egmont Institute en VUB)  valt de internationale rol op die Michel steeds vaker vervult. “Die evolutie is welkom. In de eerste jaren van de legislatuur liet de premier het buitenland over aan de diverse vakministers. Alsmaar meer zag hij echter in hoe cruciaal een regeringsleider is voor het buitenlandse beleid. Charles Michel bevestigt dus zijn rol als primus inter pares.”

De VUB-prof geeft een tekenend voorbeeld. “Onlangs brak de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Heiko Maas, een lans voor een alternatief mechanisme voor internationale betalingen tussen Iran en Europa. Maar dankzij de aanwezigheid van Swift is België vandaag het centrale knooppunt in het internationale betalingsverkeer. Het is lang niet gezegd dat een nieuw mechanisme óók in Brussel zal komen te liggen. België is geen schoothond van de VS en heeft dat in de aanloop naar de oorlog in Irak (2003, LD) bewezen. Maar in de huidige context kan zo'n houding ook negatieve gevolgen hebben.”

De koudere temperatuur op het wereldtoneel is daar allerminst vreemd aan, en dwingt Michel op de voorgrond. Mattelaer: “De toename van internationale spanning is vooral bedreigend voor de niet-grootmachten, die niet tot brutale machtsdiplomatie in staat zijn.” 

Het volstaat het discours te lezen dat Michel eerder dit jaar voor het Europees Parlement hield. Daar blijft ons land zweren bij het bekende multilateralisme, doorspekt met de ambitie voor een steviger, veiliger en voorspoediger Europa.

“Maar Michel staat ook voor economische win-windeals, die in dat nieuwe klimaat veel moeilijker geworden zijn”, zegt Mattelaer.