Portie neanderthaler-DNA beschermde ons tegen virusziekten

Onze prehistorische voorouders zullen, toen ze vanuit Afrika het koudere Europa en Azië binnentrokken, bevattelijk zijn geweest voor allerlei virusjes die daar rondgingen, nemen de onderzoekers aan. Gelukkig maar dat onze voorouders ook seks hadden met de neanderthalers, die er al woonden en aan de virussen gewend waren. Het DNA dat we van hen overnamen, blijkt bescherming te hebben geboden tegen de virussen, noteren evolutiebiologen Dave Enard (Universiteit van Arizona) en Dmitri Petrov (Stanford) in biologenblad Cell.

Met welke ziekten onze voorouders rillend van de koorts onder hun berenvel bleven liggen, is na al die eeuwen niet meer precies te zeggen, benadrukt Enard. Waarschijnlijk gaat het om zogeheten RNA-virussen; ziektekiemen met een enkele sliert erfelijk materiaal. 

"We vonden de genetische vingerafdruk van orthomyxovirussen, verwant aan het moderne griepvirus, en van lentivirussen, een familie waartoe ook het hiv-virus behoort", licht hij per e-mail toe. "Maar omdat de virussen zelf allang zijn uitgestorven, is niet te zeggen wat voor symptomen men gehad zal hebben." Met hoofdletters: "Denk in elk geval NIET dat we de griep of hiv van de neanderthalers kregen."

Moderne Europeanen en Aziaten lopen rond met in hun genenpakket 2 tot 3 procent neanderthaler-DNA. Dat moeten we zo’n 50.000 jaar geleden hebben opgepikt, door kinderen te krijgen met neanderthalers – onder welke omstandigheden, weet niemand. Al eerder bleek dat het neanderthaler-DNA het immuunsysteem versterkt en ons, gek genoeg, bevattelijker heeft gemaakt voor hooikoorts, astma, lupus en de ziekte van Crohn. Wellicht omdat het neanderthaler-DNA ons immuunsysteem iets té scherp heeft afgesteld, met als gevolg meer kans op auto-immuunziekte, is de heersende aanname.

Maar in ons DNA-receptenboek staan de stukjes neanderthaler ook opvallend vaak bijgeschreven in hoofdstukken die te maken hebben met het afweren van virussen, constateert Enard na bestudering van duizenden genen. "Dat doet vermoeden dat deze genen een of andere vorm van bescherming boden tegen ziektekiemen toen we een nieuwe omgeving binnentrokken."

Opmaat voor meer gedetailleerde studies

Een "mooie hypothese", reageert hoogleraar vergelijkende genomica Martijn Huynen (Radboud Universiteit) desgevraagd, maar: "Ik ben nog niet helemaal overtuigd. De patronen die ze vinden zijn niet heel sterk, en ze moeten nogal wat wegfilteren om de patronen te kunnen zien." Zo zijn de door neanderthaler-DNA ingekleurde genen zo algemeen inzetbaar dat het best denkbaar is dat ons lichaam ze ook om heel andere redenen raadpleegt. "Liefst zou je één prehistorisch virus en een stuk neanderthaler-DNA reconstrueren en daarmee hardmaken: kijk, door dít neanderthaler-DNA zijn we beter bestand tegen dit virus. Maar zo’n experiment kun je niet doen."

Het zou niet voor het eerst zijn dat een beloftevol ‘prehistorisch’ signaal in het DNA een losse flodder blijkt, brengt Huynen in herinnering. In 2006 meende de Amerikaan David Haussler een gen te hebben gevonden dat de menselijke wonderhersenen verklaart: bij de mens is het gen sterk veranderd, bij apen niet. Totdat bleek dat die veranderingen niks met evolutionaire aanpassingen te maken hadden, maar het gevolg waren van een heel ander proces.

Enard ziet de analyse vooral als opmaat voor meer gedetailleerde studies. "De kracht van onze aanpak is om systematisch toetsbare hypothesen te formuleren voor specifieke aanpassingen (aan het DNA, red.)", schrijft hij in Cell. Reconstrueren wat voor epidemieën er zoal in de prehistorie rondgingen, dat is het hoogste doel, licht hij toe.