De supermarkten liggen vol eten, maar toch dreigt hongersnood in Jemen. Hoe kan dat?

1 Wat heeft Mark Lowcock, de gezant van de VN, precies gezegd?

Tijdens een sessie van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zei Lowcock: "Er is nu een duidelijk en aanwezig gevaar voor een dreigende, grote hongersnood die Jemen zal overspoelen: veel groter dan enige professional in dit veld tot nu toe heeft gezien tijdens zijn werkzame leven."

Maar is dat echt zo? In dezelfde speech is Lowcock vol nuance. Het klinkt cru, maar van een hongersnood is pas sprake als is voldaan aan drie harde, internationaal vastgestelde criteria. Deze drie criteria zijn als volgt: een op de vijf huishoudens heeft onvoldoende te eten, meer dan 30 procent van de kinderen onder de vijf jaar is ondervoed, en op elke 5.000 inwoners gaat er elke dag iemand dood als gevolg van de honger.

De VN onderzoeken nu in hoeverre in Jemen aan deze criteria is voldaan. Over een kleine maand, half november, worden de eerste bevindingen gepresenteerd. Dit staat nu al vast, stelt Lowcock: het wordt 'lastig' om te bewijzen dat er zo veel mensen sterven van de honger dat je van een hongersnood kunt spreken.

2 Waarom waarschuwen de VN dan toch voor een hongersnood?

Omdat de situatie in Jemen, met of zonder officieel etiket van een hongersnood, zorgwekkend is. De huidige oorlog in Jemen, alweer de tiende in de 21ste eeuw, duurt al drie jaar, zonder zicht op een oplossing. Waar nu nog acht miljoen Jemenieten te weinig te eten hebben, kunnen dat er in de toekomst weleens 14 miljoen worden: de helft van de bevolking.

Bij de VN en hulporganisaties heersen zorgen over een plan van de Jemenitische regering om de komst van voedselschepen aan banden te leggen. Vanaf 9 november mogen meel, rijst, suiker, kookolie en brandstof alleen aan land worden gebracht als de importeur zaken doet via de Centrale Bank van Jemen. Maar die verkeert in zo'n zwaar weer dat geld dat binnenkomt in een zwart gat verdwijnt.

“De regering heeft een onmogelijke situatie gecreëerd", zegt een analist in Beiroet die veel contact heeft met de importeurs en anoniem wil blijven. Als het nieuwe beleid in deze vorm van kracht wordt, betekent het dat het sturen van voedselschepen naar Jemen feitelijk onmogelijk wordt. Zeker twee schepen met olie liggen al vast in de haven van Aden.

3 Wat is de reden van de virtuele scheepsblokkade?

Het opwerpen van een 'virtuele blokkade' - door ingewikkelde juridische en financiële regels de import onmogelijk maken - is iets wat de Jemenitische regering vaker heeft geprobeerd. In het verleden gebeurde dat mogelijk op initiatief van Saudi-Arabië, het land dat voorop gaat in de oorlog. Het doel was toen de vijand uithongeren: de Houthi-rebellen in het noorden. Maar deze importmaatregel treft ook inwoners in het regeringsgebied van Jemen.

Na alle westerse aandacht voor Jemen als hongerland zou je het misschien niet verwachten, maar in Jemen is overal volop eten te koop. De supermarkten liggen vol. Markten puilen uit. Uit de laatste cijfers van het Wereldvoedselprogramma (WFP) blijkt onomstotelijk: in geen enkele provincie in Jemen, aan geen enkele kant van het front, is voedselschaarste.

Wel is er gebrek aan geld. De Jemenitische rial is dit najaar ingestort ten opzichte van de dollar. Dreigende hongersnood? "Niet omdat er geen eten is", waarschuwde het Sanaa Center for Strategic Studies in Beiroet eerder deze maand. "Het is omdat mensen het niet kunnen kopen."

De scheepsblokkade heeft dus mogelijk nog een reden: in dit land vol eten maar zonder geld, zit de Jemenitische regering niet te wachten op westerse hulpschepen vol gratis graan. Liever ziet de regering dat hulporganisaties voedsel voortaan graan inkopen van handelaren binnen Jemen zelf. "Voedselpakketten sturen is niet nodig", zei Maen Abdulmalik Saeed, toen nog minister van Openbare Werken, sinds kort premier, deze zomer tegen de Nederlandse krant de Volkskrant. "Het eten kan goedkoper worden gekocht op de lokale markt."

4 Waarschuwden de VN niet al eens eerder voor hongersnood in Jemen?

Zeker. Dat deden de VN twee keer eerder. De hongersnood kwam er toen niet. Deels omdat na die eerdere waarschuwingen de hulp aan Jemen werd opgeschroefd. De VN komen miljarden tekort om de bevolking van Jemen naar behoren te helpen. Het scheelt dus al wanneer lidstaten meer geld beschikbaar stellen. Impliceren dat er mogelijk een hongersnood dreigt voordat het helemaal vijf voor twaalf is, kan een echte hongersnood uiteindelijk voorkomen.