Duitse CDU kiest nieuwe voorzitter en die maakt veel kans om Angela Merkel op te volgens als bondskanselier: dit zijn de kandidaten

De CDU is in Duitsland lange tijd de partij geweest van de rustige vastheid. Dat is niet in het minst te danken aan bondskanselier Angela Merkel, die 18 jaar lang vastberaden de scepter zwaaide over de christendemocraten. Maar sinds de vluchtelingencrisis van 2015 is haar ster tanende, wat zich vertaalde in stemmenverlies voor de CDU (en zusterpartij CSU) bij de parlementsverkiezingen van september 2017 en eerder dit jaar bij de deelstaatverkiezingen in Beieren en Hessen.

Merkel besloot zich dan ook niet langer kandidaat te stellen voor het CDU-voorzitterschap. Op het partijcongres in Hamburg zal duidelijk worden wie in haar voetsporen treedt en of de partij haar koers verderzet of het midden verlaat en meer naar rechts opschuift. Alle ogen zijn gericht op 1 vrouw en 2 mannen: Annegret Kramp-Karrenbauer (56), algemeen secretaris van de CDU, Friedrich Merz (63), de vroegere fractievoorzitter van de christendemocraten in het Duitse parlement, en minister van Volksgezondheid Jens Spahn (38). 

Kramp-Karrenbauer is de meest gematigde van de drie kandidaten. Ze gaat al enige tijd over de tongen als de opvolgster van Angela Merkel, zeker sinds ze het premierschap van de deelstaat Saarland begin dit jaar ruilde voor de machtige functie van secretaris-generaal van de CDU. Naar verluidt overtuigde Merkel haar om naar Berlijn te komen. 'AKK' - zoals de naam van Kramp-Karrenbauer vaak wordt afgekort - geldt als een vrouw die kan verbinden, met haar mix van conservatief en vooruitstrevend, van links en rechts. Bij de linkervleugel van de partij scoort ze met haar steun voor een minimumloon en de invoering van quota voor vrouwen in het bedrijfsleven. Op het vlak van familiewaarden is ze eerder traditioneel. Ze groeide op in een katholieke familie en is tegen het homohuwelijk. Ze is conservatiever dan Merkel. 

Ze mag het vluchtelingenbeleid van de kanselier dan verdedigen, toch is ze ook voor strengere controles en een snellere uitwijzing van mensen van wie de asielaanvraag is verworpen. Kramp-Karrenbauer is tegen de dubbele nationaliteit voor mensen met een paspoort van buiten de EU, net zoals de rechtervleugel van de CDU, maar een standpunt waar Merkel nooit rekening mee heeft gehouden. Kramp-Karrenbauer speelt tegenover haar tegenstrevers haar regeringservaring uit. Ze weet wat een verkiezingsstrijd is: in 2017 won ze overtuigend de verkiezingen in de deelstaat Saarland, tegenover een SPD die toen enorm de wind in de zeilen had met kanselierskandidaat Martin Schulz.

Merz was er als de kippen bij om zich aan te melden als kandidaat-opvolger van Merkel. Sommigen spreken over een zoete wraak. Hij werd bekend als oppositieleider tegen de rood-groene regering van kanselier Gerhard Schröder, maar in 2002 schoof Merkel hem koudweg aan de kant als CDU/CSU-fractievoorzitter in de Bondstag, iets wat de begenadigde redenaar nooit heeft kunnen verkroppen. Zeven jaar later verliet hij ontgoocheld de politiek. Merz concentreerde zich daarna op zijn zakencarrière en schopte het tot topman bij de Duitse afdeling van het Amerikaanse BlackRock, 's werelds grootste vermogensbeheerder. Nu waagt hij een comeback in de politiek. 

Merz kwam als conservatief in 2000 met het begrip Duitse ‘Leitkultur’, die migranten moeten overnemen. Zijn jaarlijkse salaris van 1 miljoen euro was de eerste dagen van de campagne voor het CDU-voorzitterschap voorpaginanieuws, omdat Merz had gezegd dat hij zich tot de middenklasse rekent.
Als Merz de nieuwe voorzitter van de christendemocraten wordt, rijst de vraag hoe zijn relatie met Merkel zal verlopen. Hij verzekerde de bondskanselier, die haar termijn tot en met 2021 wil uitdoen, al van zijn loyaliteit.

De 38-jarige minister van Volksgezondheid heeft nooit een geheim gemaakt van zijn ambitie om ooit kanselier te worden. Spahn heeft de kritiek op Merkel nooit geschuwd. Hij identificeert zich met Sebastian Kurz, de 32-jarige Oostenrijkse kanselier, die regeert samen met de extreemrechtse FPÖ. Spahn is openlijk homo, wat eerder ongewoon is voor een conservatieve christendemocraat die zwaar inzet op identiteit. Hij woont met zijn man in een hippe wijk van Berlijn. 

Spahn heeft ondanks zijn jonge leeftijd al behoorlijk wat jaren op de politieke teller. Op zijn 22ste werd hij verkozen in het Duitse parlement. In maart werd hij minister van Volksgezondheid. Daarvoor werkte hij onder minister Wolfgang Schäuble op het ministerie van Financiën. Spahn heeft een duidelijke visie op de CDU van de toekomst. "Ik wil in 2040 leven in een land dat door de CDU geregeerd wordt" en dat dus vasthoudt aan de waarden van het "christelijke avondland", zei hij al.

Eén van de centrale thema’s tijdens de campagne was migratie. Zoals in veel andere Europese landen verdeelt die kwestie de geesten, ook binnen de CDU. In een poging zich te onderscheiden van zijn twee tegenstrevers, eiste Jens Spahn dat de CDU-leden zich in Hamburg uitspreken over het VN-Migratiepact. Dat zal ook gebeuren. De CDU van deelstaat Saksen-Anhalt heeft al laten weten dat ze tegen het pact zal stemmen.

Spahn was één van de critici van het eerste uur van het ruimhartige vluchtelingenbeleid van kanselier Merkel en ontpopte zich binnen de CDU tot de meest uitgesproken, kritische stem. Merz moet echter niet onderdoen. Ook hij sprak zijn reserves uit over het VN-Migratiepact. Merz ging zelfs nog een stap verder en doorbrak volgens Duitse media een taboe toen hij zich uitsprak voor een heropening van het debat over het individueel recht op asiel, dat Duitsland als één van de weinige landen grondwettelijk heeft verankerd. Hij vroeg zich af of dat wel zo’n goed idee is als binnen de EU gestreefd wordt naar een uniform vluchtelingenbeleid.

De voormalige CDU-fractievoorzitter keert zich uitdrukkelijk tegen het opendeurenbeleid van Merkel en vindt dat de partij min of meer “schouderophalend” heeft toegekeken naar de opmars van de rechtspopulistische Alternative für Deutschland (AfD). Merz windt er geen doekjes om: hij ziet zichzelf als de geknipte man om het stemmenpercentage van AfD te halveren en de rechtse flank van de CDU weer beter af te schermen.

Als de peilingen juist zijn, zou de verkiezingsstrijd vandaag vooral gaan tussen ‘AKK’ en Merz. Volgens een peiling van de openbare omroep ARD heeft 48 procent van de ondervraagde CDU-aanhangers een voorkeur voor Kramp-Karrenbauer; 35 procent geeft zijn stem aan Merz. Spahn zou het met een schamele 2 procent moeten doen.