Waarom de "slavenwet" maar het topje van de ijsberg is: 5 vragen en antwoorden over de protesten in Hongarije

De concrete aanleiding voor de protesten was de parlementaire goedkeuring van een wet die werkgevers het recht geeft hun werknemers tot 400 uur per jaar te laten overwerken. Daarenboven krijgen de werkgevers 3 jaar om die overuren uit te betalen.

Vroeger moesten die overuren binnen het jaar worden uitbetaald en mochten werknemers maximaal 250 uur overwerken. De wet staat intussen bekend als de "slavenwet": de angst voor uitbuiting is namelijk groot. De overuren tot 400 optrekken, betekent een volledige werkdag toevoegen aan de werkweek van de Hongaren.

De wet komt er omdat er een tekort aan werkkrachten is in Hongarije. Dat heeft meerdere redenen, zoals de vergrijzing, de concurrentie met hogere lonen in andere landen van de Europese Unie en de weerstand van de regering tegen immigratie. Concreet verlaten te veel Hongaren hun land voor betere lonen en komen er te weinig nieuwe werkkrachten het land binnen.

Critici zien de nieuwe wet als een slag in het gezicht van de werknemers. De winst van de bedrijven staat op de eerste plaats. De regering laat weten dat arbeidsflexibiliteit noodzakelijk is om investeerders - zoals Duitse autobedrijven, die de Hongaarse economie erg vooruithelpen - tevreden te houden. Werknemers die meer willen werken, krijgen door de wet ook de kans om dat te doen.

Woensdag keurde het parlement nog andere wetten goed, waaronder één die politieke machthebbers meer controle geeft over de benoeming van rechters. Er zouden aparte rechtbanken worden opgericht om de overheid te controleren, maar die zouden wel onder het directe gezag komen te staan van de minister van Justitie. Voor tegenstanders is dit een zoveelste manier van Orbán om de rechterlijke macht in te perken. 

De protesten van de voorbije week kennen een erg breed draagvlak. De demonstraties begonnen op initiatief van verschillende studentenbewegingen, maar al snel sloten vakbonden en officiële oppositie zich bij de beweging aan. Het protest is tot nu toe beperkt tot Boedapest, maar er is sprake van een uitbreiding naar andere Hongaarse steden. 

Opvallend is dat alle politieke kleuren aanwezig zijn. Zowel linkse en liberale oppositiepartijen als de extreemrechtse partij Jobbik stappen mee. Tijdens de demonstraties wapperen Hongaarse en Europese vlaggen naast elkaar. 

De Hongaarse regering benadrukt dat regeringspartij Fidesz in polls nog steeds 53-63% van de Hongaren achter zich heeft. Ze blijven dus veruit de grootste partij, met Jobbik als tweede grootste, die met 11-15% ver achterblijft. 

De demonstraties tegen de "slavenwet" groeiden de voorbije dagen uit tot een algemeen protest tegen Orbán en zijn Fidesz-regering. De duizenden mensen in de Hongaarse straten pleiten voor respect voor de rechtsstaat, de democratie en de vrije meningsuiting. Gepast voor de tijd van het jaar stond op een van de plakkaten: "All I want for Xmas is democracy" te lezen.

Deze protesten zijn de grootste ooit tijdens Orbáns premierschap sinds 2010. Als niet in aantal demonstranten, dan wel in aantal dagen: sinds woensdag zijn er al elke avond mensen op straat gekomen. Het is onduidelijk hoelang de demonstraties zullen blijven duren, maar er wordt verwacht dat de mensen zeker tot Kerstmis zullen blijven opdagen. Het protest van zondag werd dan ook omgedoopt tot "Merry Xmas Mr. Prime Minister". 

Het is nog onduidelijk hoe Orbán zal reageren op deze protesten. Toen er in 2014 werd gedemonstreerd tegen belastingen op internetgebruik, heeft Orbán na hevige protesten besloten die wet af te schaffen. Of hij dat nu zal doen, blijft een raadsel. 

De regering lijkt zich nu vooral te focussen op het behouden van de orde tijdens de protesten. Al verschillende mensen zijn gewond geraakt en opgepakt, de oproerpolitie gebruikte al meermaals traangas. Fidesz meldde zaterdag al dat het "criminelen" waren die de "rellen" veroorzaakten en beschuldigde de Hongaar-Amerikaan George Soros van het opstoken van de protesten. 

Ook de woordvoerder van Orbán Zoltan Kovacs liet op zijn Twitter alvast geen twijfel bestaan over wie de verantwoordelijkheid draagt voor de protesten. In een blogbericht dat hij deelde, staat te lezen dat de protesten worden "opgeblazen door internationale media". Kovács benadrukt ook dat dit niet de Hongaarse versie is van de gelehesjesbeweging. Ook Europees liberaal fractieleider Guy Verhofstadt krijgt de wind van voren. Er is al weken een afficheoorlog bezig tussen Verhofstadt en Orbán.

Dat de miljonair George Soros ook voor deze protesten verantwoordelijk wordt gehouden, zou geen verrassing mogen zijn. Deze in Hongarije geboren Amerikaan is al jaren dé grote vijand van Viktor Orbán en hoofdrolspeler in verschillende complottheorieën en lastercampagnes van de premier. 

George Soros werd in 1930 geboren in Boedapest, maar vertrok na de bezetting van de Sovjets richting Amerika. Daar werd hij rijk door slimme investeringen. In 1993 richtte Soros de Open Society Foundations (OSF) op, een fonds dat zich in meer dan 100 landen inzet voor democratisering, tolerantie en pluralisme. 

Projecten die met OSF-geld gesteund worden, gaan over het ontwikkelen van de rechtsstaat, onderwijs, persvrijheid en opvang van vluchtelingen en migranten. Soros’ liberale visie staat haaks op het gesloten nationalisme van Orbán, die vindt dat de Europese cultuur bedreigd wordt door migratie en multiculturalisme.

Orbán probeert sinds 2015 het leven van Soros te bemoeilijken. In mei is een wettenpakket met de naam "Stop Soros" goedgekeurd in het parlement, waarmee alle ngo’s, die gesteund worden door Soros, getroffen worden. Concreet moeten ngo's die zich inzetten voor asielzoekers en immigranten zich registreren als ze buitenlandse financiering krijgen. De fondsen die ze ontvangen, zullen vervolgens zwaar worden belast (25%). Ngo’s moeten daarbij ook erkennen dat wat ze doen "illegaal" is.

Ook is de "Central European University" van Soros uit Boedapest naar Wenen verhuisd, omdat die niet langer welkom was in Hongarije.

Soros wordt in Hongarije gezien als hét symbool voor buitenlandse inmenging. Zo zou Soros massa-immigratie steunen om Europese landen, met name de christelijke natiestaten, te ontwrichten. De ngo’s die hij steunt, zouden een staatsgreep willen plegen. Soros is met andere woorden staatsvijand nummer 1.

Dat hij achter de straatprotesten van deze week zou zitten, is dus de logica zelve. Als je de logica van Fidesz en Orbán volgt. 

Orbán heeft enkele jaren geleden het begrip "illiberale democratie" ingevoerd. Concreet bedoelt hij hiermee tegen cultureel liberalisme te zijn: een natie moet democratisch zijn, maar wel gestoeld op christelijke waarden. Het basisidee van zo'n "illiberale democratie" is dat niet enkel het individu, maar ook de samenleving rechten heeft. En die rechten zijn gestoeld op de christelijke waarden. Een burger in Hongarije heeft dus individuele rechten, maar die kunnen niet de rechten van de samenleving schenden.

In zijn jaren als premier heeft Orbán actief geprobeerd van Hongarije een ‘illiberale democratie’ te maken, iets dat zijn tegenstanders met lede ogen aanzien. Zij worden geconfronteerd met een beperking van de persvrijheid, een afbraak van het rechtssysteem, een anti-EU-campagne en corruptie.

Zo zijn verschillende media in de handen van vrienden van Orbán, die erg regeringsgezind nieuws leveren. Ngo’s wordt systematisch de mond gesnoerd met wetten zoals "Stop Soros". Vrienden en familie van Orbán verrijken zichzelf met EU-fondsen. Rechters moeten met vervroegd pensioen om plaats te maken voor anderen die de overheid wel steunen. De rechten van minderheidsgroepen, migranten en asielzoekers worden met de voeten getreden.

Hongarije is in september op het matje geroepen door het Europese Parlement, nadat Nederlands Europees Parlementslid Judith Sargentini een rapport had ingediend dat waarschuwde voor "systematische bedreiging" van de Europese waarden in Hongarije. Dat had tot gevolg dat artikel 7 in gang is gezet, een procedure die kan leiden tot een verlies van stemrecht in de EU voor Hongarije.

Ook tegen Polen is zo’n procedure bezig. Beide landen hebben al duidelijk gemaakt elkaar te "redden" als nodig, want om het stemrecht af te nemen van een land, moet er een unaniem akkoord zijn tussen alle lidstaten.