1 dag euforie en 9 dagen miserie: reconstructie van de snelle dood van het minderheidskabinet-Michel II

“Nog even en hij had met de vuist in de lucht de Internationale gezongen.” Wie Laurette Onkelinx (PS) dinsdagavond hoort bij het buitengaan van de Kamer weet hoe laat is. Hoe hard de premier zonet ook geprobeerd heeft om links te overtuigen met een ultiem charmeoffensief, hij is er niet in geslaagd de motie van wantrouwen af te wenden.

Terwijl de socialistische fractieleiders Meryame Kitir en Ahmed Laaouej in een zaaltje van de Senaat de motie opstellen, probeert Open Vld te verteren wat ze daarnet gehoord heeft. De partij is vooraf perfect op de hoogte gesteld van de inhoud, maar de manier waarop de premier het verkoopt, alsof hij centrumrechts zou willen verruilen voor centrumlinks, doet pijn aan de oren. 

Dat Michel zegt bereid te zijn tot voorlopige twaalfden, terwijl dat zou moeten fungeren als Plan B als de begroting er niet door komt, valt ook erg zwaar. De partij bereidt een tussenkomst van Patrick Dewael voor waarin hij nog eens zal benadrukken dat zijn partij de begroting niet zal loslaten en de arbeidsdeal onverkort wil uitvoeren. Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten vat die boodschap in een tweet.

Ondertussen zetten Georges Gilkinet en Kristof Calvo hun handtekening onder de motie van wantrouwen. Het bericht komt tot bij cdH. Haar voorzitter Benoît Lutgen onderhoudt net een gezellige babbel met MR-fractieleider David Clarinval. Die snelt als door een wesp gestoken naar het buffet, waar Charles Michel in gesprek is met Didier Reynders (MR), Wouter Beke (CD&V) en Kris Peeters (CD&V). Michel reageert stoïcijns. “Dan bel ik nu de Kamervoorzitter.”

Het is het eindpunt van negen dagen miserie, die voorafgegaan werden door één dag euforie.

Zondag 9 december: de frustratie neemt de bovenhand

Het is halfdrie wanneer de koning het ontslag van de N-VA-regeringsleden betekent. Hun ontslagbrieven reizen op dat moment nog het land rond op zoek naar alle nodige handtekeningen, maar Michel is het wachten beu. Hoewel Jan Jambon in De zevende dag erkent dat ze zelf ontslag genomen hebben en niet uit de regering gezet zijn, komt het daar nu op papier toch op neer. 

CD&V en Open Vld kunnen nauwelijks verbergen hoe opgelucht ze zijn dat ze van lastpost N-VA verlost zijn. “Francken moest mijn beleid uit de vorige regering voortzetten. Streng maar rechtvaardig. Alleen is hij het menselijke aspect blijkbaar uit het oog verloren”, laat Maggie De Block (Open Vld), net aanwezen als de nieuwe minister van Asiel en Migratie, nog voor de persconferentie van premier Michel optekenen in deze krant. De quota voor asielaanvragen van Francken wil ze onmiddellijk herbekijken. 

Op de persconferentie, waar ineens ook gewag gemaakt wordt van een nieuwe focus op het klimaat, lanceert Kris Peeters bovendien nieuwe accenten in de arbeidsdeal. De speech van Michel valt kort samen te vatten als: ‘Wij, verantwoordelijke politici, zullen het land rechthouden.’

Op verschillende partijhoofdkwartieren daagt dan al het besef dat de ploeg er wat te driest is ingevlogen voor een coalitie met maar een derde van de parlementszetels. Nog in de namiddag probeert de woordvoerder van De Block haar boodschap te temperen, maar de minister zelf blijft voor de camera’s bij haar punt. 

Krantenredacties worden gebeld met de boodschap dat er van een Michel II geen sprake is, dat dit een loutere voortzetting van Michel I is met één partner minder. De partijen beseffen immers maar al te goed hoe kwetsbaar ze zich opstellen. Dat Michel in feite naar de koning had moeten gaan en dat een koninklijke consultatieronde logischer en verstandiger was geweest. Maar de drang om te bewijzen dat het ook zonder die relschoppers van de N-VA kan, misschien zelfs beter, is te groot. 

***

Maandag 10 december: het cadeau van Maggie

“Maggie had ons geen groter cadeau kunnen doen.” De Vlaams-nationalisten horen de verklaringen van De Block over het asielbeleid van Francken dankbaar aan en trekken ongegeneerd ten strijde. “Als de Open Vld tot mei zo tekeergaat, is het la guerre totale”, voorspelt Theo Francken meteen in De ochtend. ‘s Middags bij VTM Nieuws gaat hij op hetzelfde elan door. Francken maakt gedoogsteun nagenoeg onmogelijk en neemt de partij op sleeptouw. “Hij is onze opstandige puber”, zegt een voormalig regeringslid. “Daar vloek je vaak op, maar je kunt hem toch moeilijk uit je huis gooien?”

**

Dinsdag 11 december: rondje oppositie

In de salons van het voorzitterschap van de Kamer ontvangt Charles Michel, geflankeerd door een medewerker, de fractieleiders van de linkse oppositie. Hij moet op zoek naar gedoogsteun. Zowel met Ahmed Laaouej (PS) en Meryame Kitir (sp.a) als met het duo Kristof Calvo en Georges Gilkinet (Groen/Ecolo) heeft hij gesprekken, die door alle partijen als “vrank en open” beschouwd worden. Alle mogelijke opties passeren de revue, van samenwerking tot nieuwe verkiezingen.

De oppositie heeft het gevoel dat Michel oor heeft naar haar bekommernissen. De koopkracht, de energiefactuur, de focus op klimaat: alle linkse wensen worden besproken. De groenen zien wel brood in een voorzichtige regering en een actief en geëngageerd parlement. Een voorstel dat Michel een week later zowat letterlijk zal overnemen in zijn ultieme poging om zijn regering te redden. 

***

Woensdag 12 december: toenadering tot N-VA

Premier Michel bestijgt ‘s avonds de bühne van het parlement om zijn minderheidskabinet voor het eerst te verdedigen. Michel presenteert zich als een premier in ‘voorzichtige zaken’, die in tegenstelling tot de verklaringen zondag zich zal houden aan het regeerakkoord van de centrumrechtse coalitie. “We waren verbaasd. Dinsdag maakt hij ons heel duidelijk dat hij niet meer gelooft in de steun van N-VA . En dan zegt hij dat”, reageert een prominent links oppositielid.

Michel hoopt dat de Voka-flank binnen N-VA, zij die wakker liggen van de begroting, de staatsschuld en een harde brexit, hun gewicht doen gelden. Of dat de N-VA-leiding inziet dat haar centrumkiezers (weer) dreigen te verhuizen naar CD&V en Open Vld. Hoe meer de N-VA naar rechts opschuift, hoe meer ruimte er opnieuw vrijkomt in het centrum, stelt men ook bij CD&V likkebaardend vast.

***

Donderdag 13 december: wantrouwen begint te groeien

Bij de linkse oppositie is het geloof in een samenwerking met Michel verdwenen na diens tussenkomst van een dag eerder. Er wordt openlijk gesproken over een motie van wantrouwen om de coalitie ten val te brengen

***

Vrijdag 14 december: het marionetoffensief

Alles heeft N-VA-voorzitter Bart De Wever er de  voorbije vier jaar aan gedaan om te vermijden dat Michel afgeschilderd zou worden als zijn handpop.

Op vrijdag trekt voorzitter De Wever naar de VRT en zegt daar: “Als het de strategie van de MR was om te bewijzen dat ze niet de marionet van De Wever is, dan zeg ik: bien joué. Nu is ze in alle openheid de marionet van Bart De Wever. Ze kunnen zich niet eens meer verstoppen. Ik moet nu echt vanuit Antwerpen dit doen... (steekt als een Romeinse keizer zijn duim omhoog en omlaag).” In weekendinterviews in De Standaard en La Dernière Heure laten Sander Loones en Jan Jambon hetzelfde codewoord vallen: overal wordt Michel afgeschilderd als de marionet van N-VA. 

Michel voelt de uitspraken aan als een vernedering. Van hemzelf. Van zijn ambt. Ze tonen ook aan hoe de N-VA stilaan definitief is overgeschakeld op confrontatiemodus. De reden? Door de Wetstraat waait het gerucht dat N-VA de oorlogstrom roert na een geheime interne peiling. Daaruit zou blijken dat de achterban, ook de meer gematigde groepen, klaar zijn voor verkiezingen rond migratie. Iets wat door de partij zelf wordt tegengesproken. “Als je bij ons komt smeken om gedoogsteun, gaan we je niet met open armen ontvangen. We zijn nu een oppositiepartij”, zegt een hooggeplaatste bron. 

Concreet: de N-VA eist dat het Zomerakkoord en de begroting onverkort worden uitgevoerd. Dat er een ‘inlegvelletje’ komt bij de bekrachtiging van het Marrakech-pact in New York. Een optie die vòòr hun vertrek uit de regering als onvoldoende werd beschouwd. Ze willen ook dat het grondwetsartikel 195 voor herziening vatbaar wordt verklaard aan het eind van de legislatuur. Dat laatste is onverteerbaar voor Michel, dat beseft iedereen. “Stel je voor wat dat in Franstalig België had gegeven. Michel die aan N-VA een staatshervorming geeft in ruil voor een paar maanden gedoogsteun.”

***

Zaterdag 15 december: oude vrienden

Jan Jambon is in Molenbeek. Op de hoek van de Vierwindenstraat – de straat waar Salah Abdeslam, een van de terroristen in Parijs, in 2016 werd opgepakt – geeft hij zijn laatste acte de présence bij de opening van een nieuw jongerenproject. Eigenlijk hoort Jambon hier niet meer, maar zijn opvolger als minister van Binnenlandse Zaken, Pieter De Crem (CD&V), staat het hem toe. 

‘s Middags trekt Jambon samen met Peter De Roover naar het bureau van de premier. Tijdens het onderhoud blijkt hoe diep het water intussen is geworden. Tijdens de regeringscrisis heeft Jambon zich altijd opgeworpen als een stem van de rede. Ook in zijn partij. Jambon beschouwt Michel nog steeds als een vriend en wil graag afwerken waar hij aan begonnen is. Maar ook hij is de laatste dagen gaan beseffen: dit komt niet meer goed. Nu nog volhouden, zou ook zijn positie intern kunnen schaden. “Ik denk dat het het best is dat dit feuilleton stopt”, reageert hij ‘s avonds bij VTM Nieuws.

***

Zondag 16 december: het gevaar zit vanbinnen

“Van enige regie vanuit de zestien is geen sprake meer. Het kabinet van de premier is gewoonweg niet competent genoeg om dit deftig te managen.” De quote staat in een artikel dat zaterdag gepubliceerd wordt op Newsmonkey en zondag de ronde begint te doen in de Wetstraat. Hij wordt toegeschreven aan een Vlaamse liberale bron. Bij Open Vld wordt bij hoog en laag ontkend dat de quote uit de hoogste regionen komt, maar men begint wel degelijk te voelen dat de dagen van het minderheidskabinet geteld zijn. En iedereen weet: een kleine speldenprik van binnenuit is veel dodelijker dan een mokerslag van buitenaf.

***

Maandag 17 december: de regering viel op 14 oktober

Het minderheidskabinet-Michel II en oud-coalitiepartner N-VA breken voorgoed met elkaar. De Vlaams-nationalisten laten bij monde van Peter De Roover weten dat gedoogsteun is uitgesloten, en ook voor de goedkeuring van de begroting 2019 “gaat het niet de goede kant op”.

Het is de laatste akte van de scheiding die zich aangekondigde sinds 14 oktober. Die avond, als de uitslagen van de lokale verkiezingen binnenrollen, worden op de partijhoofdkwartieren van N-VA en MR totaal tegenovergestelde analyses gemaakt. Centrumrechts is dan al feitelijk ten dode opgeschreven.

Enerzijds doet de stille wederopstanding van extreemrechts de N-VA-leiding besluiten dat haar dubbele houding ten opzichte van migratie – forse taal maar gematigd beleid – haar limieten heeft bereikt. Als staatssecretaris Theo Francken eind oktober het tot dan toe onbekende VN-migratiepact aankaart op het hoogste niveau van de partij, is de conclusie dan ook snel gemaakt: hierop mogen we niet toegeven. “Je merkte op 14 oktober dat de publieke opinie rond migratie rechtser is dan iedereen in de Wetstraat-bubbel denkt. Theo, dankzij zijn lezingen, voelde dat al veel eerder aan”, zegt een partijbron.

Anderzijds verliest MR in zowel Brussel als Wallonië. Alleen in het hartland – Waals-Brabant, de thuisbasis van de familie-Michel – blijft de schade beperkt. De liberale analyse: de voorbije jaren heeft de partij te veel toegevingen aan de Vlaamse partijen gedaan. In de eerste plaats aan de N-VA. 

***

Dinsdag 18 december: at the end of the day in May

In de Kamer loopt de schorsing op haar eind. Kristof Calvo zit klaar, in zijn handen heeft hij een spiekbriefje. Hij heeft goede dingen gehoord, staat er, maar het is niet concreet genoeg. 48 uur krijgt de premier om ze verder uit te werken. Calvo krijgt de kans niet om dat te vertellen. Zijn motie van aanbeveling, met daarin de puntjes opgelijst die voor de ecologisten primordiaal zijn om de regering te steunen, blijft in zijn aktetas zitten. Ook Meryame Kitir loopt rond met een motie van wantrouwen in haar handtas. 

Michel staat op en kondigt het ontslag van zijn regering aan. De eerste die hem de hand schudt, is Kris Peeters (CD&V). Het hevigste applaus komt van Koen Geens (CD&V) en Wouter Beke (CD&V) Dat is niet toevallig. Als één alliantie sterker uit deze crisis is gekomen, dan is het die tussen CD&V en MR. Beke/Michel was de as waarop centrumrechts gebouwd werd. Als het aan hen ligt, blijft die as ook na 26 mei overeind. Maar van de Vlaams-nationalisten hebben ze hun bekomst. Kris Peeters: “At the end of the day, in May, zou N-VA hier weleens uit kunnen komen als verliezer.”

Werkten mee aan deze reconstructie: Jeroen Van Horenbeek, Ann Van den Broek, Ann De Boeck, Roel Wauters en Tine Peeters.