Zwangere vrouwen too posh to push? Nu al het cliché van het jaar!

De statistieken over keizersnedes zijn net uitgekomen. Zoals voorgaande jaren waren er weer meer keizersnedes uitgevoerd in Vlaanderen. Dat lag aan de bevallen vrouwen zelf, zo werd geconcludeerd in de media. Politica Yoleen Van Camp werd geïnterviewd en gynaecoloog Johan Van Wiemeersch, die sprak als vicevoorzitter van de vereniging voor gynaecologen. De vrouwen vroegen naar keizersnedes, werd gezegd, het was een cultuur, ze waren “too posh to push”.

We waren de eerste week van januari nog niet uit en hadden al een mededinger voor cliché van het jaar. Het is ook typisch voor zwangere vrouwen: die zijn bereid tot nul offers voor hun kind en denken alleen aan hun gemak.

Eén ding klopte aan de uitspraken. Onze bevalcultuur is inderdaad doordrenkt van angst. Alleen werd die angst hier ten onrechte volledig bij vrouwen geduwd. Van in de Bijbel - "in pijn en smart zult gij kinderen baren"- tot vandaag waar je gruwelverhalen hoort van kleins af aan: geboortes worden als levensgevaarlijk, eng en afschuwelijk afgeschilderd. Ze maken je ondermaanse kapot en nadien wil niemand je nog, maar gelukkig mag jijzelf er niet meer aan denken iets te doen.

Of dat de waarheid weerspiegelt, is maar de vraag. Er zijn vrouwen die pijnloos bevallen (ik geloofde daar ook niet in, tot mijn tweede bevalling prettig en nagenoeg pijnloos verliep). De graad van pijn verschilt ontzettend en het hangt van geboorte tot geboorte af hoe onprettig die pijn is. Omstandigheden kunnen veel invloed hebben. Continue professionele steun die niet-dwingend en opbouwend is, rust en liefdevolle aandacht: die maken een bevalling makkelijker. Fysiek helpen factoren zoals bewegen, een warm bad of een andere bevalhouding. Onze gewoonte van op de rug liggen, schijnt de moeilijkste bevalhouding te zijn na omgekeerd hangend, en de legende wil dat dat begon voor het gemak van een Franse koning die zijn maîtresse wilde zien bevallen. En na het herstel van een bevalling rapporteren vrouwen hoger seksueel genot dan voordien. Maar die verhalen hoor je zelden, en de gruwelverhalen vaak.

In zo’n opgedrongen angstcultuur zou het niet gek zijn als vrouwen massaal voor keizersnedes kozen, omdat het in al die overgeleverde gruwel wat beslissingskracht zou geven. Maar dan wordt ze weer afgedaan als een kleinzerig “posh” schepsel, dus winnen kan niet. In de commentaren van vrijdag werd een keizersnede de esthetische of makkelijke weg genoemd. 

Dat idee is natuurlijk absurd. Een keizersnede is geen gemakkelijkheidsoplossing of klein ingreepje. Het is zware buikchirurgie waarbij je moet herstellen terwijl je een pasgeboren nieuw mensje in je gezin verwelkomt en voor dat borelingetje dag en gebroken nacht moet zorgen. Klinkt dat als een luie optie?

Keizersnedes zijn niet lui. Maar dat vrouwen zulke angst hebben dat ze eerder daarvoor kiezen, hoort wel serieus genomen te worden.

Was het dan wel een goed idee van de politica om dokters meer te betalen om vrouwen beter te informeren? Ook aan dat idee hangen ontzettend veel haken en ogen. En het opent een heel ander hoofdstuk van waar het vrijdag misliep bij verslaggeving én experts.

Ten eerste is het de vraag of alleen ouders slecht geïnformeerd zijn. Johan Van Wiemeersch zelf, vicevoorzitter van de vereniging voor gynaecologen, noemde keizersnedes heel veilig - minder voor de moeders, maar die zijn blijkbaar verwaarloosbaar? - en verbond het hoger aantal keizersnedes naadloos met de lage sterftecijfers in België. Daarmee gaat hij recht in tegen internationale adviezen van de WHO. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt keizersnedes productief en levensreddend tot zo’n 13%. Daarboven verbinden zij ze met méér schade en overlijdens. Zou het kunnen dat ook dokters keizersnedes mede uit angst uitvoeren? Het moeilijkste wat een gynaecoloog moet leren, zei een vooraanstaand gynaecoloog me eens, is op zijn handen zitten. Dat lijkt een detail, maar als je je hele jarenlange opleiding de parade van de misgelopen bevallingen ziet langskomen, zou je dan niet ook bang worden?

Of is het erger, is het uit gemak? We kunnen niet onder tafel schoffelen wat jaar na jaar blijkt: dat een grote hoeveelheid inleidingen en keizersnedes vlak voor weekends gebeuren. Artsen gaven dit jaar zelfs toe dat dat beschamend genoeg gebeurt voor hun gemak. Is dat ook de schuld van hoe posh zwangere vrouwen zijn?

Maar Johan Van Wiemeersch zag geen vuiltje aan de lucht. Hij haalde Brazilië aan, waar er 85% keizersnedes zijn. Dan waren de cijfers van Vlaanderen toch prima? Tja. Laten we dan gerust negeren dat keizersnedes in Brazilië uit puur winstbejag uitgevoerd worden, met het sprookje dat je seksueel intact blijft. Hij had ook Zuid-Afrika kunnen aanhalen, waar een keizersnede hebben een statussymbool is zoals een mooie auto. Of de VS, een van de meest ontwikkelde landen ter wereld met een van de hoogste percentages keizersnedes én een van de hoogste perinatale sterfte ter wereld. Misschien is vertrouwen op kennis bij gynaecologen toch geen waterdichte oplossing?

Er zijn trouwens andere problemen bij artsen en medisch personeel, die helemaal niet aan hen liggen. Zo worden bevallingen die vroeger standaard vaginaal gebeurden, nu standaard als keizersnedes ingepland. Vrouwen moeten hard zoeken naar een gynaecoloog die een vaginale  bevalling van meerlingen wil begeleiden of van een kind in stuitligging, die zelfs een vaginale bevalling na een eerste keizersnede “toelaat" (nochtans is een volgende keizersnede een stuk riskanter dan gewoon bevallen). Het gaat niet gewoon om durf, maar ook kennis. Stuitbevalling wordt in een bepaalde opleiding weer aangeleerd, maar standaard snijden blijft in heel veel ziekenhuizen gangbaar. Vaak wordt vrouwen niet eens verteld dat vaginaal bevallen een optie is. Daaraan kan een zwangere werkelijk niets doen, als ze niet van nature heel hard een andere optie durft te zoeken.

Artsen klagen erover dat ze zulke kennis niet meer in hun opleiding meekrijgen. Het gebrek aan kennis gaat ook verder dan keizersnedes. Neem nu vroedvrouwen, de kampioenen van de natuurlijke bevalling. Zij mogen van geluk spreken als ze in hun stages vandaag nog een fysiologische ("natuurlijke”) bevalling meemaken. Oudere vroedvrouwen getuigen dat ze veel kennis moeten bijbrengen op de werkvloer, en als je als jonge vroedvrouw terechtkomt waar zulke kennis ontbreekt, word je steeds meer een steker van infusen en plaatser van monitors. Dat is niet waar ze voor kiezen, en het is ook helemaal niet goed voor moeder of kind.

Want al die medische mankementen aaneengeregen vormen samen één groot cruciaal probleem. Neem de persoonlijke fysiologische rol van vroedvrouwen. Dat lijkt een detail, maar maakt hét verschil. Uit onderzoek blijkt steeds weer dat een fijne, vlotte bevalling met minder ingrepen in de eerste plaats wordt bereikt door continue, een-op-een steun van een professional die je constructief ondersteunt. Simpel gezegd: u bevalt het fijnst met één kundige vroedvrouw naast u die u de hele bevalling lang ondersteunt.

Wat een eenvoud! Tegen een kundige, steunende vroedvrouw kan geen monitor, epidurale, inleiding of verdoving op. En toch is het de medicalisering die toeneemt, niet individuele vroedzorg. Die begeleiding wordt tijdens en na de zwangerschap terugbetaald, maar is tijdens een bevalling nog steeds knap duur. Onze kindersterfte ligt inderdaad heel laag, maar toch gaat het aantal ingrepen ontzettend de hoogte in. Inleidingen, epidurales, monitoring worden als standaard ingezet, terwijl ze allemaal voor risicobevallingen ontwikkeld zijn en ook allemaal reële en soms heftige, maar vaak verzwegen risico’s meebrengen. Zozeer dat ze niet minder, maar méér schade beginnen aan te richten. Sterker nog: ze vergroten het risico op keizersnedes sterk. Alweer iets dat vrouwen overkomt en waar ze geen enkele schuld in dragen.

Vreemd genoeg werd door de experts in de media ook hierover de schuld op vrouwen geschoven. Na een eerste traumatische ervaring zouden ze geen zin hebben in een tweede keer. Alsof dat uit de lucht komt vallen, zo’n trauma.

Nu zijn trauma’s na bevallingen inderdaad een onverwacht groot probleem. In de VS rapporteerde een derde van de vrouwen verschillende post-traumatische symptomen na een bevalling. Een straf cijfer als het gaat over de mooiste dag van je leven. Alleen zit het trauma bijna altijd in de begeleiding in plaats van in de natuur. Vrouwen die werkelijk de keuze krijgen, met wie overlegd wordt, die hun eigen timing kunnen respecteren, die zien zelfs een heel heftige bevalling zelden als traumatisch. Het trauma wordt veroorzaakt door gepasseerd worden, door gezien te worden als een lastig middel tot een doel (met gezonde baby als moment suprême). Dat beslissingen over je lichaam en een van de belangrijkste gebeurtenissen in je leven over je hoofd heen worden genomen, soms met agressie of beledigingen op de koop toe: dàt maakt het trauma. En helaas delen heel veel ouders dat trauma.

Tel al die factoren eens samen. Een vrouw wordt niet ingelicht over welke bevallingen nog vaginaal kunnen. Ze wordt onderworpen aan ingrepen die als logisch en vanzelfsprekend worden voorgesteld maar het allerminst zijn. Ze krijgt daarbij weinig of geen keuze aangeboden en mankeert informatie. Misschien krijgt ze wel een keizersnede omdat het toevallig weekend is. Haar overwerkte vroedvrouw op een overvolle materniteit kan haar moeilijk steunen, en kan weinig antwoord bieden op haar eenzaamheid en ontreddering behalve ingrepen aanbieden. Kan ze in een bad bevallen, wordt dat als nonsens afgedaan of gaat het gewoon niet door de epidurale? Kan ze bewegen of is ze geïmmobiliseerd door een monitor? Eist men dat ze op haar rug ligt voor de bevalling, omdat dat gemakkelijker is voor de medicus? Moet ze puffen op commando, wordt er op haar buik geduwd of aan de navelstreng getrokken? Wordt ze afgesnauwd, onder druk gezet, vernederd?

Is het écht de vrouw die een keizersnede “kiest”? Dat is maar de vraag. Maar de gevolgen, die zijn wel altijd voor wie de bevalling heeft doorgemaakt. Psychologisch of fysiek: die moet er levenslang mee leven.

Is doen alsof een vrouw het voor het zeggen heeft in onze bevalcultuur niet sowieso een beetje grappig? In Vlaanderen wordt meneer de dokter (m/v/x) nog altijd niet tegengesproken. Als een vrouw wel mondig blijkt, is het nog de vraag of de arts dat neemt. Vroedvrouwen vertellen me regelmatig hoe ze proberen te bemiddelen en “hun” artsen van vrouwen geen wensen willen horen. Soms ronduit met uitspraken genre “mevrouw heeft niets te willen” als een vrouw een inleiding of andere ingreep weigert. 

Natuurlijk zijn er genoeg artsen die wel in dialoog gaan, die luisteren en het recht van patiënten respecteren. Het besef groeit dat mevrouw àlles te willen heeft. Gelukkig maar. Die evolutie komt aan iedereen ten goede. Elke patiënt heeft immers het recht om elke ingreep te weigeren. Elke persoon heeft volledige zeggenschap over zijn eigen lichaam en moet daarin gerespecteerd worden. En elke arts moet ook nu al goede, volledige en gebalanceerde informatie bieden - ook zonder extra verloning - ook al gaat dat tegen onze Vlaamse bescheidenheid in. Dat besef groeit niet alleen in Vlaanderen en het probleem is niet uniek bij ons. Een internationale beweging over bevallingsrechten groeit de laatste jaren en ondersteunt zwangeren en ouders. Zowel praktisch als op sociale media verzamelen vrouwen zich en dwingen soms langs rechtswege hun rechten af. Obstetric violence, human rights in childbirth: het zijn nieuwe termen voor oude problemen die overal weerklinken.

Dat is niet hard, maar hoopgevend. Het is geen oorlog tegen medici, geen dictatuur van de patiënt. Dat is ook niet de bedoeling. Het gaat gewoon om menswaardig en normaal met zwangeren omgaan. Dat vervult evengoed een drijfveer van mensen in de medische sector: mensen beter maken of helpen, maar wel op een respectvolle manier. Er zijn ook veel vroedvrouwen en artsen die zelf in deze beweging meestappen. De onderlinge dialoog zorgt voor wederzijds begrip en een veel beter werkende materniteitscultuur. Het is alleen de vraag of je dat ideaal vandaag echt kan vervullen zo lang kennis en cultuur de artsen, vroedvrouwen en materniteitspersoneel zelf in de steek laten.

Nog even terug naar het grondprobleem van die hoeveelheid keizersnedes. Het klopt wel dat een hoog percentage keizersnedes niet goed is voor ouders, baby’s of maatschappij. Maar is het onmogelijk om voor minder keizersnedes te zorgen? Integendeel. Een werkelijke oplossing vertrekt alleen niet van de schuld op moeders schuiven. Wel van wat zogezegd de schuld droeg: een grotere en nu werkelijke keuzevrijheid voor zwangeren zelf. Als zij werkelijk goed geïnformeerd worden over wat een keizersnede inhoudt, over de risico’s van ingrepen en als zij werkelijke continue bijstand krijgen tijdens een geboorte, dan daalt het aantal ingrepen en keizersnedes vanzelf. Ze worden immers minder noodzakelijk, er zijn andere en prettigere oplossingen. Maar dat vraagt wel meer investering en verandering dan makkelijk een beetje vrouwen “sensibiliseren”. De hele sector moet het anders aanpakken.

Betekent dat nu dat iedereen opeens medisch wenselijk moet doen? Gelukkig niet. Een statistiek is een gemiddelde over een hele bevolking. Wat statistisch wenselijk is, is het niet noodzakelijk voor u. U bent geen statistiek en hoeft dat ook niet te zijn. Soms zijn keizersnedes nodig en soms zijn ze een betere optie. En dat is niet altijd om strikt medische redenen. Misschien wil een zwangere goed geïnformeerd een inleiding, knip, epidurale of keizersnede. En zijn dat onze zaken? Als u denkt dat dat altijd lichtzinnig is: is een weigering om vaginaal te bevallen lichtzinnig na ingrijpend seksueel misbruik? En wie zijn wij om andere redenen van mensen, zo sterk dat ze na goede informatie voor ingrijpende buikchirurgie willen kiezen, te veroordelen? Misschien moeten we die andere Vlaamse waarde dan toepassen: ons niet te veel bemoeien met de zaken van een ander.

Het spijt me: ik heb geen straffe oneliner om te onthouden. Ik vind vrouwen niet too posh to push. Ik vind de materniteitswerkelijkheid niet simpel en ze valt niet te reduceren. Zijn er problemen? Welzeker. Zijn die cultureel? Vast. Maar ze vallen niet met incentives af te schuiven of met makkelijke manoeuvres. Alleen met aandacht, rust, continue ondersteuning op elk vlak en respect voor verschillende situaties.

Een beetje zoals bij een bevalling zelf dus.