‘Modern Family’ is te modern voor Turkije: Erdogan legt populaire cultuur aan banden

Voor de niet-kenners: Modern Family is een populaire Amerikaanse Emmy Award winnende sitcom. De serie draait rond drie gezinnen die samen – jawel - een moderne familie vormen. Het verbod toont aan dat naast journalisten ook fictie de dans niet ontspringt in Turkije. 

Burak woont in Ankara en volgt de serie al even. Hij is niet verbaasd over de beslissing. “Waarschijnlijk diende iemand een klacht in bij RTUK (de Turkse Hoge Raad voor Radio en Televisie, red.) en die laten het niet na te reageren. Het conservatieve deel van de bevolking juicht dit toe.”

Die Hoge Raad baseert zich op wet 6.112 uit 2011 voor tv- en radio-uitzendingen. Die zegt dat uitzendingen “niet in strijd mogen zijn met de nationale en morele waarden van de samenleving, de algemene moraliteit en gezinsbescherming”. Twee afleveringen worden verboden. En er komt een boete.

Ook professor Aylin Dagsalguler verrast de beslissing niet. Dagsalguler doceert aan de Bilgi Universiteit in Istanbul en specialiseert zich in Turkse media en het effect op kijkers. “Alles wat niet in de officiële Turkse mindset past, kan niet op tv verschijnen. Waar is de lgbt-gemeenschap? Of de 3,5 miljoen Syriërs in Turkije? Het idee is: wat je niet ziet, bestaat niet.”

Turkije is niet het enige land waar de politiek greep wil krijgen op fictie. Zo werd Modern Family ook verboden in Iran. En in Myanmar, Venezuela en China moesten kijkers het regelmatig zonder The Simpsons stellen. Kazachstan kon dan weer allesbehalve lachen met het doorgedraaide Kazachse typetje van Sacha Baron Cohen. Terwijl bij de Kazachen eergevoelens speelden, willen de Turkse autoriteiten vooral dat de amusementssector in de pas loopt van hun idee over de samenleving.

“Ach’” zegt Modern Family-kijker Burak, “deze beslissing zal geen effect hebben op de fans. Die kijken toch online.” Maar ook dat zou in de toekomst moeilijker kunnen worden. Vorig jaar besliste het Turkse parlement dat diezelfde RTUK verregaande autoriteit krijgt over het internet. “Opmerkelijk is dat Netflix hiermee akkoord lijkt te gaan”, zegt Dagsalguler. “Een gevaarlijke trend.”

Ook muziek ontsnapt niet aan het politieke vergrootglas. In maart kwam uit dat de Turkse openbare omroep TRT een zwarte lijst met muzieknummers heeft liggen. De teksten zouden terreur promoten en een slechte invloed hebben op kinderen. Een derde van de 208 verboden nummers was van Koerdische artiesten.

Soft power

Wat mag er dan wel op televisie komen in de huiskamer van tachtig miljoen Turken? Niet zelden politiek en militair getinte series, zo blijkt.

De reeksen Söz en Savasçi zijn twee populaire series waarin het Turkse leger en patriottisme worden verheerlijkt. “Dat is geen probleem”, zegt professor Dagsalguler, “het is fictie.” Al waarschuwt ze voor stigmatisering. “Hoewel de schurk in de serie zelden wordt benoemd, heeft die vaak een donkere huid, baard én accent. Iedereen weet dat het over Koerden gaat. Ze worden gelabeld als terroristen. Dat is even gevaarlijk als verhaallijnen verbieden. Wat mainstream is op tv wordt al snel mainstream in de hoofden van de kijker.” Toch zou eenzijdige kritiek fout zijn, merkt ze op. “Wat is het verschil met Amerikaanse films als Black Hawk Down? Niets.” Inderdaad.

Ook buiten Turkije zijn Turkse producties populair. Na de VS is Turkije zelfs de grootste exporteur van televisieseries. Vooral de typische soap slaat aan. Zo kan je vooral in Arabische landen aanschuiven voor een avondje Turkse intriges.

Academici zien in dit exportproduct een vorm van soft power. “De series hebben zeker effect”, zegt Dagsalguler. “Onderzoek bij kijkers in het Midden-Oosten toont aan dat ze Turkije positiever percipiëren.” Het beeld dat islam en moderniteit kunnen samengaan, wordt versterkt. En dat straalt af op Erdogan, die zich graag presenteert als de leider van de hedendaagse moslimwereld. “Kijkers zien een modern en welvarend Turkije. Ook het toerisme vaart er wel bij.”