Na de veroordeling van Mechels gemeenteraadslid Melikan Kucam: wat is een humanitair visum?

Een visum is een officiële toestemming om in een land binnen te komen en er tijdelijk te verblijven. Je kan zo’n visum vragen om verschillende redenen. Bijvoorbeeld als toerist, om te studeren of voor een zakenreis. Maar je kan ook proberen een visum aan te vragen om humanitaire redenen.

Humanitaire redenen kunnen van allerlei aard zijn: een medische ingreep, dringend bezoek aan een ziek familielid in België of een begrafenis. Tot 2018 steeg daarnaast ook het aantal mensen dat met een humanitair visum naar België mocht reizen om bij aankomst asiel aan te vragen.

Humanitaire visa zijn een ‘discretionaire bevoegdheid’. Dat betekent dat de minister of staatssecretaris voor asiel en migratie - tegenwoordig Sammy Mahdi (CD&V) - per persoon mag beslissen wie wel of niet zo’n humanitair visum krijgt. Het is een gunst die verleend wordt, geen recht. Er zijn geen vastliggende criteria. Er is geen juridische definitie in de wet.

Het gebrek aan transparantie is de voorbije jaren meermaals door diverse organisaties en politici aangeklaagd. Voor alle duidelijkheid: niemand lijkt tegen humanitaire visa te zijn. Integendeel: het wordt vanuit zeer diverse hoeken net naar voren geschoven als één van de manieren om gecontroleerde en veilige migratie mogelijk te maken. 

Het Federaal Migratiecentrum Myria kijkt toe op het migratiebeleid. Het verzamelt en analyseert cijfers en toetst die aan andere bronnen. Over de precieze redenen voor humanitaire visa tasten ook zij voor een deel in het duister, maar er zijn toch enkele cijfers.

Van 2011 tot 2014 schommelde het aantal humanitaire visa tussen de 200 en 300 per jaar. Vanaf 2015 stijgen de humanitaire visa enorm, tot een 2.174 toekenning in 2017. In 2018 werden er 2.174 visa toegekend. Volgens het meeste recente jaarrapport van Myria waren er in 2019 nog maar 1.216 toekenningen. 

Bekijk hieronder de reportage van "Terzake" over humanitaire visa van enkele jaren geleden (en lees daaronder verder)

De cijfers over de humanitaire visa zijn dus weer gedaald, maar waarom zaten ze oorspronkelijk zo in de lift? Sinds 2013 heeft België een structureel hervestigingsprogramma. Samen met andere Europese landen is er een engagement om per jaar een op voorhand afgesproken aantal vluchtelingen veilig over te brengen.

De VN Vluchtelingenorganisatie UNHCR staat in voor de selectie van de kandidaten. Het gaat meestal om mensen in vluchtelingenkampen met een zeer kwetsbaar profiel, zoals een alleenstaande moeder met kinderen of mensen met een beperking of medische zorgen.

Na de selectie door het UNHCR gaat een team van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen ter plaatse en praat het met de geselecteerden. Volgens Fedasil viel ongeveer 1 op de 5 kandidaten af na die culturele oriëntatie omdat zij zichzelf niet zien functioneren in onze maatschappij. De anderen kregen een humanitair visum en dienen bij aankomst in België dan officieel een asielaanvraag in. Ze werden zo geselecteerd dat de kans zo goed als zeker is dat ze ook goedgekeurd worden.

In de zomer van 2015 zette de Belgische overheid een uitzonderlijke reddingsactie op poten. De christelijke denktank Logia nam daarvoor het initiatief. 244 Syrische christenen uit Aleppo werden in het grootste geheim overgebracht met een humanitair visum. Daarover zei toenmalig staatssecretaris Francken op zijn Facebook: “In deze turbulente tijd is er iets dat me zal bijblijven en waar ik best fier op ben: de geheime reddingsoperatie van 250 christenen uit het verwoeste, belegerde Aleppo. (…) Ik ga dan ook onverstoord op deze ingeslagen weg verder. Ik blijf me inzetten voor de christenen en religieuze minderheden in de Arabische wereld."

Gezinnen met meerderjarige kinderen komen soms voor verscheurende keuzes te staan. Zolang een kind minderjarig is, heeft het recht op samenwonen met zijn ouders. Neem bijvoorbeeld een jongen van 15 die hier in België belandde en erkend wordt als vluchteling. Hij kan een vraag tot gezinshereniging indienen. Stel dat zijn ouders met nog een dochter van 17 en eentje van 19 in een vluchtelingenkamp in Libanon zitten, dan is de kans groot dat de ouders en de dochter van 17 mogen overkomen. Maar de dochter van 19 heeft dat recht niet. De oudste dochter kan dan wel proberen om via een humanitair visum naar België te komen om hier een asielaanvraag in te dienen. Het is dan aan de staatssecretaris of minister om daarover te beslissen. 

Wie een humanitair visum aanvraagt, betaalt dossierkosten. Zo is er ondermeer de kost voor de behandeling bij Dienst Vreemdelingenzaken van 350 euro per volwassen persoon, al kan dat bedrag door indexering nu zo'n 10 euro hoger uitvallen. Er is geen garantie dat je na het betalen van de dossierkosten ook een humanitair visum krijgt.

De vraag om meer transparantie is herhaaldelijk gesteld en ligt ook vandaag, na de uitspraak in de zaak-Kucam, weer op tafel. Maar de discussie leefde al onder Maggie De Block, in haar eerste ambtstermijn als minister van Asiel en Migratie. Na de eerste reddingsoperatie van 2015 werd de vraag dwingender. En de roep om transparantie nam enkel toe naarmate de cijfers van humanitaire visa stegen.

Myria publiceerde na grondig onderzoek in mei 2017 een rapport over de humanitaire visa. Daarin staat dat “het knelpunt in het dossier (…) zit in het feit dat de overheid, via de staatssecretaris voor Asiel en Migratie, er een principekwestie van maakt dat ongeacht de omstandigheden het aan hem, en hem alleen is om te beslissen wie het grondgebied betreedt en wie niet.”

Ook de studiedienst van Vluchtelingenwerk Vlaanderen vroeg meer duidelijkheid over de procedure en criteria in maart 2018. “Het gebrek aan transparantie is, net als het gebrek aan duidelijke criteria en de willekeur bij het toewijzen van visa, een kenmerk van de huidige praktijk rond humanitaire visa.”

Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal" van enkele jaren geleden.