Legt prins Laurent met zijn mislukte project in Libië een politiek probleem in ons land bloot?

Dit verhaal  begint in 2011, tijdens de Arabische Lente. Na 42 jaar komt een einde aan het regime van de Libische dictator Khaddafi. Hij heeft in die tijd een gigantisch fortuin verzameld. Een groot deel daarvan is ondergebracht in een staatsfonds, de Libyan Investment Authority (LIA). De LIA belegt dat geld in heel de wereld. Ook in België, zo blijkt, bij Euroclear in Brussel. Euroclear is een soort superbank die internationale transacties uitvoert voor andere banken. In 2011 hebben zij 14 miljard euro van LIA op hun rekeningen staan. 

Wanneer Khaddafi ten val komt, bevriezen de Verenigde Naties al zijn geld wereldwijd, om te vermijden dat het in verkeerde handen terechtkomt. Het geld van de LIA is nu van het Libische volk, en in afwachting van meer stabiliteit in Libië, blijven de fondsen die de LIA voor 16 september 2011 in haar bezit had bevroren. In België is het de Schatkist die moet toezien op die bevriezing.

Een paar jaar later krijgt de vzw van prins Laurent een schadevergoeding van bijna 50 miljoen euro toegewezen door de rechter, omdat Libië een herbebossingsproject van de vzw eenzijdig heeft stopgezet. Wanneer Libië weigert te betalen, richten de advocaten van Laurent hun pijlen op de bevroren fondsen. Want de VN voorziet uitzonderingen op de bevriezing, bijvoorbeeld om gerechtelijke vonnissen te laten uitvoeren. De Schatkist weigert echter om de fondsen te ontvriezen om de schadevergoeding uit te betalen. 

Maar de advocaten ontdekken iets vreemds: de intresten die die bevroren fondsen sinds 2011 hebben opgeleverd, zijn verdwenen, overgeschreven naar rekeningen in het buitenland. Het gaat om 350 miljoen euro per jaar. “Die intresten hadden bevroren moeten blijven, dat is gewoon de logica zelve,” vindt prof. Robert Wtterwulghe, een van de raadgevers van Laurent. Hij licht de VN in. In 2018 komt een expertenpanel van de VN de zaak onderzoeken en hun rapport is duidelijk: België heeft hier de VN-sancties overtreden. 

Bovendien weet niemand waar het geld terechtgekomen is. Het VN-rapport vreest dat het mogelijk in handen is gekomen van de milities die Libië nog altijd in hun greep houden. En dat zijn geen lieverdjes: ze houden zich onder andere bezig met illegale wapentrafiek, mensenhandel en afpersing. 

Vragen genoeg dus: hoe kan het dat die intresten zijn vrijgegeven? Wie heeft dat beslist, en waarom? Een aantal parlementsleden in de commissie Financiën tilt hier zwaar aan. “Dit kan je internationaal niet gaan uitleggen, we staan diplomatiek met de billen bloot,” vindt Peter Dedecker (N-VA). Ten tijde van de bevriezing was Didier Reynders nog minister van Financiën en Steven Vanackere minister van Buitenlandse Zaken, eind 2011 wisselen ze van stoel. De parlementsleden vinden de uitleg die hen gegeven wordt niet bevredigend.

De commissie Financiën roept een aantal getuigen op, onder andere Marc Monbaliu, die in 2012 directeur was van de Schatkist en die toen groen licht gegeven heeft aan Euroclear. Hij heeft die beslissing helemaal alleen genomen, zegt hij, zonder overleg met de minister van Financiën of andere politieke verantwoordelijken. Ook al heeft hij eerder in een interview het tegendeel beweerd. Dirk Van der Maelen (SP.A) gelooft geen snars van Monbaliu’s uitleg, zegt hij: “Iedereen die de periode van 2011 heeft meegemaakt, weet dat de interventie in Libië een politiek zwaarwegend dossier was, waar regeringen en ministers bovenop zaten. Daar moét politieke dekking voor zijn geweest.”

Maar eigenlijk was het niet eens zíjn beslissing, argumenteert Monbaliu: die beslissing is in Europa genomen, en ook andere Europese landen volgen dezelfde interpretatie. Navraag levert echter niks op. Het juridisch advies waarop de beslissing zou zijn gebaseerd, bestaat niet op papier, laat Europa weten: een jurist heeft gewoon een mondelinge toelichting gegeven in de adviesraad. Al gelooft Eric Van Rompuy (CD&V), voorzitter van de Kamercommissie Financiën, daar niet veel van: "Die tekst bestaat wel. Ik kan mij moeilijk inbeelden dat een topambtenaar van de juridische dienst naar de Relex-groep gaat en daar zijn fiat geeft voor het betalen van intresten op kapitalen van 14 miljard zonder dat hij daar een geschreven bewijs van heeft."

Bovendien kaatst de EU de bal terug: de lidstaten zijn zélf verantwoordelijk voor beslissingen over de bevroren fondsen. Dat andere lidstaten ook intresten hebben vrijgegeven, lijkt al evenmin te kloppen: de LIA zelf ontkent dat, en ook in Europa bevestigt niemand dat andere landen dat ook effectief hebben gedaan.

Conclusies vallen er dus niet te trekken, behalve deze: aan dit politieke pingpongspel valt geen touw meer vast te knopen, iedereen ontvlucht zijn verantwoordelijkheid. Bovendien blijken er allerlei geheimhoudingsclausules te zijn die zowel journalisten als (euro)parlementsleden verhinderen om aan informatie te komen. Europees Parlementslid Kathleen Van Brempt spreekt van een omerta: “Er werd niks gelekt, niks gezegd, en het moment dat ik bij de Europese diensten terechtkwam en ik begon over Libië, dan was de deur dicht.” En Libische parlementsleden, die zich ook afvragen wat er nu eigenlijk met hun geld gebeurd is, worden zelfs niet ontvangen door de Belgische regering.

Eric Van Rompuy krijgt er "een zeer onbehaaglijk gevoel" bij: “Deze affaire toont aan hoe weinig greep een nationaal parlement nog heeft op die internationale financiële stromen. Ik zit al heel lang in het parlement in de commissies Financiën, maar dit is een zaak die wijst op enorme onmacht, ondoorzichtigheid en machtsmanipulatie.”

Klaarheid komt er hopelijk door het gerechtelijk onderzoek. De vzw van prins Laurent heeft ook een klacht ingediend bij het Brusselse parket omdat er namelijk ernstige aanwijzingen zijn dat de Belgische witwaswetgeving hier overtreden is. In 2017 is er daardoor een eind gekomen aan de illegale intrestenstroom naar Libië. Er is dan 2 miljard euro verdwenen.

Herbekijk hieronder de volledige reportage van "Pano":