“Mensen vallen bijna van hun stoel als ik zeg dat er nu al meer koppels zijn waarbij de vrouw kostwinner is”

“Ik verdien maandelijks zo’n 500 euro netto meer dan mijn man. En we zijn heel tevreden over onze relatie, dank u”, lacht Annelies Tygat (31). Ze werkt als lector aan een hogeschool en heeft altijd al een stukje meer verdiend dan haar man, Folker Debusscher (32), een communicatiemedewerker in een IT-bedrijf. “Ik kon gewoon beter studeren”, zegt ze. En dat blijkt. Zij heeft twee masterdiploma’s en één bachelor, hij twee bachelors en één master.

Sinds er twee kindjes zijn, vond het koppel het beter dat een van hen een stapje terug zou zetten. Folker werkt nu vier vijfde. Op vrijdag is hij thuis. Dat was niet ‘van moeten’, benadrukt Annelies. “Het was zijn eigen beslissing. Hij doet die dag de was en de plas én boodschappen. Daar heeft hij geen enkel probleem mee, hij is ook niet zo’n machoman”, lacht ze. “Bovendien vindt hij het leuk om naast zijn job nog met andere dingen bezig te zijn. Schrijven bijvoorbeeld, hij heeft een papablog. Of op het gemakje ergens een koffie drinken. Hij heeft daar meer behoefte aan. Ik haal dan weer alle voldoening die ik nodig heb uit mijn job. Dus was de keuze over wie thuis zou blijven snel gemaakt.”

Minder gelukkig

Vandaag gaat 55 procent van de behaalde diploma’s hoger onderwijs naar een vrouw. Er zijn dus meer hoger opgeleide vrouwen dan mannen. Als er een verschil in opleiding bestaat tussen partners is het nu meestal de vrouw die het hoogst is opgeleid. Uit onderzoek van Jan Van Bavel, hoogleraar aan het Centrum voor Sociologisch Onderzoek van de KU Leuven, blijkt dat bij mensen geboren vanaf 1970 dat al voor 30 procent van de relaties het geval is. Bij ongeveer 50 procent hebben beide partners een gelijk opleidingsniveau en bij de overige 20 procent is de man hoger opgeleid.

Lees ook het standpunt van Cathy Galle: “Vrouwelijke kostwinners zijn een vrij recent fenomeen. En dat heeft grote gevolgen voor het privéleven”

Maar koppels waarbij de vrouw kostwinner is, zijn doorgaans toch ietsje minder gelukkig, zo bleek afgelopen week uit een onderzoek aan de Radboud Universiteit in Nederland. Daar werden duizenden koppels gedurende een lange periode gevolgd. Het ging om koppels van boven de 35 jaar. Het verschil in geluk is niet groot, maar het feit dat er een verschil is, is opmerkelijk. Want je zou toch denken dat nu er meer koppels met vrouwelijke kostwinners zijn, we er met zijn allen gewend aan geraken. En er dus geen reden is om minder gelukkig te zijn.

Hoopgevend

Bij veel twintigers en prille dertigers is het nochtans de normaalste zaak van de wereld: ze kijken wat praktisch het makkelijkst is en het best past bij hun manier van leven. “Bij die groep zijn scholing en inkomen relatieve begrippen geworden”, zegt relatiedeskundige Rika Ponnet. “Het toont aan dat er wel wat tijd voor nodig is, maar dat we uiteindelijk de man op een andere manier gaan beoordelen dan op zijn economische potentie en de vrouw wat breder dan alleen op haar zorgende kwaliteiten. En dat is hoopgevend.”

De jongere generaties zijn dus al mee. Nu de rest nog. Want er is een duidelijke kanteling bezig op de relatiemarkt. Lange tijd was het zo dat partners bij voorkeur een gelijk opleidingsniveau moesten hebben. Lukte dat niet, dan was een hoger opgeleide man met een lager opgeleide vrouw ook goed. Die twee modellen leidden namelijk tot een behoorlijke stabiele relatie, zo bleek uit onderzoek. Een hoger opgeleide vrouw met een lager opgeleide man gaf dan weer vooral miserie. 

Ingesleten patroon

Maar de werkelijkheid is nog lang niet in alle geesten doorgedrongen, merkt Rika Ponnet. “Ik zie het vaak tijdens lezingen. Mensen vallen bijna van hun stoel als ik zeg dat er nu al meer koppels zijn waarbij de vrouw kostwinner is. Ze weten dat niet. Dat merk je ook op de relatiemarkt. Het ideaalbeeld is daar nog altijd een partner met gelijk opleidingsniveau. We hebben nog altijd moeite om een relatie niet te bekijken vanuit dat klassieke model. Dat uit zich bijvoorbeeld in ‘compenserend gedrag’.  Vrouwen die samen zijn met een lager opgeleide man benadrukken dan hoe sterk hun man wel is, dat hij veel andere kwaliteiten heeft of dat hij ondanks het feit dat hij minder gestudeerd heeft toch heel slim is. Alsof dat er op zich toe doet. Mocht hij wat minder slim zijn en het werkt goed, dan werkt dat goed. Punt. Maar zo’n relatie voldoet duidelijk niet aan ons ingesleten verwachtingspatroon.”

Het ideaalbeeld wordt ook nog altijd gebruikt als toetssteen. Het bepaalt voor een groot stuk hoe we de relatie die we hebben valideren, wat kan verklaren waarom zulke koppels hun relatie iets minder gelukkig inschatten. Ponnet: “Je krijgt dan mannen die het gevoel hebben dat ze zich niet meer ten volle in hun mannelijkheid kunnen profileren omdat ze samen zijn met een vrouw die hoger geschoold is en meer verdient. Vrouwen hebben dan weer het gevoel dat ze er niet in geslaagd zijn om in de groep van meest succesvolle mannen een catch te vinden. Ze gaan dat nooit met zoveel woorden zeggen, maar het speelt wel nog altijd heel erg.”

We kunnen het mannen noch vrouwen moeilijk verwijten dat die patronen zo ingesleten zijn. Ponnet: “Het heeft te maken met wat we aangereikt krijgen van jongs af. Je mag bijvoorbeeld niet onderschatten hoe sterk dat beeld nog aanwezig is in onze beeldcultuur, denk maar aan films of boeken.”

Uitgeput

Dat koppels bij wie de vrouw meer verdient een tikkeltje minder tevreden zijn over hun relatie, heeft ook niet altijd te maken met die ingesleten patronen, vindt professor Jan Van Bavel. Er zijn soms vrij logische verklaringen. “We weten allemaal dat er nog altijd een loonkloof is ten nadele van vrouwen. In koppels waarbij beide partners een goeie job hebben zie je vaak dat vrouwen die meer verdienen dan hun man vaak nog altijd harder moeten werken om meer te verdienen. En dat is niet iets waar je per se gelukkig van wordt.”

Die vrouwen zijn vaker uitgeput en lopen tegen een burn-out aan. Zeker omdat er in de meeste gevallen ook nog eens naar die vrouwen wordt gekeken als het over de zorg voor de kinderen gaat. “De fameuze double shift speelt nog hard. Vrouwen die hard werken moeten dat thuis vaak ook doen. Want het is niet omdat de vrouw meer werkt dat de man daarom meer doet in het huishouden. Daar zijn we nog lang niet.”

Het heeft inderdaad weinig te maken met het feit dat mannen ‘het niet aankunnen’ dat hun vrouw het economisch beter doet, meent ook professor sociologie Piet Bracke (UGent). Het is eerder de omgeving die nog niet helemaal mee is in de nieuwe realiteit. “De eigen manier van naar de man-vrouwverhouding kijken speelt minder een rol dan je zou denken. Maar als koppel, welke overtuiging je ook hebt en hoe progressief je zelf ook bent, word je wel geconfronteerd met de realiteit. En die is in veel gevallen nog grotendeels conservatief. Koppels die progressief denken, stoten dus vaak op onbegrip in hun omgeving en dat leidt tot stress.”

Al speelt er volgens professor Bracke nog iets diepers. Vaak gaat het binnen zo’n koppel ook niet om het feit dat de man minder geld binnenbrengt dan de vrouw, maar wel om de daardoor veranderde machtsposities binnen het koppel. “We beschouwen diploma’s en inkomens als machtsmiddelen die partners in hun relatie kunnen inzetten. De redenering is dat de partner met het hoogste inkomen er het best in zal slagen om op termijn zijn zin te krijgen binnen het koppel. Dan heb ik het over beslissingen als: komt er nog een tweede of derde kindje, welke seks hebben we, wie gaat er on top? Dat soort dagelijkse beslommeringen.”

Sterilisatie of pil?

Die machtsposities zijn vaak heel subtiel, niet meteen uitgesproken. Maar ze zijn wel concreet te meten. Bracke: “We hebben onderzoek gedaan naar wie binnen een koppel beslist over welke anticonceptiva er worden gebruikt en hoe dat bepaald wordt. Bij koppels waar vrouwen hooggeschoold zijn en een beter inkomen hebben, gaan mannen makkelijker over tot sterilisatie. Het omgekeerde zien we ook. Koppels waar de man het hoogste inkomen heeft, zullen vaker kiezen voor geboortebeperking die de last legt bij de vrouw. Wie het meeste relatieve macht heeft binnen een relatie, bepaalt wie het meest zal moeten ‘werken’, zeg maar.”

Het is een redenering die al decennia gebruikt wordt om te verklaren waarom mannen er de voorbije veertig jaar meer in slaagden om hun zin te krijgen binnen een relatie. Maar nu is er dus een omslag, waarbij vrouwen meer zijn gaan verdienen dan mannen. Dus zou volgens diezelfde redenering vrouwen het meer voor het zeggen moeten krijgen binnen een relatie. 

Dat valt wat tegen, weet professor Bracke. “Mannen bieden weerstand wanneer vrouwen die meer geld binnenbrengen dat ook inzetten om meer plaats onder de zon op te eisen. Dat leidt dan tot meer gekibbel, onenigheid. Dan zie je dat vrouwen al snel denken dat het hen zoveel niet waard is. Het gevolg daarvan? Dat vrouwen minder in staat zijn om de vruchten te plukken van hun verbeterde maatschappelijke positie. Die vrouwen stoten nu nog op een muur en binden in voor de lieve vrede. Daardoor worden ze wel minder tevreden over hun relatie.”

Mannen die weerstand bieden? Michiel, halfweg de veertig,  is er zo een en hij is er zich wel van bewust. Hij heeft naar eigen zeggen geen enkel probleem met het feit dat zijn vrouw meer verdient. “Ik heb vooral het gevoel dat mijn rol binnen onze relatie niet meer duidelijk is”, vertelt hij. “Tot voor kort werd de man gezien als diegene die het geld binnenbracht, hij was diegene die ‘de boterham’ verdiende. En er was daarover een redelijke consensus met de vrouwen. In mijn vroegere relaties waren vrouwen net op zoek naar een man bij wie ze economische stabiliteit konden krijgen. Succes erotiseert, werd gezegd. En plots is dat niet meer van tel. Maar als je een man deze taak ontneemt, dan schuif je hem in wezen aan de kant.”

Hij heeft het zijn vrouw al eens gevraagd: hoe zou zij reageren als hij taken die zij als de hare beschouwt zou overnemen? Beslissen wat er gegeten wordt bijvoorbeeld? Of de organisatie van de zorg voor de kinderen? Allemaal dingen waarvan hij weet dat ze ze graag zelf in handen houdt. “Ze gaf toe dat ze dat ook niet leuk zou vinden, dat het haar het gevoel zou geven dat ze de controle kwijt raakt. Dat was precies wat ik bedoelde. Sinds dat gesprek hebben we elkaar weer meer gevonden. Het is een huizenhoog cliché, maar praten helpt.”