Mister americana, eeuwige goodguy, de man met de hoeden: na 60 jaar zwaait Robert Redford af als acteur

Blijkbaar is hij altijd dol geweest op hoeden. En petten kan Robert Redford trouwens ook heel goed hebben. Scroll je door de foto’s die bij zijn filmografie horen, dan valt te noteren: Redford met zwarte cowboyhoed (Butch Cassidy and the Sundance Kid, 1969); bruine woudlopershoed plus berenmuts (Jeremiah Johnson, 1972); flamboyante bruine en rode pet (The Sting, 1973); flamboyante witte pet (The Great Gatsby, 1974); bruinleren vliegeniershelm (The Great Waldo Pepper, 1975); campy cowboyhoed (The Electric Horseman, 1979); baseballcap en soort van Indiana Jones-hoed (The Natural, 1984); groene safarihoed (Out of Africa, 1985); witte Stetson (The Horse Whisperer, 1998); bruine cowboyhoed (An Unfinished Life, 2005); oranje zeiljack met dito capuchon (All Is Lost, 2013) en tot slot het honkbalpetje uit A Walk in the Woods (2015).

In The Old Man and the Gun speelt hij de sympathieke bejaarde bankrover en ontsnappingsartiest Forrest Tucker. Het verhaal is losjes gebaseerd op ware gebeurtenissen. Redford moet hebben gedacht: kom, laat ik nu eens een bruine vilten gleufhoed opzetten. Die hadden we nog niet gehad. En verdomd… ook een vilten gleufhoed staat Robert Redford buitengewoon. Hij is altijd de prince charming gebleven die we al leerden kennen in de comedy Barefoot in the Park (1967; zonder hoed), met Jane Fonda als zijn tegenspeelster.

Laatste kunstje 

Na een carrière van ruim 50 jaar in de filmindustrie – als acteur, producer, regisseur, Oscar-winnaar én oprichter van het befaamde indiefestival Sundance – heeft de inmiddels 82-jarige Robert Redford gezegd dat het lichte amusement van The Old Man and the Gun zijn allerlaatste kunstje zou zijn. Maar juist toen alle alarmbellen bij zijn fans waren afgegaan, kwam hij op 28 september 2018 tijdens een interview met The New York Times terug op zijn woorden.”Het was een grote vergissing van mij om erover te beginnen”, zei hij. “Ik weet niet meer hoe het ter sprake kwam, maar bij een ander interview voor mijn nieuwe film heb ik iets gemompeld over met pensioen gaan. Dat had ik nooit moeten doen. Ik had gewoon met stille trom uit de mainstream moeten verdwijnen, en dan zien we nog wel.”

Om vervolgens in datzelfde gesprek te verklappen dat hij nog een project heeft liggen dat hij graag zou regisseren: een biopic over J. Robert Oppenheimer, de vader van de Amerikaanse atoombom. Laten we het er maar even op houden dat Robert Redford wel is afgezwaaid als acteur, maar nog niet zijn regiecarrière heeft opgegeven. Dus brengen we nu vast een saluut aan zijn acteerprestaties.

Om te beginnen had hij al die hoeden en petten natuurlijk helemaal niet nodig om het oog van de kijker op zich te vestigen. Met zijn blonde lokken komt hij over als voor altijd jeugdig, intelligent, betrouwbaar, schrander. Zie All the President’s Men (1976), waarin hij als Bob Woodward met Dustin Hoffman als Carl Bernstein het Watergate-schandaal blootlegt. Nadien wilden hele generaties zelf journalist worden.

Robert Redford als goodguy, dat was geen toeval. Met uitzondering van zijn rol als de excentrieke miljardair John Gage in Indecent Proposal (1993) – die voor een miljoen dollar bij Woody Harrelson een nacht met diens vrouw Demi Moore wil kopen – heeft Robert Redford eigenlijk nooit een slechterik gespeeld. Zo kennen we hem niet, en zo willen we hem blijkbaar ook helemaal niet leren kennen. Voor zijn aandeel in Indecent Proposal kreeg hij prompt een Razzie-nominatie, de anti-Oscar. Nee, Robert Redford is op het scherm een man van eer en geweten, zelfs als boef in The Old Man and the Gun is hij eigenlijk een aardige vent. Het publiek staat niet toe dat aan dat imago wordt getornd. Al was het toch wel interessant geweest om hem eens te zien als pakweg een sympathieke buurman die een seriemoordenaar blijkt te zijn.

Gouden generatie

Robert Redford (Santa Monica, 18 augustus 1936) maakt deel uit van een Gouden Generatie in de Amerikaanse filmwereld. De lichting van Martin Scorsese, Al Pacino, Francis Ford Coppola, Jane Fonda, Jack Nicholson, Faye Dunaway, Robert De Niro, Peter Fonda, Warren Beatty, Dennis Hopper, Dustin Hoffman en noem ze maar op. Die laatste zat hem trouwens nog behoorlijk dwars toen de castingronde werd gedaan voor The Graduate (1967). Het verhaal is altijd dat Redford de rol weigerde, maar regisseur Mike Nichols vond hem te wereldwijs om te kunnen doorgaan voor een aarzelende adolescent die valt voor de zwoele, veel oudere Mrs. Robinson (Anne Bancroft). Hij koos liever voor de relatief onbekende, licht neurotische Dustin Hoffman, en die schonk hem een daverende hit. Dankzij hun fameuze samenwerking in All the President’s Men kwam het tussen Redford en Hoffman weer goed.

Redfords generatie vormt het onderwerp van een van de spraakmakendste filmboeken ooit: Peter Biskinds Easy Riders, Raging Bulls – How the Sex-Drugs-and-Rock ’n Roll Generation Saved Hollywood (1998). Talloze verhalen komen voorbij over hoe deze vrijgevochten bende een nieuwe invulling gaf aan het begrip filmster. Want klassieke filmsterren, dat wilden zij juist helemaal niet zijn. Het bracht de grote studio’s behoorlijk in verwarring, totdat bleek dat deze filmmakers en acteurs een nieuw en veel jonger publiek konden aanboren. Althans, tussen alle excessen door, zoals Biskind in zijn boek schetst.

Het grappige is: anders dan al die andere nieuwe namen van destijds komt Robert Redford maar beperkt voor in Easy Riders, Raging Bulls – we tellen acht vermeldingen. Ja, in deel 2 uit 2005 (Down and Dirty Pictures: Miramax, Sundance and the Rise of the Independent Film) gaat het wel over Redford en de opkomst van de onafhankelijke cinema, maar de basis daarvoor werd gelegd in de roerige jaren 60 en 70. Slechts acht keer genoemd in deel I: dat zegt iets. Het zegt dat hij – zoon van een huisvrouw en een melkboer die accountant werd – nooit zo’n feestbeest is geweest, geen rock-’n-rollblufpoker speelde. Dat zie je terug in de keuze van zijn rollen.

Historisch Amerika

Robert Redford staat voor het mythische Amerika, hij heeft een hele reeks van die historische archetypen gespeeld. Daar komen natuurlijk ook al die petten en hoeden vandaan. Die voorliefde heeft te maken met zijn jeugd.

Als 11-jarige kwam hij voor het eerst in natuurpark Yosemite (Redford groeide op in Los Angeles), en daar werd hij overweldigd door de vergezichten – zozeer zelfs, dat hij er later twee jaar een studentenbaantje nam. Hij houdt van de uitgestrektheid van de Amerikaanse natuur, de kracht ervan, de rivieren, de valleien, de bergen en bovenal van de verhalen die erbij horen. Go West, Young Man! – dat gevoel. Die thematiek keert terug in Butch Cassidy and the Sundance Kid – waarin hij samen met Paul Newman een outlaw met een hart van goud speelt –  alsook in Jeremiah Johnson (Redfords persoonlijke favoriet) waarin hij als oorlogsveteraan kiest voor een leven als vallenzetter, jager dus, hoog in de bergen. Of neem de oplichtersfilm uit de jaren 30 The Sting, opnieuw met Paul Newman – daar zit dat mythische Amerika ook in. Net als in honkbalfilm The Natural.

Mister americana, dat is Robert Redford. Je kunt dat zelfs beweren over zijn zeezeilfilm All Is Lost, ook met overweldigende natuur. Deze productie uit 2013, onder regie van J.C. Chandor, was de laatste film van belang in Redfords oeuvre.

All Is Lost toont ook aan wat een geweldig acteur hij is. Er wordt bijna niet gesproken in dit solo-avontuur. Redford lijkt niet eens te acteren, het gaat vanzelf, en het is volkomen geloofwaardig. Goeie kop, subtiele emoties. Zinkend schip, op volle zee, omringd door haaien. Een survivalrampenfilm waarvan hij elke scène moet dragen. Het is een masterclass acteren, zónder dat je denkt: nou, nou, too many notes, Mozart!

Het filmvak kent voor Robert Redford nog maar weinig geheimen. Met zijn regiedebuut Ordinairy People (1980) won hij meteen de Oscar voor beste regie. Bovendien kreeg het familiedrama nóg drie Oscars, voor beste film, beste mannelijke bijrol en beste scenario. Veel van zijn kennis heeft Redford overgebracht op de jongere generatie. Niet alleen geeft hij jonge cineasten de ruimte op het Sundance-festival, ook tijdens het filmen is hij bezig met opleiden. Brad Pitt debuteerde in 1991 met een bijrol in Thelma & Louise, maar pas in het door Redford geregisseerde coming-of-agedrama A River Runs Through It (1992; opgenomen in de natuur van Montana) wist Pitt met overtuigend spel zijn critici het zwijgen op te leggen – de film was het keerpunt in zijn loopbaan.

Noem het de mentorrol. Zoals Robert Redford de fijne kneepjes op de Butch Cassidy-set van zijn elf jaar oudere leermeester Paul Newman leerde (bij het overlijden van Newman in 2008 zei Redford: “We hadden dezelfde New Yorkse theaterachtergrond, en hij toonde mij hoe je iedere rol serieus moet nemen. Paul was heel, heel serieus over zijn vak”), zo kon Brad Pitt zich optrekken aan het uitzonderlijke niveau van de 27 jaar oudere Robert Redford. Een mooi voorbeeld van verborgen continuïteit door de generaties heen, eigen aan de filmwereld.

Hoedenparade