Joodse praalwagen verdeelt: “Duidelijke grens overschreden” of “lange tenen”?

Het thema was ‘Sabbatjoor’, een kwinkslag naar het opzet van de praalwagen van De Vismooil’n tijdens Aalst Carnaval. “Om e cengsken te sporen ver noste joor, pakken weir e sabbatjoor.” Lees: een editie spaarzaam omspringen met de middelen, om een jaar later, wanneer de carnavalsgroep haar 25-jarig bestaan viert, des te beter te scoren.

Alleen zou de invulling – “Voortbordurend op dat sabbatjaar kwamen we op het idee om Joden op onze praalwagen te zetten”, zeggen De Vismooil’n in Het Laatste Nieuws – de vereniging weleens duur te staan kunnen komen. De karikaturale weergave op de praalwagen, waar Joden met pijpenkrullen en haakneuzen ronddansten en ook een geldkluis te zien was, werd door enkele officiële Joodse organisaties allesbehalve grappig bevonden.

Het Forum der Joodse Organisaties (FJO) en het Coördinatiecomité van Joodse Organisaties in België (CCOJB) dienden klacht tegen De Vismooil’n in bij het interfederaal gelijkekansencentrum Unia, omdat de karikaturen doen denken aan de beeldvorming over Joden in Der Stürmer, een propagandablad van de nazi’s. “Typerend voor het nazisme van 1939", klinkt het bij de twee organisaties, die zelfs overwegen aan Unesco te vragen Aalst Carnaval van de lijst van immaterieel erfgoed te schrappen.

Gevraagd om een reactie verklaarde de woordvoerder van de Europese Commissie die klacht gegrond. “Het is ondenkbaar dat deze beelden paraderen in Europese straten, zeventig jaar na de Holocaust. Het is nu aan de nationale autoriteiten om actie te ondernemen in individuele zaken, op basis van de toepasselijke wet.”

Antisemitische incidenten

Is een carnaval, om het met de woorden van De Vismooil’n te zeggen, “nu eenmaal geen feest van de karikatuur”? Ook burgemeester Christoph D’Haese (N-VA) is die mening toegedaan. “We horen in Aalst niet graag waar we al dan niet mee mogen lachen. Ook het religieuze leven wordt op de korrel genomen.” D’Haese schaart zich achter de carnavalisten, die volgens hem “geen kwetsende intenties hadden”.

Volgens Yohan Benizri (CCOJB) is “de grens van humor en satire duidelijk overschreden”. Dat beaamt emeritus professor Klaas Smelik (UGent), expert op het vlak van antisemitisme, die niet alleen de “rechtstreekse link met nazipropaganda” hekelt, maar ook de timing. “Het antisemitisme zit in Europa in een stijgende lijn. Dat de burgemeester zich niet opwindt, toont vooral dat hij zich te weinig geïnformeerd heeft over deze kwestie.”

Het aantal geregistreerde antisemitische incidenten in ons land is vorig jaar bijna verdubbeld, meldde Unia recentelijk: van 56 anti-Joodse incidenten in 2017 naar 101 in 2018. In Frankrijk was er zelfs een stijging van 74 procent. Het CCOJB wijst ook op een eerder incident uit 2013, toen SS-officieren door Aalst Carnaval trokken. Vreemd genoeg is de reactie nu minder hevig. “Ze blijven dezelfde fouten maken, verontschuldigen zich, om dan opnieuw dezelfde fouten te maken. Dit kan niet”, zegt Benizri.

“Carnaval zoals in Aalst draait helemaal om bijtende spot, zelfspot, satire als manieren van maatschappijkritiek, maar anderzijds kunnen stereotypes en generaliseringen kwetsend zijn”, nuanceert Unia, dat samen met minister van Justitie Koen Geens (CD&V) oproept tot een dialoog tussen de partijen. Toch lijkt het water diep. De Vismooil’n zijn naar de politie gestapt om klacht in te dienen tegen de bedreigingen die via sociale media binnenkomen vanuit Joodse hoek.

Zelfspot

Hoewel Unia evengoed verwijst naar de recente verontwaardiging over leerlingen die zich tijdens de 100 dagen verkleedden als moslims, borrelt op sociale media her en der een ander clichébeeld van de Joodse gemeenschap naar boven: lange tenen. Komieken als Alex Agnew en Philippe Geubels durfden zich daar in het verleden weleens openlijk aan te ergeren.

“Als één ding typisch is voor de Joodse gemeenschap, dan is het nochtans een uitstekend gevoel voor zelfspot”, countert de Antwerpse schepen Ludo Van Campenhout (N-VA), die al jaar en dag goede banden onderhoudt met de Joodse gemeenschap in zijn stad. “Ik vind die praalwagen gewoon niet creatief, en niet grappig. Is satire niet ook een beetje inspelen op de actualiteit? Het beeld van de geldkluis en de ‘graaiers’ is in die zin gewoon onjuist: in Antwerpen zijn er veel meer arme Joden dan welgestelde.”

‘Satire met kennis van zaken’ lijkt dan ook het gemeenschappelijke pleidooi. “Investeer in heropvoeding, en maak desnoods een charter waarin duidelijk wordt wat wel en niet acceptabel is ”, zegt Benizri. Volgens Smelik zou een beetje voorkennis al veel verhelpen. “Antwerpen is een duidelijk voorbeeld van hoe het wel moet. Daar heb je een burgemeester die zijn historie kent.”